برنامه اشتغال فراگیر دولت، مقدمه اضمحلال علوم انسانی است

به گزارش «تابناک»؛ اینکه همه نهادهای دولتی از جمله وزارت علوم و دانشگاه ها نیز همراه با دیگر ارگان ها گام در مسیر اشتغال زایی بگذارند، به خودی خود، موضوع بدی نیست؛ اما نگرانی در رابطه نقش دانشگاه ها در این برنامه آنجایی ایجاد می شود که قرار است از این به بعد نظام رتبه بندی دانشگاه ها و اختصاص بودجه بر آنها نیز بر اساس اشتغال اجرا شود و رسالت اصلی دانشگاه از علم آموزی به اشتغال زایی تغییر کند.

ترغیب دانشگاه ها به تلاش برای اشتغال زایی و مشروط کردن بودجه و یارانه آنها به این مسأله، این نگرانی را ایجاد می کند که در دانشگاه های کشور، رفته رفته علوم محض و انسانی به حاشیه بروند و در کل جامعه از این مشکل خسارت ببیند.
 
دكتر مقصود فراستخواه، يكي از انديشمندان حوزه علوم انساني و اجتماعي كشور كه سال ها به نقد مسائل اجتماعي كشور مشغول است و حجم بالاي مطالعات وي در اين حوزه ها بر كسي پوشيده نيست، در رابطه با اقدام جديد مسئولان كشور در تبديل دانشگاه هاي كشور به ماشين اشتغال زايي نگراني هايي را مطرح مي كند كه شنيدن آنها خالي از لطف نيست.

اين منتقد اجتماعي در رابطه با ابلاغیه دولت به دستگاه های اجرایی در رابطه با اشتغال فراگیر به «تابناک» گفت: در اين سياست، وظیفه ایجاد سالانه یک میلیون شغل به دستگاه های مختلف اعلام شد كه وزارت علوم هم وظیفه دارد با كمك دیگر نهادها در اين زمينه فعال شود؛ اما این برنامه فراگیر ابلاغ شده آن قدر مبهم و چند پهلوست که می تواند چنین تفسیر و اجرا بشود که دانشگاه را به ماشین شغل سازی تقلیل دهد.

وی افزود: بر اساس اطلاعاتی که ما از این برنامه داریم، يكي از مهم ترين موضوعاتي كه در وزارت علوم بايد دنبال شود، رتبه بندي دانشگاه ها بر اساس توانشان در ايجاد اشتغال است كه قرار است در ادامه تنظيم بودجه دانشگاه ها نيز بر اساس آن انجام شود.

فراستخواه با انتقاد از این سیاست دولت، تأکید کرد: این درست است که در رتبه بندي دانشگاه ها و در كنار همه شاخص هاي موجود موضوع توانمندي دانشگاه در ايجاد اشتغال هم باید لحاظ شود، اما اكنون شرايط آن گونه كه باید، ایده آل است نيست و تنها ملاك رتبه بندي بحث اشتغال شده است؛ رفتاري كه نشان از افراط در یک دوره و تفریط در دوره ی دیگر دارد.

این استاد دانشگاه با اشاره به آسیب های این نگاه به دانشگاه ها ادامه داد: اگر قرار است دانشگاه تنها بر اساس توانمندي در امر اشتغال طبقه بندي شوند، پس نقد اجتماعی، روشنگری اجتماعی، مسئولیت اجتماعی در برابر قدرت ثروت عدالت آزادی منافع ملی  علم و گسترش دانش بشری و موضوع مهم استقلال دانشگاه چه مي شود؟ آيا معناي اين سياست جديد جز اين است كه اين مسائل مهم بايد كنار گذاشته شود؟

نويسنده كتاب نظارت و ارزشیابی در آموزش عالی با تأکید بر وضعیت نامطلوب علوم انسانی و اجتماعی هشدار داد: با شرايط موجود دانشگاهي كه به دنبال كشف حقايق بشري و مطالعات محض است، از درجه اعتبار ساقط خواهد شد و علوم محض، اجتماعي و انساني در كشور رو به اضمحلال خواهد رفت.

این استاد دانشگاه در مورد راهکارهای درست تصمیم گیری در مورد اینچنین مسائلی نیز گفت: باید شرایطی فراهم شود که نهادهای پژوهشی مستقل نتایج تحقیق خود را در اختیار جامعه قرار بدهند و برای دولت، مخاطرات آینده زیستن در این سیاره را روشن کنند. به نظر من با شرایطی که وجود دارد، آینده علوم محض، علوم پایه، ریاضیات، فلسفه و بسیاری از علوم انسانی و اجتماعی و هنر در کشور ما رو به اضمحلال است و خسارات سنگینی به جامعه تحمیل می شود.

فراستخواه با اشاره به ضرورت پرهیز از آزمون و خطا در جامعه افزود: نحوه برخورد مسئولان با دانشگاه در دهه های گذشته به خوبی نشان می دهد که جامعه ما همواره در حال آزمون و خطاست. تصور کنید من به عنوان استاد دانشگاه مسیر خانه تا دانشگاه را به روش های مختلف می آیم و می روم تا بالاخره بهترین و سریع ترین راه را می یابم و آن را انتخاب می کنم. در این وضعیت من هزینه هایی داده ام، اما این هزینه بعد شخصی دارد و بسیار ناچیز است.

وی ادامه داد: حالا شما تصور کنید، جامعه ای را که در همه عرصه ها مدام در حال آزمون و خطاست. جامعه تحت هیچ شرایطی نباید آزمون و خطا کند. باید با کمک عقلانیت جمعی همیشه درست ترین راه توسعه را انتخاب کنیم. من از شما می پرسم اگر جامعه در این آزمون و خطاها خسارت ببیند ـ که البته بسیار هم سنگین است ـ چه کسی مسئولیت آن را بر عهده خواهد گرفت؟ آیا کسانی که بی توجه به عقلانیت جمعی و متکی به عقلانیت فردی جامعه را هدایت می کنند، این خسارات را بر عهده می گیرند.

فراستخواه تشریح کرد: برای رهایی از این مشکلات و آسیب ها باید خط مشی های عمومی و سیاست گذاری عمومی به نهادهای مستقل علمی و اجتماعی که البته حرفه ای هستند واگذار و اجازه داده شود دانشگاه هم مستقل فعالیت کند. باید هم نهادهای علمی و هم نهادهای واسطه ای برای جامعه آینده نگری کرده و با توجه به منافع همه فعالان اجتماعی، سیاست های پایه کشور را تنظیم کنند.  

نويسنده كتاب دانشگاه ایرانی و مسألهٔ کیفیت با انتقاد از نحوه برنامه ریزی های آموزشی در ابتدای انقلاب و تکرار خطاها در شرایط کنونی ادامه داد: بعد از انقلاب اسلامی یکسری آمدند در ستادهای متمرکز حکومتی نشستند و مدام برنامه های پیش ساخته درسی نوشتند و به دانشگاه ابلاغ کردند تا اجرا کند، ولی این برنامه ها هم هزینه های سنگینی به جامعه تحمیل کرد و هم اینکه اکنون می بینیم نتیجه اش دانش آمودختگان بیکار است. حالا از این سوی بام می افتیم و محور برنامه های دانشگاهی را به امر اشتغال اختصاص داده ایم و قرار است از این به بعد، حمایت های مالی از دانشگاه بر اساس میزان اشتغال آفرینی آنها توزیع شود؛ این یعنی بی مقدار شدن علوم بنیادی و معرفت های محض؛ مثلا فلسفی و هنری و آزادی پژوهش های علمی. نهادهای علمی و دانشگاهی ما یا ضعیف هستند و یا اگر در سطحی هستند که می توانند حرفی برای گفتن داشته باشند، وابستگی شدیدی به دولت دارند و از این بدتر نهادهای واسط حرفه ای هم در کشور نداریم.

با تفاسیری که رفت، باید نشست و دید با تأکیدات ویژه دولت یازدهم به موضوع اشتغال زایی در دانشگاه ها چه سرنوشتی پیش روی رشته های علوم محض و انسانی خواهد بود؛ علومی که  از حمایت های مالی محروم خواهند شد و با مشکلات بسیار دیگری از جمله کاهش متقاضیان نخبه رو به رو می شوند.