کلیات
دریاچه ارومیه نام دریاچهای در شمال غربی کشور ایران است که طبق تقسیمات کشوری ایران، این دریاچه میان دو استان آذربایجان غربی و استان آذربایجان شرقی قرار گرفتهاست. مساحت این دریاچه در سال ۱۳۷۷ در حدود شش هزار کیلومتر مربع بود که در ردیف بیست و پنجمین دریاچه بزرگ دنیا از نظر مساحت قرار میگیرد. دریاچه ارومیه، بزرگترین دریاچه داخلی ایران، بزرگترین دریاچه آب شور در خاور میانه، و ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و بیشتر از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود، تلخه رود، گادر، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود.
فسلفه نام گذاری
نام این دریاچه امروزه دریاچه ارومیه است که از نام شهر ارومیه، مرکز استان آذربایجانغربی گرفته شدهاست. در دهه ۱۹۳۰ میلادی به هنگام پادشاهی رضاشاه این دریاچه به افتخار وی دریاچه رضائیه نامگذاری شد. پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ نام دریاچه به نام پیشین خود، دریاچه ارومیه بازگرداندهشد. در زبان ترکی اورمو گولو گفته میشود. در زبان پارسی کهن، این دریاچه چیچست به معنای درخشنده نامیده شدهاست.
دریاچه در اسناد تاریخی
یکی از نخستین اشارات به دریاچه ارومیه در کتیبه سده نهم پیش از میلاد مسیح در شلمنسر سوم (سلطنت بین ۸۵۸–۸۲۴ قبل از میلاد) به دو نام در محل دریاچه ارومیه اشاره شده: پرسواه (به معنی ایرانیان یا پارسیان) و ماتای (یا میتانیها). هنوز دقیقاً روشن نیست که این نامها به منطقه یا قبیله یا پیوندی که بین گروهی از نامهای مردم با شاهان وجود داشته اشاره میکند.
دریاچه مرکز پادشاهی منائیان بود. محل زندگی احتمالی منائیان در تپه حسنلو در جنوب دریاچه بودهاست. منائیان به توسط گروهی که متیان نام داشتند غلبه شدند، مردمان ایرانی مختلفی که سکاها، سرمتیها، یا کیمری شناخته میشدند. به درستی معلوم نیست که مردمان نامشان را از دریاچه گرفتهاند یا دریاچه نامش را از مردمان اطراف آن گرفتهاست؛ ولی کشور باستانی متیان نامیده میشد که نام لاتین دریاچه از آن گرفته شدهاست.
در پانصد سال اخیر نواحی اطراف دریاچه محل سکونت مردمان ایرانی شامل آذربایجانیها و مردم کرد بودهاست.
تنوع زیستی
بر اساس لیست تنوع زیستی پارک ملی دریاچه ارومیه که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ ارائه شدهاست پارک ملی دریاچه ارومیه مسکن ۶۲ گونه باکتری و آرکئوباکتر، ۴۲ گونه قارچهای میکروسکوپی، ۲۰ گونه جلبک، ۳۱۱ گونه گیاه، ۵ گونه نرمتنان دو کفهای (رودخانههای جزایر)، ۲۲۶ گونه از پرندگان، ۲۷ گونه خزنده و دوزیست و ۲۴ گونه از پستانداران میباشد. همچنین دست کم فسیل ۴۷ گونه یافته شدهاست.
این زیستبوم بصورت بینالمللی توسط یونسکو به عنوان منطقه تحت حفاظت به ثبت رسیدهاست. سازمان محیط زیست ایران اکثر نقاط این دریاچه را به عنوان پارک ملی شناسایی نمودهاست. این دریاچه با داشتن بیش از یکصد جزیره کوچک سخرهای محل توقف پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو، پلیکان، کفچهنوک، اکراس، لکلک، اردک پیسه، نوکخنجری٬ چوبپا، و مرغ نوروزی میباشد.
به خاطر شوری بیش از حد دریاچه هیچ نوع ماهی در این دریاچه زندگی نمیکند. با اینحال دریاچه ارومیه یکی از زیستگاههای مهم سختپوست آرتمیاشناختهمیشود. این سخت پوست یکی از منابع اصلی تغذیه پرندگان مهاجر از جمله فلامینگو بهشمار میآید. در اوایل سال ۲۰۱۳ از رئیس وقت مرکز مطالعات آرتمیای ارومیه نقل شد که آرتمیا در این دریاچه منقرض شدهاست. این نظر توسط برخی کارشناسان دیگر رد شدهاست.
در بهمن ۱۳۹۴ رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور عنوان داشت که بر پایه بررسیها آرتمیای زنده در دریاچه ارومیه وجود ندارد. یوسفعلی اسدپور افزود: در سه ماه اول سال جاری به علت وجود آب و ورود کافی آن به دریاچه ارومیه در مصب رودخانههای آن آرتمیا شروع به زندگی کرد که متأسفانه با خشکسالی تابستانه این موجودات نابود شدند.
پارک ملی دریاچه ارومیه
دریاچه ارومیه در سال ۱۳۵۲ در فهرست پارکهای ملی ایران به ثبت رسید. پارک ملی دریاچه ارومیه، از زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران میباشد. این پارک ملی با وسعت ۴۶۲۶۰۰ هکتار همچنین یکی از ۹ ذخیرهگاه زیستکره در ایران است.
حوضه آبریز
دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دایمی در آسیای غربی در شمال غرب فلات ایران قرار گرفتهاست. حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۵۱٬۸۷۶ کیلومتر مربع است معادل بیش از ۳٪ مساحت کل کشور ایران میباشد. این حوضچه توسط مجموع ۶۰ رودخانه سیرآب میشود که ۲۱ رودخانه دایمی یا فصلی هستند و ۳۹تای آنها دورهای میباشند. از این میان زرینه رود، سیمینه رود و آجی چای (تلخهرود) ورودیهای اصلی به دریاچه ارومیه میباشند. این حوضه با داشتن دشتهایی مانند دشت ارومیه، تبریز، آذرشهر، بوکان، بناب، میاندوآب، مهاباد، نقده، سلماس، پیرانشهر و اشنویه، یکی از کانونهای ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بهشمار میرود. سد بزرگ مخزنی بوکان نقش مهمی در حفظ این دریاچه تاکنون داشتهاست.
خشک شدن دریاچه
این دریاچه از اواسط دهه ۸۰ شروع به خشک شدن کرد و امروزه در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده (گزارشهای قبلی تنها به از دست رفتن ۲۵ تا ۵۰ درصد مساحت دریاچه اشاره کرده بودند). دلایل بسیاری برای خشک شدن دریاچه ذکر شدهاست از جمله خشکسالی، احداث بزرگراه بر روی دریاچه، و استفاده بیرویه از منابع آب حوزه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سالهای اخیر میباشد. تحقیق جدیدی توسط چند تن از محققان در آمریکای شمالی نشان میدهد که خشکسالی تنها باعث کاهش ۵ درصدی بارش در حوزه آبریز دریاچه شده و عوامل انسانی شامل پروژههای جاهطلبانه توسعه اقتصادی-آبی به همراه ساخت بزرگراه ۱۵ کیلومتری بر روی دریاچه با دریچه کوچک ۱/۲ کیلومتری وضعیت دریاچه را به بحران کشانیدهاست که برای ساخت آن از کوه مجاورت دریاچه استفاده کردند.
تا سال ۲۰۱۲ بیش از دویست سد بر روی رودخانههای حوزه آبریز این دریاچه در مرحله آماده بهرهبرداری، یا پایان مراحل طراحی بودند.
در اولین هفته از آبان ۱۳۹۴ خورشیدی، تراز آب دریاچه ارومیه ۱۲۷۰٫۰۴ متر اعلام شد که نسبت به آبان سال ۱۳۹۳ خورشیدی، ۴۰ سانتیمتر کاهش نشان میداد.
نقش نمایندگان مجلس در خشک شدن دریاچه
روزنامه اقتصاد پویا در سرمقالهای مقصر خشکیدن دریاچه ارومیه را مردم و نمایندگانی معرفی کرد که برای تأمین نیازهای کشاورزی و خانگی آذربایجان، بارها خواستار انتقال آب رودخانههایی که به دریاچه ارومیه میریزند به نقاط دیگر شدهاند و از مقامات حکومتی درخواست داشتند تا آب این رودخانهها برای تأمین نیاز باغهای مراغه و دیگر شهرهای استان استفاده شود یا با فشار بسیار بر مسئولین، طرح پل میانگذر دریاچه ارومیه را اجرایی کردند. البته قابل ذکر است که بیش از ۷۰ درصد مردم ارومیه از طریق کشاورزی هزینههای زندگی خود را تأمین میکنند و باید فکری اساسی شود تا هیچ طرف متضرر نشود. برخی کارشناسان معتقدند: برای نجات دریاچه ارومیه به جای خشکاندن ارس و از بین بردن زمینهای بارور نقاط دیگر، باید از مصرف آب کاسته شود و به وزارت نیرو اجازه داده شود تا آب رودخانههایی را که بهطور طبیعی به دریاچه ارومیه میریختهاند دوباره به دریاچه ارومیه بریزند.
آسیب های زیست محیطی خشک شدن
برخی کارشناسان محیط زیست پیشبینی میکنند در صورت خشک شدن این دریاچه هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیستمحیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک بسیاری از آلودگیهای شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی به آبهای سطحی و زیر سطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کردهاند و در صورت خشک شدن دریاچه بسیاری از از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماریهای تنفسی برای زیستبوم و مردم منطقه بوجود خواهد آورد.
طرحهای نجات دریاچه
یکی از طرحهایی که برای نجات دریاچه ارومیه مطرح شده انتقال آب از حوضههای آبریز دیگر از جمله رود ارس بود که انتقال آن میتوانست به پر شدن دریاچه ارومیه کمک شایانی کند. به گفته نادر قاضیپور، تنها راه نجات دریاچه ارومیه، استفاده از آبهای رود ارس و شهرستان پیرانشهر است. اما این نظریه با مخالفتهایی روبروست. در مرداد ۱۳۹۰ خورشیدی مجلس شورای اسلامی با دو فوریّت طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه موافقت نکرد.
برنامه نجات دریاچه ارومیه در دولت یازدهم و دوازدهم
با انتخاب (حسن روحانی) به سمت ریاستجمهور و شکلگیری دولت یازدهم، برنامه نجات دریاچه ارومیه مورد تأکید قرار گرفت و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به مدیریت معاون اول رئیسجمهور تشکیل شد. موضوعاتی همچون مقابله با ریزگردها، وضعیت کشاورزی و الگوی کشت در منطقه و تعداد زیاد چاههای آب مورد بررسی قرار گرفت.
برخی کارشناسان اعتقاد دارند فعالیتهای ترمیمی انجام شده در این دوره در کنار حمایتهای مردمی، موجب کاهش روند تخریب دریاچه ارومیه و در برخی بخشها باعث بهبود شرایط شدهاست.
عیسی کلانتری رئیس ستاد احیا و مسعود تجریشی مدیرکل برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیا بودند.
در دولت دوازدهم نیز ترکیب ستاد احیا علی رغم انتصاب عیسی کلانتری به عنوان رئیس سازمان محیط زیست تغییر نکرد.
بررسی ها نشان داد که در پایان دولت های یازدهم و دوازدهم نه تنها دریاچه احیا نشد، بلکه سطح تراز دریاچه از سال آغاز کار ستاد نیز کمتر شد.
ادامه فعالیت ستاد احیا در دولت سیزدهم
اعضای هیأت دولت سیزدهم در تیرماه 1401 با اجماع نظر عیسی کلانتری را از دبیری ستاد احیا عزل کردند و به جای او محمد صادق معتمدیان - استاندار آذربایجان غربی عهده دار این مسئولیت شد.
جلوی ورود بخش هنگفتی از حقابه دریاچه ارومیه را با ساخت ۲۳ سد گرفتهایم و این حقابه که شرط حیات این دریاچه بوده را صرف تولید محصولات باغی غیراستراتژیکی مانند سیب کردهایم و آن سیبها را نیز دور ریختهایم! حالا به نظاره مرگ دریاچه ارومیه نشستهایم!
کد خبر: ۱۲۶۶۶۵۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۹
رییس اداره پارک ملی دریاچه ارومیه گفت: با تلاش مأمورین آتش نشانی، حریق در پارک ملی دریاچه ارومیه مهار شد.
کد خبر: ۱۲۶۵۶۲۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۳
معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه سرنوشت دریاچه ارومیه ، سرنوشت همه ما است، گفت: برای حل مشکل دریاچه ارومیه ،باید حقابه محیطزیست را پیشفرض بدانیم، تغییر در الگوی کشت را به دقت عملی کنیم و همزمان با این اقدامات، جامعه و کشاورزان را هم توجیه کنیم که چگونه باید از آب به درستی استفاده کنند.
کد خبر: ۱۲۶۴۹۸۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۲۱
مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالابهای سازمان محیط زیست آخرین وضعیت دریاچه ارومیه را تشریح کرد.
کد خبر: ۱۲۶۴۴۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۷
دریاچه ارومیه بهطور کامل خشک شد؛ خطر توفان گردوغبار برای ۵ میلیون نفر از ساکنان حوضه دریاچه.
کد خبر: ۱۲۶۰۴۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۸
نبض خبر
تصاویری از قرمز شدن آب دریاچه ارومیه در فضای مجازی موجب نگرانی برخی ناظران شده است. تصاویر دریاچه ارومیه و روایت صداوسیما درباره علت رنگ این دریاچه را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۵۷۶۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۱۴
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: ارتفاع آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته ۳۵ سانتی متر بیشتر است.
کد خبر: ۱۲۵۷۵۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۱۳
با گرم شدن هوا و افزایش تبخیر آب از سطح دریاچه و بالا رفتن غلظت نمک در آن، رنگ دریاچه ارومیه تغییر پیدا میکند. در شرایط عادی رنگ جلبک «دونالینا سالینا» در دریاچه ارومیه سبز رنگ است که با افزایش غلظت نمک و در شرایط غیر طبیعی این جلبک برای حفظ بقای خود اقدام به ترشح رنگیزه قرمز رنگ میکند.
کد خبر: ۱۲۵۶۵۷۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۰۸
وقوع دو زمینلرزه پس از پر شدن کامل دریاچه ارومیه در بارشهای فروردین ۱۳۹۸ و سپس وقوع توالی زمینلرزههای خوی در سالهای ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ در شمال دریاچه و همزمان با خشک شدن کامل آن در سالهای ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ رابطه بین تحریک زمینلرزهها در اثر پر و خالی شدن دریاچه ارومیه از آب را مورد توجه قرار داده است.
کد خبر: ۱۲۵۶۳۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۰۷
ناسا به تازگی تصویر جدیدی از آب شور قرمز رنگ دریاچه ارومیه از منظر ایستگاه فضایی بینالمللی منتشر کرده است که از ارتفاع ۲۶۰ مایلی بالاتر از سطح زمین ثبت شده است. ناسا در توضیح این تصویر نوشته است که در طول چند دهه گذشته، این دریاچه کوچک شده است و غلظت نمک آن بالاتر رفته است که در نتیجه موجودات میکروسکوپی رنگ آب را به رنگ قرمز و نارنجی تغییر دادهاند.
کد خبر: ۱۲۵۵۵۷۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۰۳
آب دریاچه ارومیه این روزها به رنگ قرمز در آمده است.
کد خبر: ۱۲۵۱۱۹۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۱
اورژانس آذربایجان شرقی از غرق شدن زن ۵۳ ساله در دریاچه ارومیه خبر داد.
کد خبر: ۱۲۵۰۵۵۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۰۸
وزیر نیرو گفت: تراز دریاچه ارومیه ۵۳ سانتی متر نسبت به مدت ابتدای سال آبی جاری افزایش یافته است.
کد خبر: ۱۲۴۶۱۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۴/۱۴
نبض خبر
با وجود انتشار تصاویر متعدد در زمستان 1402 و بهار 1403 از رهاسازی آب دریاچه ارومیه ، تصاویر تازه نشان میدهد بخش وسیعی از این دریاچه در ابتدای تابستان 1403 خشک است! این تصاویر را میبینید.
کد خبر: ۱۲۴۵۷۶۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۴/۱۲
دریاچه ارومیه پرباران ترین حوضه کشور در هفته جاری خواهد بود. از میان حوضههای درجه ۲ کشور، حوضه ارس و حوضه رودخانههای بین سفیدرود و هراز پربارانترین حوضههای درجه دو کشور هستند.
کد خبر: ۱۲۴۴۲۳۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۴/۰۳
زیبا و آرام و باشکوه
با توجه به بارش های خوب بهار امسال حوزه آبریز دریاچه ارومیه ، این روزها حال خوبی را تجربه می کند و تراز سطح آب دریاچه نسبت به میانگین آن در ۶ ماه گذشته افزایش یافته است. کشتی معروف آرتمیا آب را در نزدیکی خود حس میکند و قایق های تفریحی با حضور گردشگران دوباره به آب انداخته شده اند.
کد خبر: ۱۲۴۳۰۶۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۸
سلاجقه در ادامه گفت: سطح تراز دریاچه ارومیه در سال 1398 که سیلاب های ناگهانی زیادی رخ داد به 3.5 تا 4 میلیارد مکعب رسیده بود.
کد خبر: ۱۲۴۲۴۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۴
پرندگان آبزی و کنار آبزی مهمترین عناصر تنوع جانوری دریاچه ارومیه هستند و وجود ۲۱۲ گونه پرنده در تالابها و جزایر پارک ملی دریاچه ارومیه ثبت شده است.
کد خبر: ۱۲۴۱۹۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۱
رییس سازمان حفاظت از محیط زیست گفت: خوشبختانه فعلا وضعیت دریاچه ارومیه مناسب است و بارش ها هم خوب بوده است اما با افزایش درجه حرارت، تبخیر آب دریاچه بیشتر خواهد شد.
کد خبر: ۱۲۳۹۹۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۰۹
حوضه آبریز دریاچه ارومیه با مساحت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی کشور است که روند خشکیدن و کاهش تراز آبی آن از اواخر دهه ۷۰ آغاز و سالانه ارتفاع آن حدود ۴۰ سانتی متر کاهش یافته بود. در دولت سیزدهم با دستور رئیس جمهور، ۹ راهبرد برای تسریع در نجات این پهنه آبی و استمرار روند فعلی با ۲۳هزار میلیارد ریال اعتبار تصویب و عملیات اجیای دریاچه و آبرسانی به آن آغاز شد. این دریاچه، در قالب طرحهای ستاد احیا قرار است به تراز اکولوژیک خود برسد. طبق اعلام دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه ، با اقدامات انجام شده و باران های شدید و سیل آسای بهاری وسعت دریاچه ارومیه نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل ۵۶۰ کیلومتر مربع افزایش یافته و حجم آب دریاچه نیز با ۶۰۰ میلیون مترمکعب افزایش نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، به دو و نیم میلیارد مترمکعب رسیده است.
کد خبر: ۱۲۳۷۹۰۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۲/۲۹