از بحران خانه سینما به روایت پگاه آهنگرانی تا نخستین مستند از فاجعه پلاسکو

در مهم‌ترین رویداد مستند خاورمیانه، شماری از بهترین مستندهای ایران و جهان اکران می‌شود؛ اما در میان شمار بالای مستندهایی که در این رویداد می‌توان به رایگان دید، فرصت تماشا مغتنم است؟ «تابناک» مطابق به سنت‌ سال‌های پیشین، شماری از مستندهای به نمایش درآمده در این رویداد را پیشنهاد می‌دهد.

به گزارش «تابناک»؛ یازدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت از امروز (یکشنبه) به میزبانی پردیس سینمایی چارسو آغاز شد و تا 26 آذرماه برپا خواهد بود. این رویداد در سال‌های اخیر توانسته جایگاهش را به عنوان یکی از مهم ترین جشنواره‌های مستند جهان و مهم‌ترین رویداد مستند خاورمیانه تثبیت کند و این موفقیت مشخصاً نتیجه مدیریت سیدمحمد مهدی طباطبایی نژاد و ثمره استمرار این مدیریت، چنین رویداد تاثیرگذاری است.

در این دوره از جشنواره، شاهد حضور پررنگ خبرنگاران و عکاسان هستیم و شمار بالایی مستند از این قشر به جشنواره راه یافته است. با این حال، همچنان عرصه در اختیار مستندسازان حرفه‌ای‌تر است و این مستندسازان با تنوع سوژه قابل توجه به سراغ این رویداد رفته‌اند. حضور مستندهای مطرح جهان نیز در این رویداد همچون دوره‌های گذشته است؛ اتفاقی که اگر در جشنواره فیلم فجر نیز رخ می‌‍‌داد، با همان جدیت درباره آن جشنواره نیز می‌توانستیم سخن بگوییم.

از میان صدها مستندی که در این جشنواره به نمایش در‌می‌آید، این پرسش مطرح است که باید کدام مثبت را در این فرصت رایگان روی پرده بزرگ سینما دید؟ بخش فرهنگی «تابناک» همچون سال‌های پیشین به این پرسش پاسخ می‌دهد و شماری از مستندهایی که در روزهای پیش روی می‌توانید روی پرده بزرگ سالن‌های سینمایی پردیس چهارسو تماشا کنید را برمی‌شمارد. 

بحران خانه سینما به روایت پگاه آهنگرانی

پگاه آهنگرانی در جریان بحران خانه سینما و پلمب و تلاش برای انحلال خانه سینما در ماه‌های پایانی دولت احمدی نژاد، با یک فیلمبردار در برخی جلسات حضور داشت و تصاویری را از این بحران ثبت کرد. آهنگرانی و فیلمبردارش در عین حال در بسیاری از نقاط عطف این داستان حضور نداشتند؛ اما این دلیل نمی‌شود که دختر منیژه حکمت نتواند با سرمایه گذاری مرکز سینمای مستند و تجربی، راش‌هایش را به مستندی درباره حواشی چالش خانه سینما تبدیل نماید.

مستند «خانه سینما»، پگاه آهنگرانی احتمالاً در آینده‌ در گروه هنر و تجربه اکران می‌شود اما می‌توان رایگان در جشنواره سینماحقیقت تماشا کرد. پگاه آهنگرانی درباره دلیل ساخت مستند «خانه سینما» توضیح داد: من معتقد بودم این اتفاقی است که باید در تاریخ ثبت شود و به همین دلیل سال 92 که اوج دعواها و تعطیلی خانه سینما بود، بدون هیچ ایده ای شروع به فیلمبرداری از وقایع کردم.

وی ادامه داد: اعضای خانه سینما هم به قدری درگیر این اتفاق بودند که کسی به فکر ثبت این لحظات نبود. همان زمان با فرهاد توحیدی که در آن زمان سخنگوی هیأت مدیره بود، صحبت کردم که آیا می توانم از این لحظات فیلمبرداری کنم و ایشان موافقت کردند که این کار را انجام دهم اما همان زمان هم برخی موافق و برخی مخالف فیلمبرداری های من بودند، چون موضوع خیلی امنیتی شده بود.

آهنگرانی با بیان این که راش های گرفته شده از این جریان دو سال دست نخورده ماند، تصریح کرد: دو سال پس از این رویداد، مرتضی رزاق کریمی که در آن دوران هم عضو هیأت مدیره خانه سینما بود و قائم مقام مدیرعامل مرکز گسترش است با من تماس گرفت و گفت: می توانم همکاری با مرکز داشته باشم تا آن راش ها تبدیل به یک فیلم شود.

وی افزود: زمانی که مرکز تهیه کننده شد، فیلم را جدی تر شروع کردم. کار دشواری بود چون باید این موضوع تخصصی را به شیوه ای بیان می کردم که تماشاگر از دیدن آن خسته نشود و از سوی دیگر در جریان تمام مسائل از جمله مسائل حقوقی قرار گیرد. به همین دلیل، تدوین در یک سال و نیم (البته به صورت پراکنده) انجام شد و مصاحبه های بسیاری با آدم های مختلف داشتم.

آهنگرانی در ادامه با اشاره به اهمیت جشنواره سینماحقیقت بیان کرد: برای من که بازیگر هم هستم و علاوه بر این جشنواره در جشنواره فجر هم حضور دارم، جشنواره سینما حقیقت، بهترین جشنواره ای است که در ایران برگزار می شود. این جشنواره به مراتب از جشنواره فجر به لحاظ مدیریت، برنامه ریزی و... بهتر است. سینماحقیقت جشنواره مهمی است و هر سال هم مهم تر می شود. کیفیت فیلم ها بسیار بالاست، حتی بالاتر از فیلم های داستانی و استقبال بسیاری هم از نمایش فیلم ها در جشنواره می شود.

«ترور سرچشمه»، بازگشایی پرونده انفجار حزب جمهوری اسلامی

مستند «ترور سرچشمه» که توسط محمدحسین مهدویان با همراه تیم ثابتش ساخته شده، بازگشایی پرونده انفحار حزب جمهوری اسلامی ایران و گفت و گو با برخی اشخاص پیگیر آن پرونده است. تا به حال فیلم مستندی مشخصاً با این موضوع ساخته نشده است که به صورت ویژه به واقعه هفتم تیر بپردازد اما مهدویان به واسطه ارتباطات ویژه‌اش، توانسته در یازدهمین تجربه مستندسازی اش سراغ این سوژه برود.

این مستند از سوی هیات انتخاب این دوره از جشنواره سینماحقیقت رد شد اما پس از اعتراضات و فشارها، در نهایت این مستند به جشنواره راه یافت و در این رویداد به نمایش در می‌آید. تماشای این مستند را به هیچ عنوان نباید از دست داد؛ به ویژه آنکه ممکن است نسخه بعدی که رنگ نمایش عمومی را می‌بینید با تغییراتی مواجه شود!

«پنج‌شنبه‌سوری» روایتی عینی از فاجعه پلاسکو

دور از انتظار نبود که درباره آتش سوزی ساختمان پلاسکو مستندهایی ساخته شود و اکنون وقت دیدن نخستین مستند درباره این ساختمان در جشنواره سینماحقیقت است. محمدحسن فردوسی‌زاده کارگردان این مستند درباره‌ محتوای تازه‌ترین فیلم خود گفت: «پنج‌شنبه‌سوری» روایتی عینی از فاجعه پلاسکو است؛ اتفاقی که در روز پنج‌شنبه آخر دی‌ماه سال گذشته رخ داد. این فیلم روایت آتش نشانان حاضر در داخل ساختمان پلاسکو از آن حادثه مهیب است.

فردوسی زاده با توجه به مضمون تلخ این فیلم مستند که قرار است برای اولین بار در جشنواره سینماحقیقت به نمایش گذاشته شود، بیان کرد: مستندسازی از فجایع انسانی و طبیعی سوژه ای مهم هم برای مستندساز و هم برای مخاطب است. حادثه پلاسکو نیز به دلیل عمق فاجعه و همچنین بی سابقه بودن چنین واقعه ای در ایران، برای ما سوژه قابل تأملی بود؛ بنابراین، در کنار بحث جذابیت که قطعاً در ساخت یک مستند اهمیت دارد، تعهدی نسبت به این ماجرا احساس می‌کردیم.

کارگردان مستند «پنج‌شنبه‌سوری» در ادامه عنوان کرد: هر ساله در پایان سال، مراسم چهارشنبه سوری را برگزار می‌کنیم که هدف اولیه آن ایجاد شادی بین مردم است؛ اما به دلیل عدم مدیریت احساسات و فقدان تدبیر لازم، معمولاً تبدیل به تراژدی می‌شود. در تصادفات جاده‌ای هم، شاهد همین برخورد هستیم؛ برخوردی از سر بی‌تفاوتی و ولنگاری. بحث ساختمان پلاسکو نیز همین بود. هنوز مسائل ایمنی ساختمان‌های ناایمن رعایت نمی‌شود.

این مستندساز افزود: در همان خیابان جمهوری، ساختمان آلومینیوم و پاساژ پروانه شرایط مشابه پلاسکو دارند و کسی احساس خطر نمی‌کند، نه ذی‌نفعان ملک و نه مسئولین و این واقعاً ناراحت‌کننده است. در چنین شرایطی، اگر اتفاق دیگری همانند پلاسکو رخ دهد، نباید تعجب کرد. هدف این فیلم درنگ در مورد چنین وقایعی است که به سادگی از کنار آن عبور می‌کنیم. فیلم ما به هزینۀ سنگین ناشی از این بی تفاوتی یعنی شهادت 16 تن از آتش‌نشانان عزیزمان می‌پردازد.

«ماما سرهنگ» برنده جایزه جشنواره برلین و سینمادورئل

فیلم مستند «ماما سرهنگ» ساخته «دیودو همدی»، یکی از آثاری است که نباید دیدنش را در این رویداد از دست داد. سرهنگ هونورین که به عنوان «ماما سرهنگ» شناخته می‌شود، در واحد حفاظت از کودکان و مبارزه با خشونت پلیس کنگو کار می‌کند. او پانزده سال در شهر بوکاوو Bukavo در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو خدمت کرده است و حال با انتقال به کیسانگانی Kisangani با چالش‌های جدیدی مواجه می‌شود. این فیلم تصویری از یک زن شجاع و سرسخت آفریقایی است که برای عدالت مبارزه می‌کند... .

این فیلم مستند 72 دقیقه‌ای که تولید سال 2017 کشورهای فرانسه و کنگو است، برنده جایزه ویژه هیأت داوران و جایزه بهترین فیلم بخش فوروم جشنواره برلین آلمان، جایزه بزرگ جشنواره سینمادورئل فرانسه، جایزه بهترین مستند جشنواره زنگبار، جایزه حقوق بشر جشنواره دوربان آفریقای جنوبی و جایزه بهترین فیلم مستند آکادمی فیلم آفریقا شده است. این فیلم منتخب جشنواره‌های شفیلد انگلیس، ورشو لهستان، زوریخ سوئیس، DOK.fest آلمان، Encounters آفریقای جنوبی، ریودوژانیرو برزیل و... نیز بوده است.

این مستند مثالی نقضی برای این تعبیر است که آفریقا سینما ندارد و حداقل این مستند نشان می‌دهد استعدادهای ویژه‌ فیلمسازی حتی در کشوری چون جمهوری دموکرات کنگو وجود دارد. اگر قرار داشتید در این جشنواره حضور یابید، پیشنهاد می‌کنیم، تماشای این مستند را در برنامه‌تان بگذارید.

فاجعه پیش از سی سالگی

«پیش از سی سالگی» به کارگردانی «فضل‌الله تاری» و تهیه‌کنندگی شهرام گیل‌آبادی درباره‌ی دختری هفده ساله است که چند بار از کمپ ترک اعتیاد فرار کرده و بازگشته است. این فیلم قصه‌ آخرین بازگشتش به کمپ است که حالا با مخالفت مسئولان کمپ برای پذیرش مواجه شده است. در این ژانر مستندهای فراوانی ساخته شده اما تاری تلاش کرده از زاویه تازه‌ای به این سوژه تکراری بپردازد و انتظار می‌رود با توجه به حضور گیل آبادی، اثری دیدنی را ببینیم.

فضل‌الله تاری پیرامون تازه‌ترین فیلم مستندش که به بخش مسابقه ملی جشنواره راه پیدا کرده، گفت: برای ساخت «پیش از سی سالگی» با دکتر گیل‌آبادی تهیه‌کننده این کار به چندین منطقه مختلف تهران را سر زدیم و مفصل با آدم‌ها به گفت‌و‌گو نشستیم. سه ماه تحقیق میدانی در کمپ‌ها و مصاحبه با آدم‌های مختلف منجر به انتخاب این سوژه شد. پس از آن مراجعه‌های متعددی به مکان مورد نظر داشتیم و با آدم‌های آن بیشتر آشنا شدیم تا در نهایت تصویربرداری آغاز شد.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا با توجه به سن شخصیت اصلی، نام فیلم را «پیش از بیست سالگی» نگذاشته است، اظهار کرد: دلیل انتخاب «پیش از سی سالگی» به عنوان اسم جمله‌ای است که شخصیت اصلی در مورد اعتقادش نسبت به زندگی بازگو می‌کند! البته سوژه فیلم شخصی زیر سی سال است، ولی مخاطب آن لزوماً جوان‌های این بازه‌ی سنی نیستند، بلکه این مستند می‌تواند مخاطبان گسترده‌ای را دربرگیرد.

او بزرگترین چالش این فیلم را به دست آوردن اعتماد شخصیت‌های جلوی دوربین دانست و افزود: من پیش از اینکه فیلمساز باشم، انسانم و به آدم‌هایی که مقابل دوربین من قرار می‌گیرند، به مثابه انسان‌هایی از جنس خودم نگاه می‌کنم. من با آن‌ها زندگی می‌کنم و اگر موضوع مانند داستان این فیلم دردناک باشد، همراه با سوژه فیلم درد می‌کشم. در طول ساخت این فیلم درد آدم‌ها حتی به همسرم هم رسید، چون یکی از محققان فیلم بود و ما شب و روز در مورد این آدم‌ها و سرنوشت‌شان بحث داشتیم.

منوچهر طیاب، محمدعلی فارسی، دکتر رامین حیدری‌فاروقی، علیرضا زرین‌دست، امیر تاجیک، معین کریم‌الدینی و خانم مستانه مهاجر، 80 فیلم مستند راه‌یافته به بخش مسابقه ملی را در دو گروه مستندهای کوتاه (45 دقیقه و کمتر) و مستندهای بلند (بیشتر از 45 دقیقه) داوری خواهند کرد.

داوران بخش «جایزه شهید آوینی» جشنواره نیز مرتضی سرهنگی، محمدمهدی عسکرپور و رضا برجی هستند که سی فیلم راه‌یافته به این بخش با موضوع انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و حوزه مقاومت را داوری خواهند کرد.

همچنین ماتئو داراس (فرانسه)، سام کلانتری (ایران)، پیم پاکاتوویرا (تایلند)، جان‌فرانکو رُزی (ایتالیا)، کتایون شهابی (ایران)، داریل اِلس (آفریقای جنوبی) داوری 33 فیلم ایرانی و خارجی راه‌یافته به بخش مسابقه بین‌الملل سینماحقیقت را در دو گروه مستندهای «کوتاه و نیمه‌بلند» و مستندهای «بلند» بر عهده خواهند داشت.

کاتالوگ این جشنواره حاوی لیست کامل و مشخصات فیلم‌ها در تابناک و این لینک دریافت می‌کنید.
جدول زمان بندی نمایش فیلم‌ها را نیز می‌توانید در این بخش و این لینک دریافت می‌کنید.