کلیات
شورای شهر مجلسی است محلی که در سطخ شهرهای کشور با رأی مستقیم مردم نمایندگان آن انتخاب می شوند؛ مجلسی که وظیفه اصلی اعضای آن انتخاب شهردار، تصویب بودجه و نظارت بر عملکرد شهرداری هاست.
شورای شهر در قانون اساسی
بنابر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورا یکی از ارکان نظام می‌باشد و یکی از ویژگی‌های خاص شهرداری‌ها، حضور شورای شهر با این امکانات در کنار شهرداری‌ها است. تأکید قانون به شکلی است که از آن اجبار به وجود شورای شهر را می‌توان یافت. وزارت کشور در زمانی که شورای شهر وجود ندارد به قائم مقامی از آن مسئولیت دار وظایف است.
شورای شهر به عنوان نهاد تصمیم‌گیر
بر اساس مفاد قانون شهرداری و نیز قانون تشکیلات شورای اسلامی کشوری، این نهاد یک مرجع تصمیم گیری و نظارتی است و در این مورد دارای اختیارات وسیعی است. یکی از مشکلاتی که در بحث شوراها وجود دارد این است که شوراها در خصوص نهاد ها‌ی خدماتی دیگر مانند برق و اب و ... نمی‌توانند نظارت بکنند.
برخی از وظایف شورای شهر، واجد جنبه‌های وضع مقررات است. برخی دیگر از وظایف آن، جنبه نظارتی و مراقبتی دارد.
مراجع ابطال تصمیمات شورای شهر
بر اساس ماده ۴۸ قانون شهرداری‌ها چنانچه استانداری یا فرمانداری یا بخشداری نسبت به مصوبات شورا اعتراض داشتند بایستی ظرف یک هفته از تاریخ اطلاع، نظر خود را به انجمن اظهار و تقاضای تجدید نظر نماید در صورتی که باز هم معترض ماند، معترض می‌تواند به انجمن ایالتی یا ولایتی یا وزارت کشور اعتراض خود را ظرف ۱۵ روز ارائه دهد. این نظر پس از ابلاغ نهایی است.
مشارکت مردمی و شورای شهر
توجه به ایجاد و تـوسعۀسـازمان‌های محلّی یکی از مشخصات قرن حاضر است. اگرچه نمی‌توان خاستگاه این حکومت‌ها را به کشور یا ملّت خاصی نسبت داد، آنـچه مـسلم است، حکومت‌های محلی سابقه و قدمت نسبتا زیادی دارند. در مورد حکومت محلّی تعاریف مختلفی ارائه شـده اسـت که با وجود کثرت و تنوع تعاریف، نقاط مـشترک بـسیاری در آنـ‌ها به چشم می‌خورد.
طبق تعریف سازمان ملل متحد، واژۀحکومت مـحلی بـه تقسیم بندی سیاسی یک کشور و یا یک ایالت (در سیستم فدرال) اشاره دارد که با قانون ایجاد شـده و کـنترل اساسی امور محلّی همچون قدرت وضـع مـالیات را در دست دارد و هـیأت اداره کننده (حکومتی) چنین مـوجودیتی به صورت محلّی انتخاب می‌گردد.
در ایـران، بانیان مشروطیت به اهمیت وجود سازمان‌های محلی در رشد دموکراسی و توسعه شعور اجتماعی واقـف بـودند و علاقه آنان به پی ریزی سازمان‌های مـحلی از تصویب قوانین مربوط بـه ایـجاد و توسعه چنین سازمان‌هایی در دور اول مـجلس بـه خوبی نمایان است. تا جایی که که در حدود دو سوم قوانینی که در دوره تقنینیه اول تصویب گردید مـربوط بـه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و قانون بـلدیه بـود. قانون اسـاسی جمهوری اسلامی نیز اهمیت بـسیاری بـرای سازمان‌های محلّی و مشارکت مـردم در امـور کشور قائل شده است، به گونه‌ای که در فصل هفتم تحت عنوان «شوراها»، در اصول یکصد تا یکصد و شـشم، اهداف، نحوۀ تـشکیل و حدود اختیارات شوراها را ذکر کرده است.
اگرچه مـشارکت مـردم در ابعاد مـختلف فـرهنگی، اجتماعی و... بـه صورت غیر رسمی و از دیـرباز به عنوان یک سنّت حسنه در کشورمان وجود داشته و در دوره‌های مختلف تاریخی به اشکال مختلف و متنابهی ظـهور مـی یافته است؛ اما علیرغم همۀاین مطالب در کـشورمان (در گـذشته) به لحـاظ وجـود سـاختار سیاسی متمرکز و بـعضا حـکومت‌های غیر مردمی، بهای چندانی به این سازمان‌ها داده نشده است؛ بنابراین مشارکت مردم در امور محلّی نیز وجود نداشته است.
بعد از انقلاب اسلامی و مـردمی شـدن نـظام حکومتی، به حق ملّت‌ها در اداره جامعه بهای بیشتری داده شـده اسـت و بـسیاری از امـور تـوسط رای مـردم تعیین می‌شود. در همین زمینه با انجام انتخابات شوراها و اداره بخشی از امور اجرایی کشور با تکیه بر روند آزاد تبادل دانش، بینش، نظارت و آرای مردم گام مهمی در واگذاری امور به سازمان‌های محلی برداشته شد. شوراها تبلور حـضور مردم، دیدگاه ها، افکار، خواسته ها، نیاز‌ها و تمایل مردم در صحنه برنامه ریزی بوده اند. فلسفه آن بر پایۀمحدودیت توان، فکر و اندیشه دستگاه‌های اجایی و محدودیت حیطه عمل، خلاء مدیریتی و اصلاح ساختار مدیریتی است.
شورای اسلامی شهر تهران
شورای اسلامی شهر تهران، ری و تجریش، شورایی مرکب از ۲۱ نفر است که با رأی مردم شهرهای تهران، ری و تجریش، برای تصمیم‌گیری در خصوص امور مربوط به شهرداری تهران انتخاب می‌شوند. کمیته حمل و نقل و ترافیک از جمله کمیته‌های شورای اسلامی شهر تهران و ری و تجریش می‌باشد. نام این شورا تا دوره چهارم شورای اسلامی شهر تهران بود. در حال حاضر ساختمان شورای شهر تهران در خیابان بهشت ضلع جنوب پارک شهر تهران واقع شده است.
در سه دوره اول، این شورا دارای ۱۵ عضو اصلی و ۶ عضو علی‌البدل بود، اما در دور چهارم تعداد اعضا به ۳۱ نفر عضو اصلی و ۱۲ نفر عضو علی‌البدل افزایش یافت. هیئت رئیسه شورا شامل رئیس، نایب رئیس، دو نفر منشی و سخنگو می‌باشد. در نخستین دوره، آقای عبدالله نوری، و در دوره‌های دوم، سوم و چهارم آقای مهدی چمران ریاست این شورا را برعهده داشت؛ به استثنای سال نخست از دوره چهارم، که احمد مسجدجامعی ریاست آن را بر عهده داشت. در سال چهارم از دوره چهارم مهدی چمران رئیس و مرتضی طلایی نایب رئیس شورای شهر تهران بود. در دوره پنجم محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران شد.
طبق نتایج نظرسنجی ایسپا، ۳۱٫۸ درصد شهروندان تهرانی معتقدند آینده شهر تهران با آمدن و شروع به کار شورای شهر پنجم (جدید)، بهتر خواهد شد، ۴۰٫۶ درصد آنها گفته‌اند تغییر چندانی نخواهد کرد و ۲۱٫۱ درصد دیگر شهروندان نیز بر این نظر هستند که آینده شهر تهران با آمدن و شروع به کار شورای شهر پنجم بدتر خواهد شد. ۶٫۵درصد نیز پاسخ ندانند.
اعضای شورای شهر تهران در دوره پنجم
اسامی اعضای شورای شهر تهران در دوره چهارم به شرح زیر است:
1-محسن هاشمی رفسنجانی رئیس لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۲- سید ابراهیم امینی نایب رئیس لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۳ -علی اعطا سخنگو لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۴ -زهرا نژادبهرام منشی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۵ -بهاره آروین منشی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۶ -محمدجواد حق‌شناس لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۷ -مرتضی الویری لیست امید (اصلاح‌طلبان) دوره اول
۸ -افشین حبیب‌زاده لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۹ -آرش حسینی میلانی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۰- حسن خلیل‌آبادی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۱ -احمد مسجدجامعی لیست امید (اصلاح‌طلبان) دوره سوم و چهارم
۱۲ -زهرا صدراعظم نوری لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۳ -محمد سالاری لیست امید (اصلاح‌طلبان) دوره چهارم
۱۴ -حسن رسولی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۵ -ناهید خداکرمی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۶- مجید فراهانی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۷ -شهربانو امانی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۸ -محمود میرلوحی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۱۹ -الهام فخاری لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۲۰ -محمد علیخانی لیست امید (اصلاح‌طلبان)
۲۱ -حجت نظری