کلیات
جنگنده میگ-۲۹ جت جنگنده دوموتوره و دوسکانه فرامانورپذیر است که در دهه ۱۹۷۰ در شرکت میگ اتحاد شوروی به عنوان یک جنگنده برتری هوایی طراحی شد. نخستین پیش‌نمونه این هواپیما در سال ۱۹۷۷ به پرواز درآمد و از سال ۱۹۸۳ به ارتش شوروی پیوست. میگ-۲۹ از بهترین محصولات صادراتی برای شوروی در زمان خود و برای روسیه در حال حاضر بوده‌است این هواپیما همچنان توسط روسیه و بسیاری کشور‌های دیگر استفاده می‌شود.
جت جنگنده دوموتوره و دوسکانه میگ-۲۹ شباهت زیادی به جنگنده بزرگ‌تر سوخو-۲۷ دارد که همزمان با آن طراحی و تولید شد. این دو جنگنده به منظور رقابت با جنگنده‌های آمریکایی اف-۱۵ ایگل و اف-۱۶ فالکن ساخته شدند.
تاریخچه
کابین میگ-۲۹ A. برنامه ساخت هواپیمای میگ ۲۹ همانند سوخو-۲۷ به سال ۱۹۶۹ میلادی باز می شود. در آن زمان شوروی برنامه اف-ایکس (F-X) ایالات متحده را زیر نظر داشت که به ساخت هواپیمای اف-۱۵ منجر گردید. شوروی دریافت که هواپیما‌های جدید ساخت آمریکا تا حد قابل توجهی دارای برتری نسبت به تمامی هواپیما‌های شوروی هستند و از تکنولوژی پیشرفته‌تری نسبت به این کشور برخوردار هستند.
ویژگی ها
هواپیمای میگ-۲۱ با وجود چالاکی زیاد و قدرت مانور خوب خود، در شب قادر به انجام مأموریت نبود و برد عملیاتی به نسبت کوتاهی داشت و همچنین از عدم توانایی استفاده از جنگ‌افزار‌های گوناگون در حد قابل ملاحظه‌ای رنج می‌برد. هواپیمای میگ-۲۳ که با هدف مقابله با هواپیمای اف-۴ فانتوم ۲ طراحی و ساخته شده بود با وجود سرعت و برد عملیاتی مناسب و داشتن فضای کافی برای حمل سوخت و جنگ‌افزار‌های مختلف، از قدرت مانور کمی برخوردار بود و در نبرد‌های هوایی (داگفایت) تا حد زیادی ناموفق نشان می‌داد چنین شد که شوروی به فکر ساخت یک هواپیما که ضمن داشتن چالاکی و قدرت مانور خوب دارای برد عملیاتی کافی و امکان استفاده از جنگ‌افزار‌های گوناگون در حد خوبی را داشته باشد، افتاد. علاوه بر این موارد این هواپیما می‌بایست از سیستم‌های اویونیک پیشرفته برای رقابت با هواپیما‌های ساخت آمریکا هم استفاده می‌کرد.
در واکنش به این نیاز ستاد فرماندهی شوروی درخواست ساخت هواپیمای پیشرفته تاکتیکی را در طرح PFI (Perspektivnyi Frontovoi Istrebitel) که مخفف هواپیمای پیشرفته تاکتیکی به زبان روسی است را مطرح کرد. مشخصات خواسته برای این طرح از سوی شوروی تا حد زیادی افراطی و بلند پروازانه بود هواپیمای مورد درخواست آنان باید برد عملیاتی زیاد، قابلیت خوب برای نبرد‌های نزدیک، چالاکی و مانور عالی، دارای حداقل سرعت ۲ ماخ، دارای قابلیت حمل تسلیحات سنگین، به همراه استفاده از آئرودینامیک پیشرفته که این مورد آخر توسط مؤسسه آئرودینامیک روسیه به همراهی شرکت سوخو در حال انجام مراحل تحقیقاتی بود.
فرایند و نحوه ساخت
در سال ۱۹۷۱ شوروی تخمین زده بود طرح هواپیمای پی‌اف‌آی یا همان هواپیمای پیشرفته تاکتیکی می‌بایست پر هزینه باشد در نتیجه این طرح را به دو طرح مختلف تقسیم کردند؛ طرح ال‌پی‌اف‌آی که ساخت یک هواپیمای تاکتیکی پیشرفته سبک‌وزن و طرح تی‌پی‌اف‌آی که ساخت یک هواپیمای تاکتیکی سنگین‌وزن بود. طرح کلی پی‌اف‌آی هواپیمای پیشرفته تاکتیکی اولیه به دو طرح تخصصی‌تر تبدیل شد که در هر کدام به روی بعضی از مشخصات بیشتر از سایر مشخصات با توجه به هدف ساخت و نوع مأموریت تأکید شده بود. طرح هواپیمای تاکتیکی پیشرفته سبک‌وزن یا همان ال‌پی‌اف‌آی (LPFI) به شرکت میگ سپرده شد و سرانجام به ساخت هواپیمای میگ-۲۹ منجر شد و طرح هواپیمای پیشرفته تاکتیکی سنگین‌وزن یا همان تی‌پی‌اف‌آی (TPFI) برای مقابله با هواپیمای اف-۱۵ به شرکت سوخو سپرده شد که این طرح نیز با ساختن هواپیمای سوخو سو-۲۷ به پایان رسید. مشابه همین اتفاق در طرح آمریکا هم اتفاق افتاده بود و طرح جنگنده تاکتیکی پیشرفته آنها هم به دو دو طرح مجزا تقسیم شد و جنگنده سنگین اف-۱۵ ایگل و دو جنگنده سبک اف-۱۶ فایتینگ فالکن و اف-۱۷ کبرا برای برآوردن نیاز‌های مشابه تولید شدند.
طراحی هواپیمای ال‌پی‌اف‌آی با مشخصات جدید در سال ۱۹۷۴ شروع گردید و به ساخت هواپیمای میگ-۲۹آ منجر گردید. اولین پرواز این هواپیما در ۶ اکتبر ۱۹۷۷ صورت گرفت. هواپیمای میگ-۲۹ تنها یک ماه بعد از اولین پرواز خود در نوامبر ۱۹۷۷ ازسوی ماهواره‌های جاسوسی آمریکا مورد شناسایی قرار گرفت. این هواپیما هنگامی که در مرکز آزمایش پرواز ژوکوفسکی در نزدیکی شهرک رامنسکوی حضور داشت مورد شناسایی قرار گرفت و ایالات متحده هواپیمایی با مشخصات شبیه به هواپیمای اف-۱۷ مشاهده کرد.
ساخت نهایی
میگ۲۹بی با تأخیری که به دلیل حادثه در دو نمونه اولیه میگ-۲۹ای و ایراد در موتور‌ها بود، در ژوئن سال۱۹۸۳ وارد خدمت شد، و ناتو هواپیمای میگ-۲۹ بی را فالکروم-ای نامگذاری کرد. به‌طور منطقی باید
میگ-۲۹آ باید فالکروم-ای نامیده می‌شد، ولی به دلیل آنکه تا قبل از آن ناتو میگ-۲۹ای را مشاهده نکرده بود، میگ۲۹-بی را نمونه ابتدایی میگ فرض کرد، و فالکروم‌ای نامگذاری کرد. هواپیمای میگ-۲۹ در مجموع به تعداد ۸۴۰ فروند تولید شد. اولین باری که میگ ۲۹ به در غرب به نمایش عمومی درآمد در ژوئیه ۱۹۸۶ در فنلاند بود و بعد از آن در سپتامبر ۱۹۸۸ در نمایشگاه هوایی فارنبورو در بریتانیا به نمایش درآمد و غربی‌ها تحت تأثیر قدرت زیاد و چالاکی این هواپیما قرار گرفتند.
بهره برداری نظامی توسط شوروی سابق
میگ-۲۹ در زمان شوروی مورد توجه قرار داشت، اما بعد از شوروی، با وجود مجهز شدن به سیستم‌های هوانوردی پیشرفته و چند منظوره بودن و قابلیت حمل مخازن سوخت خارجی و امکانات گسترده دیگر مورد توجه روسیه قرار نگرفت؛ که این به دلیل سیاست نامناسب مسئولان شرکت میگ نسبت به شرکت سوخو در شناخت خواست و تمایل مسئولان روسیه‌است. با این وجود مسئولان شرکت میگ با گسترش این هواپیما سعی در صادرات آن به خارج از کشور را دارند. البته به نقل از منابع غیررسمی دستیابی غرب به اطلاعات هواپیمای میگ-۲۹ از دلایل مهم این تصمیم از جانب مقامات روسیه است.
میگ ۲۹ در قرن ۲۱
هواپیمای میگ-۲۹ در حال حاضر تحت پروژه‌های مختلف توسعه و بهینه‌سازی قرار دارد و آخرین نمونه‌های این هواپیما میگ-۲۹ اس‌ام‌تی و میگ-۲۹ ام ۲ هستند. نمونه جدید ناونشین هواپیمای با نام میگ-۲۹ کا برای استفاده در نیروی دریایی هند که به تازگی ناوهواپیمابر دریاسالار گورشکوف را از روسیه خریداری کرده در حال تولید است.
سوابق عملیاتی
تاکنون بیش از ۱۶۰۰ فروند میگ-۲۹ تولید شده که حدود ۹۰۰ فروند آن به کشور‌های عراق، ایران، سوریه، یمن، کره شمالی، هند، میانمار، بنگلادش، مالزی، مغولستان، کوبا، پرو، افغانستان، چکسلواکی، آلمان شرقی و یوگسلاوی، الجزایر، سودان، اریتره، صادر شده‌اند و بقیه نیز در ارتش شوروی و پس از آن کشور‌های به جا مانده از فروپاشی شوروی میگ-۲۹ به کشور‌های متعددی استفاده شده‌اند. این جنگنده جنگ‌های متعددی از جمله جنگ ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و جنگ‌های یوگسلاو را تجربه کرده‌است. هرچند در شرایط مساوی میگ-۲۹ را می‌توان برابر با اف-۱۵ یا اف-۱۶ دانست، اما در تمام درگیری‌هایی که تاکنون اتفاق افتاده میگ‌های ۲۹ خلبانان ضعیف‌تری داشته و شکست خورده‌اند.
در فاصله‌های بیش از ۶۰ کیلومتری جنگنده‌های آمریکایی به دلیل برتری‌های الکترونیکی توانایی بیشتری دارند، اما از فاصله کمتر از ۱۵ کیلومتری کفه ترازو به نفع میگ-۲۹ می‌چربد. در فاصله حدود ۸ کیلومتری می‌توان میگ-۲۹ را به دلیل دید بهتر سلاح‌ها و مانورپذیری بهتر برتر دانست. سیستم دوربین نشانه‌گیری سلاح میگ-۲۹ بر روی کلاه خلبان نصب شده و موشک را در امتداد خط دید خلبان هدایت می‌کند یعنی موشک به جایی که خلبان به سوی آن نگاه می‌کند می‌رود.
میگ۲۹ در سال ۱۹۸۶ برای اولین بار به صورت عمومی در فنلاند به نمایش درآمد. سپس دو فروند از این هواپیما در ۱۹۸۸ در نمایش هوایی فارنبورو که در بریتانیا برگزار می‌شد به نمایش عمومی درآمدند. پس از این ماجرا در ۱۹۸۹ نمایشگاه هوایی پاریس برای دومین بار در طول تاریخ از سال ۱۹۳۰ تا آن زمان جنگنده‌های شوروی را به نمایش درآورد. با دیدن این نمایش غربی‌ها به شدت تحت تأثیر ظرفیت و قدرت مانورپذیری این جنگنده قرار گرفته بودند، ولی همچنین متوجه دود زیادی که از موتور‌های کلیموف این جنگنده خارج می‌شد نیز بودند که این خود یک ضعف محسوب می‌شد.
میگ-۲۹های نیروی هوایی آلمان در تمرین دی‌ای‌سی‌تی به همراه اسکادران ۵۱۰ نیروی هوایی آمریکا شرکت کردند که از جنگنده اف -۱۶ استفاده می‌کردند. در پایان کار خلبانان اف-۱۶ اعلام کردند که میگ ۲۹ از اف-۱۶ به علت موتور‌های قدرتمندتر و بهره‌گیری از موشک ویمپل و همچنین میدان دید بهتر برای خلبان برتر است. این جنگنده در حال انجام عملیات اولین بار در سال ۱۹۸۰ در جنگ ایران و عراق دیده شد. همچنین در طول اشغال افغانستان توسط شوروی یک فروند میگ-۲۹ شوروی توانست یک سوخو-۲۰ افغان را منهدم کند.
یک میگ ۲۹ متعلق به کوبا در سال ۱۹۹۶ دو فروند هواپیمای سسنا-۳۳۷ غیر مسلح را پس از آن که این دو هواپیما به شکل غیرقانونی به حریم کوبا وارد شده بودند، منهدم کرد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در سال ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ یک فروند سوخو-۲۷ متعلق به ارتش روسیه ۵ فروند میگ ۲۹ اریتریایی را که توسط خلبانان اوکراینی پرواز می‌کردند منهدم کرد.
ورود به ایران
این پرنده که شباهت زیادی به سوخو-۲۷ دارد و همزمان با آن طراحی و تولید شده است، قدرتش در رهگیری موجب شد که کشور‌های زیادی از جمله ایران خواستار به خدمت گرفتنش شوند. خدمتی که در روسیه و کشور‌های زیادی از جمله میهنمان ادامه یافته است. این پرنده در پاییز سال ۱۹۹۰ میلادی (مهرماه ۱۳۶۹ خورشیدی) و در نتیجه پیگیری‌های مکرر شهید ستاری و همکارانش به ارتش جمهوری اسلامی ایران تحویل داده شد.
سقوط یک فروند میگ-۲۹ در ایران
۰۴ دی ۱۳۹۸ خبر رسید که یک فروند جنگنده میگ-۲۹ حوالی کوه سبلان در استان اردبیل سقوط کرد.