کلیات
خسرو شکیبایی، اسطوره تکرارنشدنی بازیگری سینما و تئاتر ایران در تاریخ هفتم فروردین‌ماه سال ۱۳۲۳ هجری شمسی در خیابان مولوی تهران به‌دنیا آمد. در شناسنامه، نامش «خسرو» است ولی خانواده و نزدیکان او را «محمود» صدا می‌کردند. پدر خسرو سرگرد ارتش بود و وقتی او سیزده ساله بود بر اثر سرطان از دنیا رفت. او قبل از این‌که وارد عرصه تئاتر شود، در حرفه‌هایی چون خیاطی و کانال‌سازی و آسانسورسازی کار می‌کرد.
آغاز فعالیت هنری
شکیبایی در نوزده سالگی برای اولین‌بار روی صحنه تئاتر رفت و بعد از مدتی به عباس جوانمرد، معرفی و به‌صورت کاملاً حرفه‌ای بازیگر تئاتر شد. وی فارغ‌التحصیل بازیگری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۴۲ش با بازیگری تئاتر آغاز کرد، پنج سال بعد یعنی در سال ۱۳۴۷ش وارد حرفه دوبلاژ شد. شکیبایی نخستین‌بار در سال ۱۳۵۳ش در فیلم کوتاه و ۱۶ میلی‌متری «کتیبه» به کارگردانی فریبرز صالح مقابل دوربین رفت. در سال ۱۳۶۱ش درحالی‌که مشغول بازی در نمایش «شب بیست و یکم» به کارگردانی و نویسندگی محمود استادمحمد بود، مورد توجه مسعود کیمیایی قرار گرفت و با بازی در نقش جمال در فیلم «خط قرمز» (مسعود کیمیایی-۱۳۶۱) به سینما آمد و تا سال ۱۳۶۸ش در فیلم‌هایی نظیر «دزد و نویسنده»، «ترن» و «رابطه» نقش‌آفرینی‌های قابل قبولی از خود نشان داد. اما از بعد از بازی در فیلم «هامون» (داریوش مهرجویی-۱۳۶۸) بود که نام خسرو شکیبایی بر سر زبان‌ها افتاد. او برای بازی‌اش در همین فیلم از هشتمین جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد دریافت کرد و تحسین منتقدان و مردم را برانگیخت.
آثار ماندگار
خسرو شکیبایی، توانایی‌های انکار ناپذیرش را در چندین فیلم دیگر نیز به معرض نمایش گذاشت؛ بازی تأثیرگذار او در فیلم‌هایی نظیر «یک‌بار برای همیشه»، «سارا»، «پری»، «درد مشترک»، «کیمیا»، «خواهران غریب»، «عاشقانه»، «سرزمین خورشید»، «میکس»، «اثیری»، «کاغذ بی‌خط»، «مزاحم»، «حکم»، «چه کسی امیر را کشت؟»، «سالاد فصل»، «ستاره بود»، «دست‌های خالی»، «اتوبوس شب»، «شب» و «حیران» فراموش نخواهد شد. او برای بازی در فیلم «کیمیا» (احمدرضا درویش-۱۳۷۳) بار دیگر برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر شد. او سومین سیمرغ خود را هم را برای بازی در نقش عادل مشرقی فیلم «سالاد فصل» (فریدون جیرانی) گرفت. از آخرین افتخارات شکیبایی در جشنواره فیلم فجر، دیپلم افتخار برای فیلم «اتوبوس شب» (کیومرث پوراحمد) بود. او جایزه‌های متعددی از جشنواره‌های رنگارنگ دریافت کرد؛ آخرین جایزه شکیبایی، دو ماه پس از مرگش برای بازی در فیلم سینمایی «ستاره بود» در جشن خانه سینما به وی تعلق گرفت. شکیبایی در سال ۱۳۵۴ش - یعنی یک سال بعد از اولین حضور خود در فیلم کوتاه «کتیبه» - به دعوت محمدرضا اصلانی در سریال «سمک عیار» ایفای نقش کرد و پس از آن در سریال‌هایی چون «لحظه»، «مدرس»، «روزی روزگاری»، «خانه سبز»، «کاکتوس»، «آواز مه»، «تفنگ سرپر» و «در کنار هم» حضورهای ماندگاری داشت و در تلویزیون هم موفق بود. از همان زمان که در نقش سیدحسن مدرس بازی کرد و آن مونولوگ طولانی معروفش را اجرا کرد. تا کارهای به‌یاد ماندنی دیگری هم‌چون «روزی روزگاری»، «خانه سبز»، «کاکتوس» و «تفنگ سرپر».
درگذشت
شکیبایی سرانجام در ساعت ۴ صبح جمعه بیست و هشتم تیرماه ۱۳۸۷ش در سن شصت و چهار سالگی در اثر عارضه قلبی در بیمارستان پارسیان تهران درگذشت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد. او مدتها از عارضه سرطان کبد رنج می‌برد.