شهرستان کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی بوده و سراسر منطقه را جنگلهای زیبا و مراتع سرسبز پوشانده که محل مناسبی برای ییلاق عشایر است. یکی از ویژگیهای شاخص کلیبر، وجود منطقه حفاظت شده ارسباران به وسعت ۷۲۰۰۰ هکتار است که در ردیف ذخیرهگاههای زیست کره به شمار میرود.
کلیبر به دلیل وجود آب و هوای مناسب دارای تنوع گیاهی بوده و گونههای شاخصی چون زغالاخته، سماق، انار وحشی و… و حیات وحش غنی همانند مرال، کبک، قرقاول، دراج، بلدرچین، خرس و گونه منحصربهفرد سیاه خروس و انواع پرندگان شکاری، جلوهای زیبا و خیره کننده از طبیعت به نمایش گذاشته است.
از ارتفاعات مهم آن میتوان به کوههای دلولو، کفتار علی، قلعه، سنگرداشی و هشتاد سر اشاره نمود. این شهرستان علاوه بر زیباییهای بینظیر طبیعی دارای آثار متعددی است که از مهمترین آنها قلعه بابک، قلعه پیغام، قلعه آوارسین، پل کوچک و بزرگ خداآفرین، عمارت تومانیانس، عمارت آینالو، مسجد جامع کلیبر، کلیسای وینق، بقعه شیخ جابربن انصاری، بقعه شاه حیدر، برج هشت ضلعی قارلوجه و قلعه سلسایل را نام برد.
این شهرستان از نظر آبهای معدنی نیز غنی بوده که آبهای گرم متعلق و یل سویی از جمله آبهای معدنی و شفابخش آن است. آنهایی که زیاد سفر کردهاند، میدانند که زیباییهای ارسباران به ویژه منطقه کلیبر کم نظیر و بسیار جالب است و در ماههای اردیبهشت، خرداد و تیر ماه، طبیعت زیبا و توانای خود را به نمایش میگذارد؛ مراتع، کوهها، باغها و کنار رودخانهها سراسر رنگارنگ و همه جا سر سبز و پر طراوت میشود.
در این منطقه (کلیبر) هر یک از فصول سال، زیبایی خیره کنندهای دارد. سیاح غرب به نام ابن حوقل در سال ۳۶۷ هجری از کلیبر دیدن کرده و مینویسد: سیاه کویه (قره داغ) کوهی بس بزرگ است و مردم آنجا به سیصد زبان تکلم دارند. در سراسر آن باغها و گلها و آبراههها و نیز فلاحان دیده میشوند. سرزمینی پر برکت و حاصلخیز است، چنانکه میوههای آن هدر رود و خوردن آن رایگان است. در این ناحیه همیشه ابر است و آفتاب کمتر میتابد.
مقدسی، سیاح دیگر چنین مینویسد: چون این سرزمین (منطقه کلیبر) بزرگ، زیبا، پربرکت و انگور بود با نرخهای ارزان، درختان در هم کشیده، نهرهای روان، کوههای پر عسل، دشتهای آبادان، دمنهای پر از گوسفند و من برایش نامی نیافته و آن را رحاب نامیدم اصحاب راس در آنجا بود؛ از اصحاب الراس در قرآن کریم، دو بار نام برده شده است.
ابودلف درباره این منطقه چنین مینویسد: در این مکان، آبهای معدنی وجود دارد که برای معالجهٔ جرب مفید است. در بذین مکانی به مساحت سه جریب دیدم که میگویند این محل اقامتگاه مردان موقف الرجل است و هر کس در آنجا بایستد و از خدا چیزی بخواهد، دعایش مستجاب میشود. در بذین انتظار ظهور مهدی را دارند و در پایین شهر رودخانه بزرگی جاری است و چنانچه بیمار مبتلا به تبهای کهنه در آنجا شستشو دهند، شفا یابد.
در این ناحیه انار عجیبی بار میآید و من مانند آن را در هیچ شهری ندیدهام. انجیر بذیننیز عجیب است. کشمش را در آنجا در تنور خشک میکنند، زیرا به واسطه فراوانی مه، آفتاب ندارد و آسمان آنجا صاف نمیشود.
از این توصیفهای سیاحان گذشته، چنین برمیآید که شهرستان کلیبر از جمله معدود مکانها و مناطق روی کره زمین است که زیباییهای سحرانگیزی دارد و ما را به یاد خدا و نعمتهای او میاندازد. قلعه معروف بابک (قلعه جمهور) بر فراز کوهستانی به نام قیزقلعه سی در ارتفاع ۲۶۰۰ متری غرب کلیبر قرار گرفته است.
روستای اشتبین ـ کلیبر: روستای زیبای اشتبین از توابع شهرستان کلیبر در نوار مرزی ایران و جمهوری آذربایجان است و از رود ارس ۱۴ کیلومتر فاصله دارد. این روستای کوهستانی آب و هوای مطلوب و معتدل دارد و از نظر طبیعت و معماری، پس از روستای کندوان در میان همه روستاهای استان شاخص است.
نباتی شاعر معروف آذربایجانی در غزلی آن را به جنت تشبیه کرده است. این روستا سابقه تاریخی کهنی دارد و مردم آن به زبان تاتی نیز سخن میگویند. چند کتیبه به خط ثلث مربوط به صفوی و نیز کتیبه مرمرین مربوط به آرامگاه شخصی به نام خواجه ملک کدخدا به تاریخ ۸۴۳ هجری قمری و کتیبههای تاریخدار دیگر از آثار تاریخی این روستاست.
مکانهای دیدنی و تاریخی کلیبر: سراسر منطقه کلیبر را کوهستانها و جنگلهای تنک و انبوه پوشانیده است. دره پیغام و مناطق حفاظت شده این شهرستان به همراه بناهای تاریخی مانند: قلعه بابک، قلعه پیغام، بقعهها، قلعههای قدیمی، برجها، پلها، تپههای باستانی، مناطق تاریخی و عمارتهای قدیمی از جمله ساختمان تاریخی طومانیانس از جاذبههای تاریخی و مکانهای دیدنی منطقه به شمار میروند.
صنایع و معادن کلیبر: صنایع کلیبر بیشتر کارگاهی و شامل تولید آسیاب برقی و موتوری، موزاییک سازی، تانکر سازی، قندریزی، آهنگری، جوشکاری، کابینت سازی و کش بافی است.
کشاورزی و دامداری کلیبر: این شهرستان از نظر کشاورزی و باغداری وضع خوب و پر رونقی داشته و کشت در آن به صورت آبی و دیمی انجام میگیرد. فرآوردههای کشاورزی در این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نباتات علوفهای، بنشن، تره بار و محصولات عمده باغات عبارتند از: سیب درختی، توت درختی، سماق، گیلاس، گردو، زغال اخته که بیشتر جزو صادرات منطقه است. دامداری و دامپروری که از مهمترین رشته فعالیتهای اقتصادی کلیبر به شمار میرود، از دیرباز به علت موقعیت خاص منطقه و مراتع سر سبز، رونق فراوان داشته است. پرورش دام بیشتر شامل گاو، گوساله، گاومیش، گوسفند و اسب است که توسط عشایر و روستاییان صورت میگیرد و دام و فرآوردههای دامی، جزو صادرات این شهرستان است. پرورش طیور به شیوههای صنعتی و سنتی شامل پرورش مرغ، غاز، بوقلمون و اردک است که در حد خودکفایی تولید میشود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی کلیبر: در روزگاران قدیم، اهر و کلیبر از قصبات پیشکین (مشگین شهر) بودند. حمدالله مستوفی در ذکر منطقه تومان پیشگین، درباره کلیبر چنین مینویسد: «تومان پیشگین، در این تومان هفت شهر است. پیشگین، خیار، انار، ارجاق، اهر، تکلفه، کلنبر (کلیبر)».
از نظر تاریخی، کلیبر به خاطر وجود قلعه بابک که روزگاری مرکز قدرت بابک خرمدین بوده، دارای اهمیت فوق العادهای است.
مشخصات جغرافیایی کلیبر: کلیبر یکی از شهرستانهای استان آذربایجان شرقی است که در ناحیهٔ شمال شرقی این استان واقع شده است. این شهر از جنوب با اهر، از شمال با جمهوری آذربایجان، از غرب با رود ارس و جمهوری ارمنستان و از شرق با استان اردبیل همسایه است. کلیبر در بستر رود کلیبر و در سرزمینی صخرهای واقع شده و تنها گذرگاه کوهستانی میان اهر و بخشهای ساحلی رود ارس است.
آب و هوای این شهرستان نسبتا سرد و نیمه خشک است. کلیبر در ۴۷ درجه و ۰۲ دقیقه درازای شرقی و ۳۸ درجه و ۵۲ دقیقه پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۲۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است.
مسیر راه کلیبر ـ اهر به درازای تقریبی ۴۵ کیلومتر یکی از راههای دسترسی به این منطقه است. راههای منشعب از مرکز شهرستان عبارتند از: جاده شوسه کلیبر، مغان (اصلاندوز) و خمارلو به سمت شمال شرقی که این جاده تا سه راه اسکانلو به طول ۶۰ کیلومتر و تا خمارلو به درازای ۷۱ کیلومتر شوسه است.
آثار تاریخی کلیبر: پل خدا آفرین کلیبر: بر روی رودخانه ارس در محل خدا آفرین دو پل قدیمی ساخته شده است؛ پل اولی با ۱۶۰متر طول به قرن ششم هجری قمری (دوره سلجوقیان) و پل دومی با ۱۲۰ متر طول به دوره صفوی منسوب است. مصالح ساختمانی پل اولی سنگهای قلوه و لاشه در پایهها و آجر در ساختمان طاقهاست و مصالح پل دوم سنگ تراشیده با ملات گچ و آهک است.
حمام کردشت کلیبر: این حمام قدیمی در جوار روستای کردشت واقع شده و از نظر طراحی داخل و نقاشیهای دیواری شایان توجه ویژه است. آب مصرفی حمام از رودخانه ارس دریافت میشود و پس از گرم شدن با سیستم گرمخانه به حوضچههای درونی انتقال مییابد. پیشینه این حمام به بیش از دو قرن میرسد و یکی از آثار تاریخی قابل توجه کنارههای رود ارس به شمار میرود. این حمام در زیرزمین ساخته شده و بام آن با زمینهای پیرامون همسطح است.
قلعه بابک ـ کلیبر: قلعه بابک (قلعه جمهور) یا دژ بذ در ۵ کیلومتری جنوب غربی کلیبر بر فراز قلعهای با ارتفاع ۲۶۰۰ متر از سطح دریاست و پیرامون قلعه را درههایی فرا گرفتهاند و قلعه تنها یک راه در رو دارد. از همین قلعه بود که بابک خرمدین و یارانش به مدت ۲۲ سال مبارزه با سپاهان عرب را رهبری کردند. آثار به دست آمده، نشان میدهد که این قلعه در قرنهای ۶ و ۷ هجری قمری مرکز حکومت منطقه بوده است. این دوره با حکومتهای اتابکان و هزار اسپیان در آذربایجان مقارن است. این قلعه از سوی سازمان میراث فرهنگی استان بازسازی شده است.
قلعه کردشت کلیبر: این قلعه در حاشیه رودخانه ارس در روستای کردشت واقع شده و به دوره قاجار تعلق دارد. مهمترین ویژگی این قلعه، حصار بلند وطولانی آن است که روی تپههای پی در پی ساخته شده است.
قلعه پیغام کلیبر: در۱۳کیلومتری کلیبر واقع شده و به دوره اشکانیان تعلق دارد. این قلعه استحکامات جالب توجهی دارد و در ۱۸کیلومتری قلعه بابک واقع شده است.
قلعه قهقهه کلیبر: این قلعه در دهستان یافت از بخش هوراند بر فراز کوهی بلند واقع شده و در دوره صفوی زندای مخالفان سیاسی بوده است. معماری این قلعه بسیار جالب توجه و از حصارهای تو در تو، اتاقها، برجها، زندان و دیگر بخشها تشکیل شده است.
برج قارلوجا کلیبر: این برج در روستای قارلوجا از توابع بخش خدا آفرین شهرستان کلیبر در ساحل رود ارس واقع شده و از یادگارهای دوره مغول است. این برج به لحاظ پیشینه و اهمیت تاریخی در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
جاذبههای طبیعی کلیبر: چشمه آب گرم موتاللیق کلیبر: این چشمه از مشهورترین آب معدنیهای منطقه ارسباران است که در روستای آبیش احمد از توابع شهرستان کلیبر واقع شده است. آب این چشمه از گروه آبهای بیکربنات سدیک بوده و به دلیل خاصیت درمانی، در بین مردم معروفیت خاصی دارد. آب این چشمه با لوله کشی به حمام انتقال مییابد و مورد استفاده استحمام قرار میگیرد