قيمت بليت سفر يک ايراني به فضا چقدر است؟

اعزام نخستين فضانورد ايراني به فضا بالاخره چقدر هزينه خواهد داشت؟ اين سوالي است که شايد ذهن شما را هم مشغول کرده باشد. مخصوصا بعد از اين که در چند روز اخير اعداد و ارقام متفاوتي در اين زمينه از طرف افراد مختلف اعلام شده است. 14 ميليارد دلار، 10 ميليارد دلار و تازه‌ترين رقم 800 ميليارد تومان (معادل 270 ميليون دلار)!

به گزارش خبرآنلاين، نکته اصلي اينجاست که دو دانشگاه معتبر ايراني درست پس از مطرح شدن وعده ارسال «نخستين فضانورد ايراني» در دولت پيشين، دست به کار شدند و هزينه انجام اين طرح را برآورد کردند. هردوي اين دانشگاه‌ها به اين نتيجه رسيدند که با توجه به وعده‌اي که داده شده، براي انجام چنين پروژه‌اي (در پرواز مداري) بايد زيرساخت‌هاي لازم در کشور در حداقل مدت زمان 10 سال و با هزينه حدودا 10 ميليارد دلار ايجاد شود. اين دانشگاه‌ها برآورد کردند علاوه بر ايجاد اين زيرساخت‌ها هزينه انجام خود پروژه نيز 4 ميليارد دلار خواهد بود.

با اين حال طي آخرين اظهار نظرات، مسئولان سازمان فضايي اعلام کرده‌اند که اصلا قصد ندارند نخستين فضاپيماي سرنشين‌دار را به مدار بفرستند. آنها مي‌گويند تنها قرار است يک ايراني با يک فضاپيماي بومي پرواز زيرمداري انجام دهد. اين مسئولان ادعا مي‌کنند براي انجام چنين پروژه‌اي زيرساخت‌هاي لازم در کشور وجود دارد و هزينه خود طرح نيز 800 ميليارد تومان برآورده شده است.

کارشناسان اما در پاسخ به سازمان فضايي مي‌گويند با ارسال يک انسان به فضا در پرواز زيرمداري ديگر نمي‌توان گفت ايران «فضانورد» به فضا فرستاده است. به همين دليل بهتر است نخست با تعاريف آشنا شويم.

پرواز فضايي مداري و زيرمداري

يکي از مهم‌ترين تعاريف در فناوري فضايي پرواز فضايي است. پرواز فضايي فعاليتي است که طي آن يک وسيله نقليه (فضاپيما) وارد فضا شود. پرواز فضايي در دوحالت مداري و زيرمداري انجام مي‌شود. در پرواز زير مداري اين وسيله نقيله بالا رفته، مرز 100 کيلومتري از سطح زمين را رد کرده و در يک مسير کماني شکل به زمين باز مي‌گردد. در پرواز مداري اما فضاپيما بايد به اصطلاح دست کم وارد پايين ترين مدار زمين شود و حداقل بايد يک دور، دور زمين گردش را تجربه کند.

فضا و فضانورد

طبق بعضي از تعاريفي که سازمان‌هاي بين‌المللي ارائه داده‌اند، فضا از حدود 100 کيلومتري از سطح زمين آغاز مي‌شود. در بيشتر کشورهاي دنيا هم تقريبا اين تعريف جا افتاده و کارشناسان و پژوهشگران زيادي روي آن اتفاق نظر دارند. با اين وجود براي تعريف واژه «فضانورد» اختلاف نظرها اساسي‌تر است. مثلا در آمريکا کسي که بتواند طي يک پرواز از ارتفاع 80 کيلومتري بالاتر رود، لقب فضانورد را به خود اختصاص مي‌دهد. اما در روسيه فضانورد (کيهان نورد) به کسي گفته مي‌شود که براي انجام يک ماموريت فضايي تربيت ديده باشد و با يک فضاپيما پرواز مداري را تجربه کند. اين تعريف در کشورهايي مثل چين، هند، ژاپن، برزيل، مالزي و... هم رايج است.

در بيشتر واژه‌نامه‌هاي معتبر انگليسي زبان هم فضانوردي به عنوان شغل محسوب شده و فضانورد کسي است که تمرين ديده باشد و پرواز مداري را براي انجام يک ماموريت انجام دهد. در اين واژه‌نامه‌ها کسي که به ارتفاع بالاتر از 100 کيلومتري پرواز کند، «مرد فضايي» يا «زن فضايي» خوانده مي‌شود. البته تعاريفي هم براي مسافر فضايي و توريست فضايي نيز وجود دارد.به طور خلاصه مي‌توان گفت مسافر فضايي کسي است که روي يکي از صندلي‌هاي يک فضاپيماي تجاري در يک پرواز فضايي زمان‌بندي شده، سفر به فضا را تجربه کند. يعني چيزي شبيه همان مسافر هوايي که با هوانورد (کسي که براي انجام پرواز هوايي آموزش ديده) تفاوت دارد.

توريست فضايي هم کسي است که شغلش فضانوردي نيست اما براي انجام پرواز فضايي همراه با فضانوردان حرفه‌اي آموزش مي‌بيند و هزينه سفر به فضا را خودش پرداخت مي‌کند. براي مثال، خانم انوشه انصاري نخستين زن فضانورد ايراني نبود بلکه نخستين توريست فضايي ايراني بود.

يوري گاگارين نخستين فضانورد بود يا نبود؟

تقريبا همه کارشناسان و پژوهشگران فضايي قبول دارند که نخستين فضانورد جهان کسي نبود جز يوري گاگارين! بنابراين اگر تعريفي از فضانورد وجود داشته باشد که بر اساس آن نتوان يوري گاگارين را فضانورد به حساب آورد، خيلي مورد قبول کارشناسان و مردم نيست. براي مثال، يکي از سازمان‌هاي بين‌المللي در تعريف فضانورد گفته است: فضانورد کسي است که با فضاپيما به ارتفاع بالاتر از 100 کيلومتري پرواز کند و با همان فضاپيما به زمين بازگردد و فرود آيد. در اين تعريف يوري گاگارين فضانورد محسوب نمي‌شود چون او هنگام بازگشت از فضاپيماي خود بيرون پريد و با چتر فرود آمد.

هزينه‌هاي پرتاب به مدار

کشور چين در سال 2003/1382 يعني 10 سال پيش نخستين فضانورد خود را به فضا فرستاد. اين کشور تقريبا از اوايل دهه 1950/1330 فعاليت‌هاي فضايي خود را شروع کرده بود. آنها حدود 10 سال بعد نخستين راکت کاوشي خود (مثل کاوشگر پيشگام) را پرتاب کردند. از سال 1987/1366 هم آنها نخستين تحقيقات را براي اعزام انسان به فضا (در پرواز مداري) آغاز کردند و 16 سال بعد توانستند نخستين فضانورد را به مدار بفرستند. کشور چين براي ايجاد زيرساخت‌هاي ارسال انسان به فضا بيش از 15 ميليارد دلار، براي انجام پروژه سرنشين‌دار خود در سال 2003/1382، حدود 3 ميليارد دلار و براي ادامه پروژه تا سال 2013/1392 نيز بيش از 4 ميليارد دلار هزينه کرده است.

نمايش يا اقتدار؟

مسئولان جمهوري اسلامي ايران نيز در زمان دولت دهم تصميم گرفتند نخستين فضانورد کشور را با يک فضاپيماي بومي به مدار بفرستند. طبق اظهار نظر کارشناسان حاضر در ميزگرد فضانورد ايراني (که در نخستين روز از چهارمين نمايشگاه ملي توانمندي‌هاي صنايع هوايي و فضايي ايران برگزار شد)، در مصوبه شوراي عالي فضايي به رياست رئيس‌جمهور سابق، در سال 1386 قرار شده بود ايران در سال 1403 نخستين فضانورد خود را به مدار 500 کيلومتري زمين (يعني پرواز مداري) بفرستد. البته ظاهرا در آن مصوبه پرتاب ماهواره به مدار ژئو (ارتفاع 36هزار کيلومتري از زمين که محل استقرار ماهواره‌هاي مخابراتي و تلويزيوني است) و اعزام انسان به ماه هم در دستور کار قرار گرفته بود.

پس از آن بود که دانشگاه‌هاي معتبر کشور دست به کار شدند و هزينه انجام چنين پروژه‌اي را در 14 سال، 14 ميليارد دلار برآورد کردند. همين برآوردها موجب شد تا کارشناسان به چرايي اين برنامه نقد شديد داشته باشند. سازمان فضايي هم احتمالا مي‌دانست انجام چنين پروژه‌اي با اين هزينه بالا و بدون نتيجه و دستاورد تجاري خاص، خيلي به سود کشور نيست؛ اما وعده‌اي داده شده بود و نمي‌شد کار ادامه پيدا نکند.بر اساس همين وعده اتفاقاتي هم در سازمان فضايي رخ داد.

پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها ايجاد شدند، پست‌هاي مختلف به افراد داده شد و نيروهاي زيادي استخدام شدند. به جاي اينکه از دانشگاه‌ها در زمينه تربيت نيروي کارشناس مورد نياز در صنعت يا انجام پژوهش‌هاي ملزوم حمايت شود، با دانشگاه‌ها قرارداد ساخت سامانه‌هاي فضايي بسته شد و علاوه بر پرتاب چند ماهواره به مدار کم‌ارتفاع، نخستين موجود زنده نيز به فضا رفت و برگشت.اکنون که دولت جديد بر سر کار آمده، برنامه جديدي در قالب اعزام انسان به فضا در پرواز زيرمداري در دستور کار قرار گرفته است که هزينه آن 800 ميليارد تومان (کمتر از 270 ميليون دلار) خواهد بود. با توجه به وضعيت کشور و هزينه اين پروژه، به نظر مي‌رسد انجام اين پروژه منطقي است و در آينده نه چندان دور شاهد پرواز زيرمداري نخسين فضانورد ايراني خواهيم بود.