خداحافظی با جراحی‌های دردناک دیسک کمر

«فتق دیسک کمری» که در اصطلاح عامه به عنوان «دیسک کمر» از آن یاد می‌شود، عارضه‌ای است که در اثر بیرون زدگی یا فتق دیسک کمر از قسمت خلفی و در نتیجه فشار بر نخاع یا ریشه‌های عصبی نخاع بروز کرده و سبب ایجاد درد در ناحیه کمر با انتشار به پا‌ها می‌شود.

به گزارش ایسنا، فتق دیسک کمری معمولا در مقابل انجام فعالیت مکرر سنگین و خارج از توان بدن ایجاد می‌شود، اما بد نشستن طولانی، خم و راست شدن مکرر، فعالیت پس از خسته شدن عضلات کمر، فعالیت با برخی از ابزار آلات مانند چکش‌های بادی و مشاغلی مانند رانندگی به خصوص رانندگی با خودرو‌های سنگین افراد را مستعد ضایعات دیسک کمر می‌کند.

درمان‌های رایج ضایعات دیسک کمر طی سال‌های گذشته، شاهد تحولات شگرفی بوده است؛ به طوری که از شکافتن کمر بیمار در حین جراحی به ایجاد تنها یک سوراخ چند میلی‌متری برای درمان دیسک کمر رسیده است.

اکنون متخصصان ایرانی هم، موفق به اجرای جدید‌ترین روش درمان ضایعات دیسک کمر شده‌اند. این روش درمانی که به نوعی اولین عمل جراحی دیسک کمر به روش فورامینوسکوپی در کشور محسوب می‌شود، در بیمارستان امام رضا (ع) دانشگاه علوم پزشکی ارتش توسط دکتر بصام پور، عضو هیات علمی این دانشگاه انجام شده است.

در این روش بر خلاف شیوه‌های معمول که با ایجاد یک شکاف از پشت با انجام جراحی نسبت به درمان عارضه اقدام می‌شود، برای رسیدن به دیسک تنها سه میلی‌متر برش از ناحیه پهلو ایجاد می‌شود و محل ورود به فضای نخاع، همان محل خروج عصب (فورامن) است. البته در کتاب‌های کلاسیک جراحی از این ناحیه به عنوان منطقه ممنوعه نام می‌برند؛ چرا که با ورود به این ناحیه، خون‌ریزی شدیدی آغاز می‌شود که به عقیده دکتر بصام‌پور دلیل عدم خونریزی در این نوع از جراحی استفاده از دستگاه اندوسکوپ به جای روش‌های جراحی مرسوم است.

از مزیت‌های مهم این روش این است که جراحی فقط با کمک بی حسی موضعی و با ایجاد یک سوراخ سه میلی‌متری در پهلوی بیمار آغاز می‌شود؛ بنابراین بیمار یک ساعت پس از عمل می‌تواند به زندگی روزمره خود بازگردد و دیگر این که فرد درگیر عوارض بیهوشی نمی‌شود.

دکتر علیرضا بصام‌پور، متخصص ارتوپد و فوق تخصص جراحی ستون فقرات که مجری این روش درمانی جدید است در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایسنا گفت: هر انسان معمولاً ۲۶ مهره در ستون فقرات دارد. مهره‌ها به وسیله صفحات انعطاف پذیری به نام دیسک بین مهره‌یی از یکدیگر جدا می‌شوند. در واقع هر فرد در حالت طبیعی دارای پنج دیسک در ناحیه کمر است، بنابراین وجود دیسک کمر بیماری محسوب نمی‌شود. در دیسک کمر جداری به نام «آنالوس» وجود دارد. زمانی که آنالوس ضعیف شده و محتویات داخل دیسک به نام «نوکلئوس» به سمت بیرون بیاید با تحریک شیمیایی یا فشار مستقیم ریشه‌های عصبی دردناک شده و بیمار در پا و کمر احساس درد می‌کند؛ بنابراین وقتی جدار دیسک ضعیف شود مردم به اصطلاح می‌گویند که این فرد دیسک دارد، اما به طور علمی دیسک این افراد آسیب دیده و خراب شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ارتش در خصوص روش‌های درمان ضایعات دیسک کمر گفت: حدود ۱۰۰ سال پیش ابتدا پوست بیمار در ناحیه کمر باز می‌شد؛ سپس استخوان‌ها برداشته می‌شد تا نخاع دیده شود؛ پس از آن نخاع باز می‌شد تا ریشه‌های عصبی که به رشته‌های ماکارونی شبیه است، مشاهده و در نهایت پس از رسیدن به دیسک، ضایعات تخریب شده تخلیه شوند. سپس نخاع ترمیم شده و لایه‌های بعدی درمان می‌شدند تا به پوست برسند.

این متخصص با بیان اینکه در این جراحی‌ها، بیمار در بیهوشی کامل به سر می‌برد، اظهار کرد: نباید از عوارض زیاد این جراحی غافل شد که یکی از مهمترین این عوارض فلج شدن بیماران بود. البته ضعف‌های عضلانی و درد‌های عصبی تا پایان عمر از دیگر عوارض این روش محسوب می‌شود. ضمن این که در این جراحی بیمار پس از عمل باید مدت‌ها استراحت می‌کرد.

رییس بخش جراحی ستون فقرات بیمارستان امام رضا (ع) تصریح کرد: پس از مدتی، متخصصان متوجه شدند که می‌توانند با برداشتن استخوان و لایه‌های محافظ نخاع بدون این که نخاع را بشکافند، آن‌ها را به یک سمت کشیده و به راحتی ضایعات دیسک را تخلیه کنند؛ اما مشکل این روش آن بود که به دلیل جابه‌جا کردن نخاع، چسبندگی شیوع پیدا می‌کرد. به طوری‌که بیمار پس از مدتی از انجام عمل، دچار کمردرد می‌شد؛ به این علت که وقتی نخاع کشیده شده، به جای اصلی خود برمی‌گشت، فاقد محافظ بود و در نهایت به بافت‌های عضلانی و فیبروز اطراف خود می‌چسبید و بیمار احساس درد می‌کرد.

وی افزود: در روش‌های جدیدتر که از حدود ۳۰ سال پیش رایج شدند به جای برداشتن کل استخوان و محافظ‌های اطراف عارضه، یک سوراخ کوچک باز و ضایعه ترمیم می‌شد؛ اما به دلیل این که باز مجبور به کشیدن نخاع به یک طرف بودیم، چسبندگی ایجاد می‌شد و البته این جراحی‌ها هم، نیازمند بیهوشی و شکاف وسیع و خونریزی در آن شایع بود.

بصام پور افزود: در این روش هم بیمار در بیهوشی کامل به سر می‌برد و هیچ گونه عکس‌العملی در حین عمل از خود در برابر مراحل مختلف جراحی نشان نمی‌داد که نشان دهنده آسیب‌دیدگی باشد؛ بنابراین برخی اوقات، پس از عمل، بیمار دچار قطع نخاع هم می‌شد.

وی با بیان این که در جدیدترین روش درمان ضایعات دیسک کمر که در بیمارستان امام رضا (ع) استفاده می‌شود، راه ورود به دیسک کمرعوض می‌شود، خاطرنشان کرد: در این روش به جای ورود از پشت فرد و به طور مستقیم، جراحی از پهلو بیمار انجام می‌شود؛ البته در سال‌های اول، این روش به دلیل خون‌ریزی شدید و بیهوشی کامل بیمار، چندان مورد استقبال جراحان قرار نگرفت؛ اما پس از ورود تجهیزات پزشکی جدید مانند آندوسکوپی و لیزر، جراح می‌تواند تنها با ایجاد یک سوراخ کوچک در ناحیه پهلو بیمار به جای این که با چشم خود جراحی باز انجام دهد، می‌تواند با فرستادن اندوسکوپ چند میلیمتری و دوربین به داخل بدن در حقیقت چشم را با درشت نمایی چند صد برابر بداخل بدن بفرستد ومراحل جراحی را در مانیتور مشاهده و پیگیری کند و به جای این که از چاقو استفاده کند؛ از لیزر جهت بریدن و سوزاندن استفاده می‌کند که البته استفاده از لیزر سبب می‌شود که برش با دقت زیاد و بدون خونریزی باشد و به دلیل این که هیچ استخوان یا عضله یا لیگامانی خارج نشده، بیمار می‌تواند بلافاصله به شرایط مناسب خود بازگردد.

بصام‌پور در گفت‌و‌گو با ایسنا تصریح کرد: در این روش که با ایجاد یک سوراخ کوچک در پهلوی بیمار انجام می‌شود، دیگر نیازی به بیهوشی کامل بیمار نیست و تنها با یک بی‌حسی موضعی عمل انجام می‌شود، در نتیجه بیمار می‌تواند در هر مرحله از جراحی عکس‌العملی نشان دهد تا از عوارض جانبی عمل جلوگیری شود و مضافأ اینکه بیمار در حین جراحی، میزان درد پا و یا بی حسی اندام خود را اعلام می‌کند و در حقیقت خود بیمار زمان ختم عمل را با توجه به کاهش درد مشخص می‌کند.

وی با بیان این که تقریبا ۳۰ سال است که استفاده از این روش در دنیا آغاز شده است، تصریح کرد: ابتدا جراحی ایرانی به نام دکتر پرویز کامبین در آمریکا با آندوسکوپ‌های اولیه که بزرگ هم بودند این روش را ابداع کرد. سپس اروپایی‌ها و به خصوص آلمانی‌ها به خصوص افرادی به نام پروفسور روتهام، پروفسورگور و پروفسوریونگ این روش را توسعه داده و تجهیزات خاصی را ابداع کردند.

بصام پور تصریح کرد: این روش به وسیله دستگاه آندوسکوپی و لیزر ستون فقرات که حدود ۱۰۰ میلیون تومان قیمت دارد انجام می‌شود و جراح علاوه بر اینکه باید در جراحی باز کمر متبحر باشد، باید دوره‌های خاص را حداقل به مدت شش ماه روی جسد و سپس به عنوان نظاره گر (ابزرور) و در نهایت دستیار زیر نظر اساتید این رشته در آمریکا، آلمان یا اسپانیا بگذراند تا بتواند خود اقدام به جراحی کند.

وی که این جراحی را تا به حال روی دو بیمار در بیمارستان امام رضا (ع) انجام داده خاطرنشان کرد: هر دوی بیماران مرد و حدود ۲۵ سال سن داشته اند. یکی از آن‌ها جودوکار و دیگری از پرسنل کادر ارتش جمهوری اسلامی بود که به صورت سرپایی جراحی و بعد از اتمام جراحی مرخص شده‌اند.

بصام پور تصریح کرد: فرد جودوکار دچار پارگی دیسک بین مهره‌یی ۱-۲ L. حین تمرین با ضعف و عدم توانایی راه رفتن بوده و توسط فدراسیون پزشکی ورزشی ارجاع داده شده بود که به طور معمول باید جراحی وسیع با باز کردن شکم و سینه برای وی انجام می‌شد. افسر ارتش هم با پارگی دیسک اس ۱، ۵L بود که به طور معمول باید تحت جراحی و گذاشتن پیچ و فیکساسیون قرار می‌گرفت.

وی در پایان با تاکید بر این که استفاده از این روش برای هر نوع فتق دیسک بین مهره‌یی و تحت هر شرایطی امکان پذیر است، تصریح کرد: این روش به دلایلی برای سه گروه از بیماران به شدت توصیه می‌شود؛ یکی بیمارانی که به دلیل شرایط کاری شان نمی‌توانند بعد از جراحی استراحت کنند مثل ورزشکاران حرفه‌یی، مدیران و فعالان مشاغل حساس مانند پزشکان، دندانپزشکان، خلبانان و دیگر بیماران با بیماری زمینه‌یی مانند دیابت، ام اس، سرطان‌ها، پرفشاری خون و بیماران قلبی و گروه سوم افراد مسن که به هر دلیلی بیهوشی برای آن‌ها مضر یا خطرناک است.