نگاهی به مشکلات زنان سرپرست خانوار در ایران

در ایران، امروزه زنان بسیاری هستند که به دلایل گوناگون از جمله آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، جنگ، مهاجرت برای جستجوی کار و یا تعدد زوجات، همسران خود را از دست داده و به تنهایی مسئولیت سنگین اداره مالی و معنوی یک خانواده را بر عهده دارند.

بنا بر آمارهاي سازمان بهزيستي و کميته امداد، سالانه شصت هزار زن سرپرست خانوار به  زنان سرپرست خانوار افزوده مي شود. بنا به گفته سرپرست کميته امداد، هم‌اکنون افزايش زنان سرپرست خانوار در کشور به مرز هشدار رسيده و اين مسأله بايد براي مسئولان به عنوان زنگ خطري باشد، چرا که تا چند سال آينده، آمار زنان سرپرست خانوار به بيش از پنج ميليون نفر مي‌رسد.

سه‌گانه موثر:

بررسی‌ها نشان می‌دهد که سه‌گانه طلاق، اعتیاد و حوادث ترافیکی از مهمترین عوامل افزایش زنان سرپرست خانوار در ایران هستند. از میان جمعیت معتادان ایران که بنا بر اعلام مقامات رسمی، دو میلیون نفرند، 9/47 درصد متاهل هستند. این درصد بالا، یعنی اینکه بسیاری از خانواده‌های دیگر در معرض فروپاشی هستند و زنان سرپرست خانوار بیشتری هم در راهند.

همچنین افزایش حوادث ترافیکی در ده سال گذشته و بالا رفتن آمار قربانیان به ویژه رانندگان نیز یکی دیگر از مؤلفه‌های مهمی‌ است که در این افزایش جمعیت زنان سرپرست خانوار موثر است.

طلاق، یک عامل مهم

حتي اگر اين مؤلفه‌ها و آمارها را مدنظر قرار ندهيم، بررسي افزايش آمار طلاق، افزايش تقاضاي زنان براي کار در منزل و مشاغلي که دستمزد روزانه و اندکي دارند، به خوبي نشان از افزايش آمار زنان سرپرست خانوار در کشور دارد.

در این باره،‌ واحد انفورماتیک دفتر امور مشارکت زنان، تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران را بیش از یک و نیم میلیون نفر اعلام کرده است که بنا بر آن، 4/8 درصد خانواده‌ها توسط زنان اداره می‌شوند. بیشترین درصد زنان سرپرست متعلق به استان خراسان 4/10 درصد، سیستان و بلوچستان 2/10 درصد، کرمان 1/10 درصد و کمترین درصد متعلق به استان‌های کهکیلویه و بویر احمد 6/6 درصد و بوشهر 8/6 درصد است.

بنا بر این گزارش، هم اکنون آمار طلاق در برخی شهرهای بزرگ مانند تهران، به مرز 30 درصد رسيده و باید گفت، بيشترين طلاق‌ها در گروه سني مردان ۲۵ تا ۲۹ و زنان ۲۰ تا ۲۴ سال بوده است که با توجه به آن، می‌توان به این نتیجه رسید که سن طلاق در زنان پایین آمده  و همین، باعث جوان شدن سن زنان سرپرست خانوار می‌شود.

افزايش طلاق از جمله محوري‌ترين دلايل افزايش میزان زنان سرپرست خانوار است و مقايسه آمار‌هاي سال ۸۵ و ۷۵ حاکي از رشد چشمگیر شمار زنان سرپرست خانوار ناشي از طلاق است. هرچند فوت همسر در اثر تصادفات و مرگ طبيعي يا بيماري‌ها از دلايل ديگر افزايش تعداد زنان سرپرست خانوار است، ترک همسر، از کارافتادگي و زنداني شدن سرپرست خانوار نیز از دلايل سرپرستي خانوار توسط زنان است.

نکته قابل توجه درباره افزايش زنان سرپرست خانوار اين است که درصد بالايي از اين زنان تحصيلات بالا و مهارت خاصي ندارند و از طرف خانواده نيز حمايت نمي‌شوند. به همين دليل، ميزان آسيب پذيري زنان سرپرست خانوار افزايش مي‌يابد؛ بنابراين، اگر زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان‌هاي حمايتي قرار نگيرند، مي تواند به افزايش آسيب اجتماعي در جامعه دامن بزند.

بر پایه آمار کمیته امداد، هم‌اکنون يک ميليون و 45 هزار نفر از اين تعداد، تحت پوشش کميته امداد هستند، حال آن که 198 هزار نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کمتيه امداد را زنان سرپرست خانوار شهري، 119 هزار نفر را زنان سرپرست خانوار روستايي زير پنجاه سال و مابقي را زنان سرپرست خانوار بالاي پنجاه سال تشکيل مي‌دهد. کمک معيشت زنان سرپرست خانوار تحت پوشش کميته امداد همچون ساير مددجويان رقمي بين 32 تا 60 هزار تومان بر پایه شمار اعضاي خانوار بوده که البته مقرر شده است که اين ارقام امسال نزدیک 20 درصد افزايش يابد.

حمایت‌های ناکافی

هرچند کارهایی همچون حمایت مالی کمیته امداد و پوشش بيمه اجتماعي زنان سرپرست خانوار، پس از سال‌ها طرح مساله در اين باره، در برنامه ريزي‌هاي عملياتي گنجانده شده است، گویا حل مشکلات زندگی زنان سرپرست خانوار با مستمري اندکي که به آنها پرداخت مي شود، دور از ذهن است.

چندي پيش، معاون مرکز اطلاعات و آمار شوراي فرهنگي ـ اجتماعي زنان گفته بود: ۳۸ درصد زنان سرپرست خانوار، خانه‌دارند و منبع درآمدي ندارند؛ بنابراین، باید توجه داشت که مشکل فقر در خانوارهاي زن سرپرست، بيشتر از خانوارهاي با سرپرست مرد بوده است. عامل فقر اقتصادي، تأثير مستقيم و غيرمستقيم خود را بر وضعيت فرهنگي، اجتماعي یک خانواده بر جاي مي‌گذارد.

از آنجا كه درصد بسياري از زنان سرپرست خانوار، خانه‌دار بوده و هيچ‌گاه به دنبال زندگی و پول درآوردن نبودند، نمی‌توانند در بازار اقتصادي شغل مناسبي برگزینند؛ بنابراين به دنبال مشاغل نيمه تخصصي و كم ارزش هستند و نسبت به مردان دستمزد كمتري دريافت مي‌كنند. پس باید توجه داشت که سن زنان سرپرست خانواده از 25 سال آغاز می شود و تا 65 سال ادامه می‌یابد.

در سال‌های اخیر، زنان سرپرست خانوار جوانتر افزایش یافته و همین، می‌تواند با توجه به رابطه موثر فقر و فحشا، زنگ خطر را با صدای بلندتری به صدا دربیاورد.

تهیه و تنظیم: شادی شفیعی