کلیات
دهه فجر انقلاب اسلامی، گرامیداشت روز‌های سرنوشت‌ساز ملت ایران، از تاریخ ۱۲ تا ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ است. این ایام پاسداشت وقایعی همچون بازگشت امام خمینی (ره) به ایران اسلامی پس از ۱۵ سال تبعید و اعلام تشکیل دولت موقت، پیوستن بسیاری از ارتشیان به انقلاب و بیعت نیروی هوایی با امام بزرگوار، شکست حکومت نظامی با حضور شکوهمند مردم در صحنه به فرمان امام خمینی (ره)، فتح مراکز مهمی همچون صدا و سیما و پادگان‌های نظامی است، که سرانجام پیروزی انقلاب اسلامی را در پی داشت.
مردم ایران، ایام دهه فجر و سالروز استقلال و آزادی خود از چنگال استکبار جهانی را، که مرهون خون‌های مطهر شهیدان و مجاهدت‌های ملت ایران و رهبری امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) بود؛ هرساله جشن می‌گیرند و امیدوارند که این انقلاب به انقلاب جهانی حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف)، متصل شده و جشن برپایی حکومت عدل الهی را در عصر حضور حضرت قائم (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) پاس بدارند.
ورود امام خمینی و پیروزی انقلاب
امام خمینی (ره) ، باوجود همه ممانعت‌ها در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ قدم در فرودگاه مهرآباد نهاد و در میان استقبال بی‌سابقه ۳۳ کیلومتری مردم، وارد بهشت زهرا شد و با قاطعیت و صلابت و بیان مواضع خود، امکان برنامه‌ریزی و عکس‌العمل را از وابستگان رژیم که در فکر توطئه بودند، گرفت.
در فاصله کوتاه ورود امام خمینی (ره) تا پیروزی انقلاب اسلامی، تحوّلات عظیمی در کشور رخ داد که به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید و بعد‌ها دهه فجر نام گرفت. در این فاصله کوتاه، دولت موقّت از سوی ایشان به مردم معرّفی گردید.
آخرین توطئه رژیم برای سرکوبی قیام ملّت ایران استفاده از توطئه حکومت نظامی و انجام کودتا بود. بختیار نخست وزیر دست‌نشانده رژیم پهلوی با حمایت امریکا و به عنوان یک چهره ملی قصد مهار انقلاب و خاموش کردن شعله‌های قیام را داشت و می‌کوشید که با قانونی جلوه دادن دولت خود، قیام مردم را سرکوب نماید. او مخالفت خود را با بازگشت امام (قدس‌سره) اعلام، و دستور بسته شدن فرودگاه‌های کشور را می‌دهد.
اما فرمان تاریخی امام مبنی بر بی‌اعتنایی به حکومت نظامی این توطئه شوم را خنثی کرد. به دنبال این اعلامیه، حکومت نظامی توسّط مردم شکسته شد و مردم یکباره به خیابان‌ها ریختند و با سنگربندی خیابان‌ها عبور ستون‌های انحرافی ارتش را سد کرده و در برابر بازمانده‌های رژیم به دفاع مسلّحانه پرداختند، به فاصله کوتاهی مقرّ فرماندهان ارتش، نخست وزیری و... به محاصره نیرو‌های انقلاب درآمد و نظامیان گروه گروه به مردم پیوستند.
سرانجام روز سرنوشت فرا رسید و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ نظام پوسیده ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی فرو ریخت و مبارزه ۱۵ ساله مردم به رهبری امام خمینی (ره) به ثمر نشست و انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران، پیروز گردید.
وقایع تاریخی منجر به دهه فجر
انقلاب اسلامی با شهادت مشکوک آیت‌الله سیدمصطفی خمینی در نجف اشرف توسط عوامل رژیم شاهنشاهی وارد مرحله تازه‌ای شد و امواج خوروشانی در بین مردم به پا کرد، اما امام خمینی این حادثه را از الطاف خفیه الهی دانستند.
قیام ۱۹ دی قم
روز ۱۷ دی ۱۳۵۶، مقاله‌ای تحت عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» با نام مستعار «احمد رشیدی‌مطلق» در روزنامه اطلاعات به چاپ رسید که در آن به بهانه سالروز کشف حجاب جملات جسارت‌آمیزی به روحانیت و به ویژه به شخص امام خمینی (ره) به عنوان مخالفان ترقّی و پیشرفت و مرتجعینی که نباید مجال ابراز وجود و عقیده پیدا کنند، نوشته شد. انتشار این مقاله که با دستور مستقیم دربار تهیه شده بود، موجب اعتراض شدید و گسترده در سراسر کشور بویژه در حوزه علمیه قم شد، بطوری که هزاران نفر از طلاب و مردم با حرکت دسته‌جمعی به طرف منازل مراجع اعتراض شدید خود را نسبت به این اهانت به امام (رحمة‌الله‌علیه)، بیان کردند. در ۱۹ دی ماه در تظاهراتی که به همین مناسبت در قم بر پا شده بود عده‌ای از تظاهرکنندگان توسط نیرو‌های رژیم شهید و مجروح شدند. به دنبال این کشتار وحشیانه تا چندین روز حوزه‌ها و بازار قم تعطیل و تظاهرات پراکنده ادامه یافت.
قیام ۲۹ بهمن تبریز
در ۲۹ بهمن ۵۶ حرکتی که از قم شروع شده بود در تبریز تبدیل به موجی خروشان شد. در چنین روزی در حالی که هزاران نفر از مردم تبریز قصد داشتند در مجلس ختم شهدای قم شرکت کنند با در‌های بسته مسجد روبرو شدند از این رو بین مردم و نیرو‌های رژیم زد و خورد در گرفت که عده‌ای از تظاهرکنندگان شهید و مجروح شدند.
بدنبال کشته و مجروح شدن تظاهر کنندگان، مردم عصبانی سینماها، مشروب‌فروشی‌ها، بانک‌ها و... را به آتش کشیده و از این تاریخ جنبش وارد مرحله جدیدی گردید.
عید فطر سال ۱۳۵۷
جمشید آموزگار که در سال ۱۳۵۶ به جای امیر عباس هویدا بر مصدر نخست وزیر تکیه زده بود با گسترش امواج انقلاب اسلامی مجبور به استعفا شد و جعفر شریف امامی که با شعار دولت آشتی ملی سعی در فریب انظار عمومی داشت به نخست وزیری رسید، او تاریخ شاهنشاهی را لغو و قمارخانه‌ها را تعطیل و مطبوعات را آزاد و حزب رستاخیز را منحل کرد، اما هشیاری رهبری انقلاب و مردم مسلمان نقشه رژیم را نقش بر آب کرد.
روز ۱۳ شهریور ۱۳۵۷ نماز عید فطر در قیطریه تهران به امامت آیت‌الله مفتح به نحو بی‌نظیری برگزار شد. عید فطر ۵۷ و شتاب انقلاب با آغاز ماه رمضان و برگزاری مجالس و محافل متعدّد در شهر‌های کشور نهضت اسلامی شتاب بیشتری به خود گرفت. بر اثر روشنگری‌هایی که توسط سخنرانان و گویندگان مذهبی در این ماه در مساجد صورت می‌گرفت، تظاهرات و راهپیمایی‌های سراسری در ایران شکل گرفت. رژیم شاه نیز برای مقابله با تظاهرکنندگان سعی می‌کرد از هر طریق اعم از کشتار، اعلام حکومت نظامی، ایجاد هرج و مرج و... تظاهرات مردم را سرکوب کند، ولی این اعمال وحشیانه نتیجه عکس داد بطوری که در عید فطر ۵۷ دریایی از انسان‌ها پس از نماز عید به خیابان‌ها ریختند و خواستار برپایی حکومت اسلامی شدند. نماز عید فطر سال ۵۷ روزنه امید و نقطه عطفی جدید در تاریخ مبارزات مردم و نهضت روحانیت بود که باید آن را طلیعه رهایی ملت ستمدیده ایران از قید و بند قدرت‌های استعماری و حکومت دست‌نشانده پهلوی دانست.
تظاهرات ۱۷ شهریور
در پی تظاهرات میلیونی عید فطر، نهضت فراگیر شد بطوری که در فاصله بین عید فطر و هفده شهریور مردم تهران هر روزه به خیابان‌ها ریخته و خواستار الغای رژیم شاهنشاهی و ایجاد حکومت اسلامی می‌شدند. روز هفده شهریور نیز مانند روز‌های قبل قرار بر راهپیمایی و تظاهرات بود.
شاه که از تظاهرات مردم در روز‌های قبل به شدت ناراحت بود به فکر چاره افتاد. به همین دلیل ضمن اعلام حکومت نظامی در تهران و چند شهر دیگر در روز هفده شهریور تصمیم گرفت با یک کشتار وسیع مردم را مرعوب کرده و به خیال خام خود تا سال‌ها شعله‌های نهضت را خاموش سازد. صبح روز هفده شهریور که اکثر مردم از اعلام حکومت نظامی بی‌خبر بودند همانند روز‌های گذشته در میدان شهدا تجمع کرده تا راهپیمایی دیگری ترتیب دهند که ناگهان ارتش شاه از زمین و هوا به روی مردم بی دفاع آتش کشود و خیابان‌های اطراف را غرق در خون نمود. ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ بدین شکل در تاریخ انقلاب به جمعه سیاه معروف گردید.
هجرت امام به فرانسه
امام خمینی در ۱۳ مهر ۱۳۵۷ عازم فرانسه شدند، و از آنجا سکان کشتی مردم را در امواج خوروشان انقلاب اسلامی هدایت نمودند. در پی این هجرت تعیین کننده، دنیا متوجّه ایران شد و امام توانستند با استفاده از وسایل ارتباط جمعی دنیا از طریق ایراد سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها صدای مردم ایران را به گوش جهانیان برسانند و در نهایت موفق شدند با رهبری خردمندانه خود تمام توطئه‌های داخلی و خارجی را خنثی نمایند.
تظاهرات تاسوعا و عاشورا
پس از هجرت تاریخ‌ساز امام به فرانسه چند حادثه مهمّ از جمله آتش کشیدن مسجد جامع کرمان، حادثه سیزده آبان و حمله به بارگاه و صحن امام رضا (علیه‌السلام) رخ داد که هر کدام نقطه عطفی در تاریخ انقلاب اسلامی بودند، ولی آنچه کاخ ستمشاهی را به لرزه درآورد و شکست ابرقدرت‌ها را در مقابل کلمه حق به ثبت رساند مبارزات ماه محرم بود. امام خمینی (ره) در پیامی به ملت ایران چنین فرمودند: "با حلول ماه محرم، ماه حماسه و شجاعت و فداکاری آغاز شد، ... بر عموم ملت بپاخاسته است که با تمام قدرت مخالفت خود را با شاه گسترش و ادامه دهند و او را از سلطه خطرناکش به زیر کشند".
تظاهرات تاسوعا و عاشورا، عملا به صورت همه برسی بر ضد رژیم شاهنشاهی درآمد و مردم در شعارهای‌شان خواستار استقلال آزادی و جمهوری اسلامی شدید.
پیروزی نهایی
آخرین تیر ترکش شاه و اربابان غربی‌اش، نخست وزیری شاپور بختیار از اعضای قدیمی جبهه ملی بود که با شعار سوسیال دموکراسی آمده و خود را مرغ طوفان می‌دانست.
دولت بختیار که حضور امام خمینی (ره) را در ایران مانع از انجام توطئه‌هایش می‌دید، فرودگاه‌ها را بست تا حداقل سفر امام به تعویق افتد. در فاصله فرار شاه تا ورود امام (رحمة‌الله‌علیه) دو راهپیمایی بزرگ و میلیونی اربعین و ۲۸ صفر و تحصن علما و روحانیون در مسجد دانشگاه تهران نیز صورت گرفت که هر کدام پایه‌های رژیم شاه را متزلزل‌تر کرد و سر انجام روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ حضرت امام پس از ۱۵ سال تبعید به ایران باز گشتند، ورود امام به میهن را میلیون‌ها نفر از تهران و سایر نقاط کشور استقبال کردند، امام خمینی (ره) بس از ورود به تهران ضمن حضور بر مزار هزاران شهید انقلاب اسلامی، در سخنرانی خود در بهشت زهرا، دولت بختیار را غیر قانونی اعلام نمود و فرمودند که بزودی به بشتوانه رای ملت و حق شرعی خود دولت تعیین می‌کنند.
امام در ۱۶ بهمن، مهندس بازرگان را به نخست وزیری دولت موقت منسوب نمودید. در روز ۱۹ بهمن، پرسنل نیروی هوائی ارتش به محضر امام رسیدند و با ایشان بیعت نمودند. شب ۲۱ بهمن در نیروی هوائی تهران در گیری مسلحانه بین عده‌ای از افراد این نیرو و گارد شاهنشاهی پیش آمد که با دخالت مردم، درب پادکان‌ها به روی مردم باز شد و سلاح‌هائی به دست مردم افتاد. آخرین توطئه رژیم برای سرکوب قیام ملت ایران کودتا بود. سران ارتش دست‌اندر کار کودتا شدند و در روز ۲۱ بهمن از ساعت ۴ بعد از ظهر اعلام حکومت نظامی شد، امّا فرمان تاریخی امام مبنی بر بی‌اعتنایی به حکومت نظامی این توطئه شوم را خنثی کرد.
مردم در روز ۲۲ بهمن به مراکز دولتی نظامی، انتظامی و رادیو و تلفزیون یورش برده و آن‌ها را فتح کردند، با فرار بختیار از ایران و اعلام بی‌طرفی ارتش در روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ انقلاب اسلامی ایران پس از سال‌ها مجاهدت ایثار، فداکاری و مقاومت در راه رضای الهی با رهبری بی‌نظیر حضرت امام خمینی و به همت مردم سرافراز ایران به بیروزی نهائی رسید.
اصطلاح دهه فجر
اصطلاح دهه فجر، با الهام از آیات نخستین سوره مبارکه فجر برای اشاره به روز‌های ۱۲ تا سپیده دم ۲۲ بهمن به کار می‌رود. «فَجْر»، در اصل به معنی شکافتن وسیع است، و از آنجا که نور صبح تاریکی شب را می‌شکافد، از آن تعبیر به «فجر» شده است.
بعضی «فجر» را در این آیه، به معنی مطلق آن یعنی «سپیده صبح» تفسیر کرده‌اند، که مسلماً یکی از نشانه‌های عظمت خداوند است، نقطه عطفی است در زندگی انسان‌ها و تمام موجودات زمینی، و آغاز حاکمیت نور و پایان گرفتن ظلمت است، آغاز جنبش و حرکت موجودات زنده، و پایان یافتن خواب و سکوت است، و به خاطر این حیات، خداوند به آن سوگند یاد کرده.
بنابراین، درخشیدن اسلام و نور پاک محمّدی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در تاریکی عصر جاهلیت یکی از مصادیق فجر است، و همچنین درخشیدن سپیده صبح قیام مهدی (علیه‌السلام) به هنگام فرو رفتن جهان در تاریکی و ظلمت ظلم و ستم، مصداق دیگری از آن محسوب می‌شود. قیام عاشورای حسینی در آن دشت خونین «کربلا»، شکافتن پرده‌های تاریک ظلم «بنی‌امیه»، و نشان دادن چهره واقعی آن دیوصفتان مصداق دیگر فجر بود. همچنین، تمام انقلاب‌های راستینی که بر ضد کفر، جهل، ظلم و ستم در تاریخ گذشته و امروز انجام می‌گیرد و حتی نخستین جرقه‌های بیداری که در دل‌های تاریک گنهکاران ظاهر می‌شود، و آن‌ها را به توبه دعوت می‌کند، «فجر» است.
براین اساس می‌توان گفت که یکی از بارزترین مصادیق فجر در عصر حاضر، انقلاب اسلامی ایران است.
اصطلاح دهه فجر با الهام از آیات نورانی قرآن، در سال ۱۳۶۰ به پیشنهاد و ابتکار حجت‌الاسلام عبدالمجید معادی‌خواه وزیر وقت ارشاد اسلامی برای جشن‌های انقلاب از روز ۱۲ بهمن، سالگرد بازگشت امام خمینی تا روز ۲۲ بهمن قرار داده شد.
اهمیت و کارکرد‌ها
اهمیت دادن و گرامیداشت دهه فجر؛ خصوصا راهپیمایی روز ۲۲ بهمن، در حقیقت تبلور تجدید بیعت با آرمان‌های امام و انقلاب و عاملی برای عقب راندن دشمن، زنده نگه داشتن سنن الهی است. توجه به دهه فجر نوعی تجدید قوا برای نیرو‌های اصیل انقلاب بوده و پاسداشت این دهه مبارک، در واقع شکرِ نعمتِ بزرگترین معجزه الهی است. حفظ و ارتقای امنیت عمومی حاکم بر کشور و بیان دستاورد‌ها و خدمات نظام اسلامی در میان اقشار مختلف مردم از دیگر اهداف برنامه‌های ایام دهه فجر و سالگرد شکوهمند پیروزی انقلاب اسلامی است.
شرکت در مراسم راهپیمایی ۲۲ بهمن، تنها یک حضور نمادین در جشن گرامیداشت پیروزی انقلاب نیست، بلکه حضوری است که نمایانگر تاکید بر اصول و آرمان‌های انقلاب و نماد فهم و بصیرت ملی و نماد صلابت و اقتدار ملی و آمادگی در مسئولیت‌پذیری در دفاع از انقلاب است و به‌همین دلیل است که میزان این حضور، بیش از دیگر عرصه‌ها مورد توجه سردمدان نظام سلطه است. پس از چهار دهه مقاومت و ایستادگی مردم ایران در برابر توطئه‌ها و دشمنی‌های نظام سلطه، به‌موازات پیشرفت‌های نظام جمهوری اسلامی ایران و توسعه اهداف و منافع انقلاب اسلامی و گسترش گفتمان مقاومت در میان مسلمانان و مستضعفین جهان، شگرد‌های دشمنان در مقابله با نظام اسلامی نیز گسترده‌تر و پیچیده‌تر شده و تلاش دارند روش‌های جدی‌تر و کارآمدتری را علیه ایران بکار گرفته تا به‌زعم خود نظام جمهوری اسلامی ایران را وادار به عقب‌نشینی از اصول و آرمان‌های انقلاب نموده و رفتار آن را متناسب با خواست سردمداران نظام سلطه تغییر دهند.
دهه فجر در کلام امام راحل
اکنون که کشور ما دهه فجر و سالروز استقلال و آزادی خود را از چنگال ابَرجنایتکاران جشن می‌گیرد و امید است به همین زودی جشن سقوط حکومت بعثی عراق را بگیریم، این جانب سالروز پیروزی اسلام و کشور و دهه مبارک فجر را به ملت محترم و خصوص شهدا و مجروحین و معلولین و بازماندگان و متعلقان آنان تبریک عرض می‌کنم. پیروزی‌ها و سرافرازی‌ها و افتخارات ملت، مرهون فداکاری این عزیزان و همرزمان آنان است. این فداکاران نشان‌های افتخار بر بازوی ملت و جبین امت‌اند. تاریخ مجاهدات آنان را ضبط و ملائکةاللَّه در دفاتر ملکوتی ثبت می‌نمایند. خداوند تبارک و تعالی از رحمت سرشار خود، شهیدان را برخوردار و آسیب دیدگان و بازماندگان شهدا و خاندان این عزیزان را سلامت و سعادت ابدی عنایت فرماید.
سلام بر ملت مبارز و درود بر شهیدان و رزمندگان آسیب دیده و افتخار و سعادت و پیروزی برای مجاهدین اسلام در جبهه‌های دفاع از حق.
دهه فجر از نگاه مقام معظم رهبری
دهه فجر، سرآغاز طلوع اسلام، خاستگاه ارزش‌های اسلامی، مقطع رهایی ملت ایران و بخشی از تاریخ ماست که گذشته را از آینده جدا ساخته است. در دهه فجر اسلام تولدی دوباره یافت و این دهه در تاریخ ایران نقطه‌ای تعیین کننده و بی‌مانند به شمارمی‌رود. تا قبل از انقلاب اسلامی، در ایران نظام اسلامی وجود نداشت و رابطه پادشاهان با مردم رابطه «غالب و مغلوب» و «سلطان و رعیت» بود و پادشاهان احساس می‌کردند که فاتحینی هستند که بر مردم غلبه یافته‌اند و حضرت امام (رضوان‌الله‌تعالی‌علیه) این سلسله معیوب را قطع کردند و نقطه‌ی عطفی در تاریخ ایران بوجود آوردند و شمشیر اسلام مردم را علیه دشمنان اسلام، مردم و استعمارگران به کار گرفتند.
دهه انقلاب از ترشحات اسلام است و آئینه‌ای است که خورشید اسلام در او درخشید و این دهه باید با عظمت هرچه تمامتر برگزارشود. این مراسم را با هیجان‌های عاطفی صحیح باید با طراوت و تازه کرد. در مذهب ما، احساسات، گریه و شادی، حب و بغض و عشق و نفرت جایگاه والایی دارد. از این رو جشن‌های دهه فجر می‌بایستی همچون مراسم و اعیاد مذهبی گرامی داشته شود و مردمی باشد.
آنچه که برای ما لازم است، این است که آحاد مردم، مسئولین، غیر مسئولین، بخصوص جوان‌ها، بخصوص کسانی که سخن و حرفشان تاثیر دارد، احساس مسئولیت حضور در صحنه را از دست ندهند. هیچ کس نگوید من تکلیفی ندارم، من مسئولیتی ندارم؛ همه مسئولند.