مبارزه با اعتیاد اسیر نگاه های سیاسی است
دکتر فرید براتی سده
سيگار و تنباكو بعنوان دومين عامل مرگ و مير در دنيا شناخته شده است و آمارهای جهانی نشان مي دهد بیش از نیمی از افراد معتاد به سيگار كه رقمي در حدود 650 ميليون نفر را در جهان تشكيل مي دهند؛ در اثر كشيدن سيگار جان خود را از دست مي دهند. آمار وحشتناك تر حاكي از آن است كه سالانه صدها هزار انسان غير سيگاري در اثر استنشاق دود سيگار به بیماری های برآمده از آن مبتلا می شوند.
به گزارش «تابناک»، همه ساله 31 ماه مي مصادف با 10 خرداد روز جهانی مبارزه با دخانیات است. در سال 1987 كشورهاي عضو سازمان بهداشت جهاني با تعيين این روز به عنوان روز جهاني بدون دخانيات؛ تلاش کردند، توجه همگان را به مضرات و خطرات استفاده از دخانيات جلب کنند و راهكارهاي جلوگيري از مرگ و مير ناشي از مصرف دخانیات را بررسی کنند.
آمار و ارقام ارائه شده از سوی مبادی رسمی نشان می دهد که مصرف مواد دخانی از جمله تنباکو و سیگار در کشور ایران نیز روند مناسبی ندارد و هر چه به سمت آینده پیش می رویم بر دامنه افراد شامل افزوده می شود.
بررسی جزئیات افراد درگیر به مصرف مواد دخانی در کشور ما و راهکارهای خروج از این بحران مسئله مهمی است که برای مبارزه مفید و موثر باید به آن توجه داشت. برای این منظور «تابناک»، به سراغ دکتر فرید براتی سده، مدیرکل سابق درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر رفت و با او گفت و گو کرد.
آنچه در ادامه می آید، مشروح این گفت و گو است.
-آقای دکتر باسلام، لطفاً برای شروع بفرمایید، شما روند مصرف مواد مخدر و دخانی را در کشور چگونه ارزیابی می کنید؟
با سلام به شما و خوانندگان سایت تابناک، در ابتدا باید بین مصرف مواد دخانی مثل سیگار، قلیون و تنباکو که به نوعی مواد عادتی هستند با مواد مخدر، محرک و الکلی تفاوت قائل شد. به این دلیل که دسته دوم تبعات و خسارت های اجتماعی خطرناک تری دارند و بیشتر از بعد اجتماعی مورد توجه هستند. از آن سو مصرف مواد دخانی و افراد درگیر با آن بیشتر از بعد شخصی و سلامتی مورد توجه هستند.
آمار و اطلاعات نقش مهمی در تصمیم گیری و اتخاذ راه صحیح برای مقابله با آسیب های برآمده از استعمال مواد مخدر دارد. این مهم نیاز به پیمایش ها و بررسی های دقیق دارد که آخرین پیمایش دقیق توسط سازمان بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد مخدر انجام شد اما متأسفانه اطلاعات آن اصطلاحاً دپو شده است و مسئولان از ارائه آن به افکار عمومی خود داری می کنند. با این وجود آخرین اطلاعات و آمار مستندی که در مورد تعداد افراد درگیر با مواد مخدر در کشور منتشر و رسانه ای شده است، رقم 2.5 میلیون نفر را عنوان می کند که البته سازمان مبارزه با مواد مخدر آن را قبول ندارد و معتقد است، این رقم کم تر از 2 میلیون نفر است.
اگر این را در نظر بگیریم که روندت مصرف کاهش پیدا نکرده و کاهش هم پیدا نخواهد کرد بعه دلیل اینکه عواملی که به این مسئله دامن می زند هیچکدام کم نشده است.
به عبارتی اگر بخواهیم این آمارها را در نظر بگیریم باید بگوییم که روند مصرف مصرف مواد مخدر کاهش پیدا نکرده است و کاهش هم پیدا نخواهد کرد. دلیل آن هم این است که عواملی دامن زننده به این مسئله هنوز وجود دارند و چه بسا افزایش نیز یافته اند.
-منظور شما از عواملی که در افزایش گرایش افراد به مصرف مواد مخدر و دخانی است، چیست؟
در مورد عوامل موثر مسئله نخست این است که ما در همسایگی بزرگ ترین تولید کننده مواد مخدر و تریاک دنیا قرار داریم؛ کشوری که در تلاش است تولید تریاک خود را در نهادهای بین المللی مثل سازمان ملل به ثبت برساند و در بعد تجاری این مسئله به صورت جدی دنبال کند.
اگر این اقدام افغانستان به ثمر بنشیند دیگر فرایند مبارزه با صادرات تریاک محلی از بحث نخواهد داشت و قطعاً در مسیر انتقال این ماده، بخشی از آن نیز در کشور ما توزیع خواهد شد.
از جمله عوامل مهم دیگر این مسئله این است که در کشور ما مشکلاتی مثل بیکاری و فشارهای روانی حل نشده و بسیاری از افراد به صورت روزمره با مشکلات و آسیب های اجتماعی تهدیدآفرین درگیر هستند؛ مشکلاتی که سبب می شود بسیاری از شهروندان برای رهایی از مشکلاتی که با آن درگیر هستند، به سمت مواد مخد و دخانی بروند.
-شما عملکرد مسئولان را در این فرایند چگونه ارزیابی می کنید، چرا در کاهش آمار مصرف موفق نبوده اند؟
نکته ای که باید به آن دقت کرد این است که با جادو و تصمیم های یک باره نمی توان روند مصرف مواد را در کشور کاهش داد. ممکن است در این مسیر تغییری مشاهده شود، اما در مجموع روند مصرف افزایشی است.
مسئولان هر از گاهی صحبت از کشف، شناسایی و تخریب آشپزخانه های تولید مواد مخدر صنعتی می کنند و تأکید دارند که از ورود پیش سازهای مواد مخدر را به کشور جلوگیری می کنند، اما این اظهارنظرها تا حدود زیادی با حقیقت فاصله دارد و من معتقدم همچنان به مسئله اعتیاد در کشور ما سیاسی نگاه می شود.
-مشخصاً نظر شما در مورد روند گرایش جوانان و نوجوانان به سمت مصرف مواد دخانی چیست؟
در مورد مواد دخانی و مصرف دخانیات در کشور هم باید بگوییم، نه تنها مصرف این مواد کاهش نیافته است، بلکه سن مصرف هم کم شده است و بدتر از آن اینکه این عمل رفته رفته به یک هنجار تبدیل شده و اصطلاحاً قبح قضیه ریخته است.
این روزها به راحتی می بینید که دخترها و پسرها به سمت مصرف دخانیات گرایش پیدا کرده اند و اکنون کشیدن سیگار در دانشگاه ها به یک کلاس و پرستیژ اجتماعی تبدیل شده است.
در مصرف مواد دخانی مثل سیگار، بیشتر تنش ها و استرس های فردی است که موثر است و افراد چون می خواهند با استرس سازگار شوند و در جامعه کارکرد خودشان را داشته باشند، از سیگار برای مقابله استفاده می کنند.
-شما در رابطه با چرایی گرایش افراد به سمت مواد دخانی بیشتر به مسئله فشار روانی و استرس ها اشاره می کنید، ممکن است در این باره بیشتر توضیح دهید؟
مقابله با فشارهای روانی و استرس های اجتماعی دو دسته است، یکی منطقی و معقول و دیگری هیجانی است. بسیاری از افراد در برابر فشارهای زندگی سعی می کنند با روش منطق و معقول مسئله را حل کنند اما بسیاری نیز با رفتارهیجانی مثل منزوی شدن، گریه کردن، خودزنی کردن و... را انتخاب می کنند؛ روشی که می توان از آن به عنوان رفتار منفی نام برد و این رفتار منفی شامل سوق پیدا کردن به سمت مصرف مواد مخدر و دخانی نیز می شود.
-نظر شما در مورد کاهش سن گرایش به مصرف مواد دخانی چیست؟ آیا آمار دقیقی از جامعه مبتلا به این مواد در دسترس هست؟
در مورد کاهش سن مصرف مواد دخانی و اینکه این موضوع به مدارس و میان دانش آموزان نیز تسری یافته است، می توان یکی از عوامل را فشارهای روانی ناشی از امتحانات عنوان کرد. علت هم این است که به دانشجویان و دانش آموزان روش درست مدیریت استرس روان آموزش داده نشده است.
در مورد میزان مصرف کنندگان مواد دخانی، اخیراً سازمان بهزیستی کشور در مطالعه ای که انجام داده است به رقم 11 میلیون رسیده است و بر این اساس باید بپذیریم در کشور ما سالانه میلیاردها تومان برای مصرف مواد دخانی هزینه می شود.
-به نظر می رسد در شرایط کنونی بخش زیادی از مصرف کنندگان دخانیات را زنان و دختران تشکیل می دهند، نظر شما در مورد علت بروز این پدیده نوظهور چیست؟
همانطور که اشاره کردید، هم مصرف مواد مخدر و هم مصرف مواد دخانی در زنان و دختران امروزه پدیده نوظهوری است که دلایل مصرف آن هم کاملاٌ با دلایلی که زن ها در گذشته به این سمت کشیده می شدند، متفاوت است.
در سنت و در گذشته اگر خانمی معتاد یا سیگاری می شد، گفته می شد این موضوع تحت تأثیر خانواده و اطرافیان او بوده است، اما الان خانم ها در فضاهای اجتماعی که هستند مثل آرایشگاه ها، مهمانی ها و... به خانم ها مصرف این مواد توصیه می شود و برای آن دلایل متفاوتی هم اعلام می شود.
در خانم ها بحث های اجتماعی تر مطرح است و آنها انتظار دارند دیده شوند، می خواهند نقش بیشتری در جامعه ایفا کنند و این مسائل تنها مربوط به کشور ما نیست. ما امروزه شاهد نسل پسا مدرنی هستیم که می خواهند به هر شکلی شده است، خود را نشان بدهند و در این بین دخترها بیشتر از مصرف مواد دخانی برای این امر استفاده می کنند.
-آقای دکتر یکی از فضاهایی که به شدت افراد در آن در معرض خطر هستند و بیم اعتیاد آنها به مصرف مواد دخانی می رود، دانشگاه است. نظر شما در مورد این فضا چیست؟
در دانشگاه ها باز همان فشارها مثل دوری از خانواده، زندگی در خوابگاه ها به ویژه دخترها در معرض آسیب هایی از جمله گرایش به سمت مواد دخانی قرار می دهد.
افراد هنگامی که در یک شرایط حساس با بار روانی سنگین هستند، نیاز به آلترناتیوهای تسکین دهنده دارند و این شرایط با رفتاری مثل رفتن به سینما، گوش دادن موسیقی و... فراهم می شود. در کشور ما به دلیل اینکه آلترناتیوهای تسکین دهنده کم است، افراد به سمت مصرف مواد دخانی و مخدر برای رهایی از فشارها کشیده می شوند. به عبارتی افرادی که درگیر این مسئله می شوند، معمولاً هویت شان آسیب دیده است.
البته باید توجه داشته باشید که از گذشته تا کنون برآیند این است که جاهایی که دانشجوها زندگی می کنند و تحت مدیریت دانشگاه هستند نسبت مصرف مواد به مراتب نسبت به فضاهایی آزاد مثل خانه های دانشجویی کم تر است. چرا که این افراد احساس می کنند کنترلی روی آنها هست و این کنترل که البته به معنای اجبار و زور نیست، نقش مهمی در تنظیم رفتار آنها دارد. اینجا دقیقاً بحث سرمایه اجتماعی مطرح می شود که به نظر کمی رسد می تواند به حل مشکل کمک فراوانی بکند و ما در کشورمان در این زمینه مشکل داریم.
-دانش آموزان امروزی یکی از مخاطبین مواد دخانی هستند و از این حیث، این گروه به شدت در معرض خطر هستند. نظر شما در مورد گسترش مخاطبین مواد دخانی در بین دانش آموزان چیست؟
بر خلاف دانشجویان و دخترها که بیشتر مسائل اجتماعی و جمعی مطرح است، در دانش آموزها بحث هویت شخصی مهم تر است. مدارس ما در جهت هویت بخشی به دانش آموزان حرکت نمی کنند و به دانش آموز مهارت زندگی اجتماعی و روش ساخت یک هویت مثبت آموزش داده نمی شود.
دانش آموزان ما رها هستند، اگرچه شاید تصور شود که خانواده بر دانش آموز کنترل دارد، اما واقعیت این است که خانواده ها هم درگیر مشکلات عدیده ای مثل اقتصادی هستند و فرصت کم تری برای رسیدگی به فرزندشان دارند.
حتی در مدرسه هم خود معلم هزاران مشکل از قبیل اقتصادی و معیشتی دارد و این ها همه حلقه های معیوبی هستند که اجازه نمی دهند پرورش فرزندان این کشور آنچنان که تهدیدها به آنها آسیب نرساند، انجام شود.
در این بین فضابی مجازی را هم باید به این مسئله اضافه کرد. من فکر می کنم دانش آموزان ما احساس رها شدگی دارند و به نسبتی که احساس کنند خانواده یا معلم پیگیر وضعیت آنها است و به شرایط او حساس هستند، به همان نسبت هم موفق تر خواهند بود.
-با تشکر از شما بخاطر وقتی که در اختیار «تابناک»، قرار داید. به عنوان سئوال پایانی بفرمایید، راهکار خروج از این بحران چیست؟ آیا می توان به آینده امیدوار بود؟
اگر خانواده تقویت شود مطمئن باشید، پرورش نسل خوب امکان پذیر است. در کشورهای توسعه یافته به نقش پدر در پرورش فرزند خیلی دقت می شود ولی درکشور ما نقش پدر معزول شده است و فرزندان در الگوگیری اجتماعی افراد دیگری مثل سلیبریتی های مجازی الگوی خود کرده اند.
البته با این وضعیت نباید به آینده نا امید بود و همین جوان ها و نوجوان ها به موقع می توانند نقش های دیگری داشته باشند و در کارهای علمی و فرهنگی و ورزشی و... به خوبی بدرخشند.
جامعه همیشه نقاط منفی دارد ولی نقاط مثبت هم دارد. نباید از نکات مثبت غافل شد و باید آنها را ترویج داد.
در این بین آموزش باید خیلی مورد توجه باشد و کارهای پیشگیری که در حال حاضر انجام می گیرد و ماننده حلقه های از هم گسسته هستند، برای مبارزه با این مسائل باید همه ی حلقه ها ی موثر به هم متصل شوند.
در مورد آینده نا امید نیستیم و اگر نقش خانواده با کمک رسانه ها، مسئولان و نهادهای تصمیم گیر تقویت شود، مطمئن باشید بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
