زمانی که بحث سرشماری مطرح می شود، برخی تنها نکته ای که به ذهنشان می رسد، عددی است که در آخر به عنوان جمعیت کل کشور معرفی خواهد -همان 75 میلیون و 149 هزار و 669 نفر امسال-، در حالی که این عدد تنها حاصل جمع پاسخ های مردم به یکی از پرسش های مامور سرشماری است و برای جمع بندی و نتیجه گیری از سایر سوالات، گاه به ماهها محاسبه نیاز است.
به گزارش «تابناک»، مركز آمار ايران طی روزهای اخیر، نتايج نهايي هفتمين سرشماري عمومي نفوس و مسكن كشور -كه در آبان سال 90 انجام گرفت- را اعلام کرد تا همه خلف وعده ها برای اعلام رسمی این نتایج در خردادماه 91 به محاق رفته و بالاخره مجموعه ای از اعداد و ارقام در اختیار کارشناسانی قرار گیرد که می بایست آن را مبنای تصمیم گیری کلان در آینده قرار دهند.
بر آن شدیم تا بر مبنای مقایسه نتایج این آمار با آمار سرشماری قبلی (که در سال 1385 به انجام رسیده) سری به اعداد و ارقام بزنیم و دورنمایی، هرچند کلی، از وضعیت آینده و تصمیمات اولویت داری که می بایست اتخاذ شوند، داشته باشیم.
افزایش جمعیت و کاهش نرخ رشد آنبارزترین نکته آماری در سرشماری‌های نفوس و مسکن، عدد جمعیت است که با افزایش حدود پنج میلیون نفری و عبور از مرز 75 میلیون نفری، علی رغم پیش بینی های مرکز آمار ایران قبل از سرشماری، نرخ رشد جمعیت از 1.62 درصد سرشماری سال 85 به 1.29 درصد در سال جاری کاهش یافته است و این موضوعی به مراتب نکوست؛ چرا که به عقیده بسیاری از کارشناسان، ریشه بسیاری از مشکلات امروزی جامعه ایرانی همچون بیکاری در رشد بسیار زیاد جمعیت کشور نهفته است.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر معلوم خواهد شد که بدانیم بر اساس نتایج سرشماری سال 1335، جمعیت کشورمان حدود نوزده میلیون نفر بوده اما نرخ رشد فزاینده آن در سالهای بعد سبب شد که نیم قرن بعد، جمعیت ایرانیان به بیش از 3.6 برابر افزایش یافته و بیماری خاموشی گریبان جامعه امروزی مان را بگیرد؛ همان بیماری بد خیمی که گاه در آمار های بیکاری و معضل مسکن متجلی شده و موج نامیدی را به سوی جامعه گسیل می دارد.
البته موضوعات دیگری هم در این بخش از آمار وجود دارد که همگی رضایت بخش نیستند.
جمعیت زنان بیشتر است یا مردان؟با نگاهی به نمودار درصد تفکیکی مردان و زنان در جمعیت کشور در می یابیم که بر خلاف باور بسیاری، درصد مردان اندکی بیش از زنان است (با نسبت جنسی 102؛ یعنی به ازای هر 102 مرد، 100 زن)، در حالی که این میانگین کشوری در اغلب استانها هم به چشم می خورد و تنها در استان بوشهر است که نمودار با نسبت جنسیتی 119، به نحو محسوسی به سمت مردان متمایل شده که البته این شاخص هم با نتایج به دست آمده از استانهای گیلان و خراسان شمالی (و تا حدودی کهگیلوله و بویر احمد، گلستان) جبران شده تا از این نظر نیز اتفاق قابل توجهی رقم بخورد.
بر این اساس، نسبت جنسی که در سالهای نه چندان دور به عدد 106 نیز رسیده بود، روند نزولی خود را حفظ کرده و ظاهر ماجرا به سمت تعادل پیش رفته است؛ با این توضیح که این آمار و ارقام با توجه به در دست نبودن آمار تفکیکی افراد مجرد و مولفه های موثر بر ازدواج در کشورمان قابل تعمیم نبوده و چه بسا ناخوشایندی هایی نیز به همراه داشته باشد.
شهرنشینی از مرز هفتاد درصد گذشت شاید بتوان از رشد جمعیت شهرنشین به نسبت روستا نشینان، به عنوان نخستین شاخصه منفی آمار اخیر اشاره کرد. بر اساس آمار منتشر شده، میزان شهر نشینی در کشورمان از مرز 70 درصد عبور کرده است و با تجمیع این موضوع با کشاورزی سنتی در کشورمان، دورنمای خوبی از آینده در دست نخواهد بود.
بدین ترتیب، رشد جمعیت شهر نشین با رشد تعداد شهرها مواجه شده و علاوه بر پدید آوردن 8 شهر با جمعیت بالای یک میلیون نفر (تهران، مشهد، کرج، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز و قم)، طبیعتا با خلوت شدن بسیاری از روستا عجین شده و از بعد کشاورزی و دامداری، افق خوبی ترسیم نخواهد کرد.
جالب اینجاست که این رشد فزاینده منجر به افزایش تراکم در برخی استان های کشورمان شده که چندان منطبق با شهرهای پر جمعیت کشورمان نیست؛ تا جایی که بر اساس آمار، بعد از استان تهران که استثنا ترین شهر کشورمان (همان تهران) را در خود جای داده است، استان های البرز، گیلان، مازندران و قم متراکم ترین استان های کشورمان لقب خواهند گرفت که اگر آمار را از دید سهم مساحت استان ها در مساحت کل کشورمان به قضاوت بنشینیم، به ترتیب البرز، قم، تهران و گیلان بر صدر کم مساحت ترین های دارای تراکم بالا شناخته خواهند شد.
افزایش خانواده های تک نفرهبا نگاهی موشکافانه تر به عدد جمعیت کشور در می یابیم که این جمعیت هفتاد و پنج میلیون نفری، در قالب 21 میلیون و 185 هزار خانوار قرار می گیرند، در حالی که از این تعداد خانوار، حدود پانزده و نیم میلیون شهرنشین بوده و کمتر از شش میلیون خانوار در روستا سکونت دارند.
آمار خانوار زمانی با معنا تر می شود که نگاهی تفکیکی به درصد آنها بر اساس تعداد افراد خانوار بیندازیم: بر مبنای نتایج سرشماری اخیر، به شدت از میزان خانوارهای پنج نفره و بیشتر کاسته شده و سایر خانوارها (یک نفره تا چهار نفره) رشد نشان می دهند. این آمار از این رو قابل توجه است که میزان ازدواج، زاد و ولد، مسکن و غیره را در خود مستتر داشته و علاوه بر اینها، نشان دهنده افزایش تمایل به تشکیل خانوارهای تک نفره در جامعه است.
این قسمت از جمعیت را که به «خانوارهای مستقل» نیز مشهور هستند، افرادی تشکیل می دهند که بنا به تعریف، ازدواج نکرده اند و بنا براین طلاق گرفته نیز نیستند، بلکه افرادی هستند که شیوه زندگی مجردی را انتخاب کرده اند و به گواه آمار، تعدادشان در حال افزایش است؛ به عبارتی بهتر، در صورت مشمول شدن افرادی که متارکه کرده اند یا طلاق گرفته اند و اکنون مستقل زندگی می کنند، این آمار افزایش خواهد یافت!
این در حالی است که بر اساس آمارهای منتشر شده قبلی، درصد خانوارهای مستقل در آمار سال 1385 به نسبت سرشماری سال 1375، رشد دو برابری را نشان می داد و از این رو، رشد فعلی چه بسا مهار شده تر از قبل باشد اما از دید جامعه شناسان، این آمار برای جامعه ایرانی که متکی بر خانواده است بسیار خطرناک دسته بندی خواهد شد.
به عبارتی بهتر، بسیاری از کارشناسان با دسته بندی این بخش از جمعیت با عنوان خانوار به شدت مخالف بوده و از آن به عنوان زنگ هشداری نام می برند که اگر به موقع شنیده نشود، می تواند عواقب شومی به دنبال داشته باشد.
***در روزهای آتی به جنبه های بیشتری از آمار تفکیکی ارائه شده از سرشماری کلی نفوس و مسکن در سال 90 خواهیم پرداخت تا گوشه هایی دیگر از وضعیت فعلی جامعه‌مان را به گواه آمار و ارقام و نمودار به اطلاع شما برسانیم.
