محرومیت دریاچه هامون از حقابه‌اش با انحراف دوباره هیرمند از مسیر طبیعی! / معاون رئیس جمهور: خلف وعده افغانستان را از طریق سازمان‌های بین المللی پیگیری می‌‎کنیم

در شرایطی که دولت طالبان وعده داده بود به تعهداتش در خصوص حقابه دریاچه و تالاب هامون عمل خواهد کرد، شواهد  حکایت از خلف وعده ایشان و سرازیر شدن آب به مسیر غیرطبیعی دارد!

به گزارش «تابناک»؛ ایران و افغانستان به رغم قرابت‌های فراوانی که با یکدیگر داشته و دارند، از دیرباز بر سر برخی مسائل اختلافاتی داشته اند که یکی از مهم‌ترین هایش، مساله هامون است؛ هفتمین تالاب بین المللی جهان که شامل سه دریاچه نزدیک به هم به نام‌های هامون پوزک، هامون صابری و هامون هیلمند است که همه تحت عنوان دریاچه هامون شناخته می‌شوند و حتی در سرگرمی‌های جدولی و بازی با اعداد، مساحت آن‌ها با هم جمع زده می‌شود تا این گونه دریاچه هامون سومین دریاچه کشورمان بعد از دریاچه‌های خزر و ارومیه لقب گیرد.

البته همین که نام دریاچه ارومیه بیاید، کافی‌ است تا یاد مصائب و مشکلات و بحران رو به گسترش آبی در کشورمان بیفتیم، اما وقتی پای هامون به میان می‌آید، نگرانی‌ها وسیع‌تر هم می‌شود، چون این تالاب در پایین دست حوضه آبریزی قرار دارد که منابع تغذیه آن در خاک کشورمان نیست و عمده‌ترین منبع آب آن، رود هیرمند است که در افغانستان جریان دارد؛ رودی پر آب که باید در آخر مسیرش به هامون‌ها بریزد، اما نمی‌ریزد چراکه سد‌های عظیمی روی آن احداث شده است!

احتمالا نام سد کمال خان به گوشتان آشناست و حتی درباره سد دیگری که همسایه شرقی در تلاش است روی هیرمند احداث نماید و کمال خان در قیاس با آن، بسیار کوچک است هم شنیده اید و چه بسا در سایه بحران‌های آبی، درباره مذاکرات طولانی مدت میان ایران و افغانستان در خصوص حقابه هیرمند و هامون اطلاعاتی داشته باشید و بدانید که رعایت یا عدم رعایت آن، همواره میان مقامات دو کشور محل بحث بوده است، اما سوای همه اینها، بلای دیگری هم هامون را تهدید کرده که نسبتا تازه‌تر است.

درباره تلاش افغانستانی‌ها برای انحراف هیرمند از خط سیر طبیعی و ثقلی اش سخن می‌گوییم که چندسالی است در دستور کار مقامات کشور همسایه قرار گرفته و به رغم مذاکرات صورت گرفته و وعده دولت طالبان مبنی بر توقفش، امسال نیز بروز و نمود یافته و اجرایی شده است؛ اینکه افغان‌ها ترجیح داده اند مسیر طبیعی هیرمند را دستکاری کنند به گونه‌ای که آب به جای رسیدن به سه هامون، روانه «گودزره» شود که شوره زاری در پایین دست تالاب است و در خاک افغانستان واقع شده.

گودزره جایی است که از دیرباز وقتی هیرمند به تالاب هامون می‌رسید و به ترتیب هامون پوزک، هامون صابری و بعد هامون هیرمند (هلمند) را پر می‌کرد، سرریز آن به گودزره سرازیر می‌شد. نقطه پایان هیرمند پرآب که حالا چندسالی است با حفر زمین در بالادست هامون ها، محل سرازیر شدن آبی شده که حقابه دریاچه‌ها و تالاب بین المللی هامون است. تالابی که زیست مردم و جانداران بسیاری به آن وابسته بوده و هست، اما حالا نابود شده و به جای تلاش برای حفظ باقیمانده حیات در آن و پیرامونش، دستمایه سیاست‌های نادرست شده است.

نکته قابل تامل، اما آنجاست که یک سوم تالاب در خاک افغانستان واقع است و با انحراف آب رود از مسیر طبیعی اش، زندگی افغانستانی‌های مجاور این تالاب هم دستخوش بلایایی شده است، اما نه آن مصیبت‌ها و نه بلای عظیم تری که بر سر ساکنان پیرامون تالاب در خاک کشورمان آمده، موجب نشده که مقامات افغانستان دست از کار نادرست خود بکشند و به پرداخت حقابه هامون ـ که در چندین معاهده پذیرفته اند ـ عمل کنند؛ حقابه‌ای که البته بحث در خصوص میزان آن و شکل رهاسازی اش به تالاب از قبل هم حرف و حدیث‌های زیادی وجود داشته است.

وضعیتی عجیب که انتظار می‌رفت امسال تغییر کند چراکه علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو اعلام کرده بود طالبان در توافقی با کشورمان قول داده اند که «قطره‌ای آب به سمت گود زره که منطقه‌ای لم یزرع است جاری نشود»؛ قول و وعده‌ای که حالا تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد محقق نشده است تا نه تنها وخیم‌ترین روز‌های هامون تداوم داشته باشد، که خطر شکل گیری گرد و غبار‌های آسیب زا، ایران و افغانستان و حتی پاکستان را در محدوده‌ای وسیع با کانون تالاب هامون تهدید کند و به شکل گیری بحران‌های انسانی منجر شود.

ماجرا زمانی تامل برانگیز‌تر می‌شود که فیروز قاسم زاده، سخنگوی صنعت آب کشور در پاسخ به سوالی در این خصوص، از قول افغانستانی‌ها گفته که «این اتفاق غیرعمدی و به دلیل وجود نقص در سازه انحرافی سد کمالخان رخ داده و قرار شده است که دولت طالبان نقص این سازه را به گونه‌ای برطرف کند که دیگر آب به طرف شوره زار منحرف نشود»، در حالی که به نظر می‌رسید با مذاکرات صورت گرفته بین مقامات دو کشور، تدابیر لازم برای رسیدن حقابه هامون به تالاب فراهم آید که مهم ترینش، انسداد راه‌های انحرافی دایر شده در افغانستان برای هدایت آب هیرمند به گودزره بوده است.

اتفاقی که از دید مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان معنایی متفاوت دارد و باید به شکل متفاوتی با آن برخورد کرد به این صورت که علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان از آن با عنوان «خلف وعده طرف افغان برای تخصیص حقابه هامون» یاد می‌کند و تاکید دارد: «وقتی طرف مقابل به تعهدات خود پایبند نباشد ما هم از طریق سازمان‌های بین المللی برای دریافت حقابه هامون اقدام خواهیم کرد.»