بحران سوریه از سال 2011 میلادی آغاز و تا به امروز ادامه دارد. بر اساس آمار سازمان ملل تاکنون بیش از 100 هزار نفر در جریان درگیری در این کشور کشته و میلیون ها نفر آواره شده اند. این درحالی است که حملات نظامی طرفین علیه مواضع یکدیگر با توجه به حمایت نظامی کشور های عربی و غربی از مخالفان دولت بشار اسد و دفاع همه جانبه با تمام توان دولت سوریه، ویرانی عظیمی را برجای گذاشته است که جبران اگر غیرممکن نباشد دستکم بسیار دشوار خواهد بود.
تاکنون راه حل های گوناگونی برای پایان درگیری ها در سوریه اتخاذ شده است. کنفرانس ژنو 1 یکی از این راهکارها برای پایان بحران بود که به دلایل متعدد شکست خورد. در همین حال چندی پیش یک منبع خبری اعلام کرد، مسئولان روسی و آمریکایی درباره متن دعوت نامه کنفرانس ژنو 2 با یکدیگر توافق کرده‌اند و این دعوتنامه با عنوان "مبارزه با تروریسم" به کشورهای شرکت‌کننده ارسال می‌شود.
این خبر با اعلام سخنگوی «بان کی مون» دبیرکل سازمان ملل مبنی بر دعوت از 30 کشور برای حضور در کنفرانس ژنو 2 تایید شد. همچنان که پیش بینی می شد در لیست اولیه اعلامی سخنگو هیچ نامی از ایران وجود نداشت. در کنفرانس ژنو 1 کشورهایی همچون قطر، ترکیه، عراق، مصر، الجزایر، عمان، امارات، اسپانیا، اندونزی حاضر بودند که در نشست ژنو2 نیز مشارکت خواهند داشت. از مجمع اقتصادی "بریکس" نیز هند، برزیل و آفریقای جنوبی و از سازمان‌ها نیز اتحادیه اروپا و اتحادیه عرب در این نشست حضور خواهند داشت. البته عربستان نیز در این کنفرانس حضور خواهد داشت.
برای اطلاعات بیشتر «تابناک» در گفت و گو با «محمد ایرانی» سفیر سابق ایران در لبنان و اردن آخرین وضعیت سوریه و برگزاری کنفرانس ژنو 2 را مورد بررسی قرار داده است.
آقای ایرانی وضعیت میدانی جنگ در سوریه چگونه است؟
درگیری ها بین گروه های مخالف در شمال سوریه مخصوصا اطراف حلب مقداری فضا را برای دولت سوریه بهتر کرده است. وضعیت الان به نفع ارتش سوریه و دولت بشار رقم خورده است، چرا که عمده تحرکات نیروهای مخالف مسلح، صرف همدیگر می شود. جبهه النصره و برخی از گروه های دیگری که در کنار ارتش آزاد در ائتلاف هستند ، درگیر با جریان داعش هستند. از یک طرف داعش مشکل با کردها دارند و از طرف دیگر عقبه آنها در عراق توسط دولت نوری مالکی در عراق مورد هدف قرار گرفته است. در میدان جنگ سوریه فضا به سمتی می رود که ارتش مناطقی را که تا الان از دست داده بود در حال بازپس گیری است.
وضعیت میدانی سوریه چه تاثیری در برگزاری ژنو 2 دارد؟
بازتاب مسائل جنگ داخلی سوریه می تواند در کنفرانس ژنو 2 که موافق و مخالف دور هم می نشینند تاثیر گذار باشد. درگیری های داخلی میان مخالفان سوری می تواند توازن را به سود دولت بشار رقم زند. به نظر می آید، اگر شرایط بعضی از گروه های مخالف بد باشد، احتمال این که کنفرانس یرگزار نشود هست.
آقای دکتر علت این که ایران به کنفرانس ژنو 2 دعوت نشده است چیست؟
ایران به عنوان دولتی که در کنار اقای بشار قرار گرفته است با حضور روس ها می تواند ، توازن را در داخل کنفرانس ژنو 2 به سود جریان حامیان حفظ دولت سوریه تمام کند. این طبیعی است که مخالفان دولت سوریه اجازه حضور ایران را نمی دهند.
از طرف دیگر مشکل اساسی در موضوع حضور ایران در ر این کنفرانس، مخالفت عربستان سعودی است. عربستان با هرگونه نقش افرینی ایران در موضوعات منطقه ای و مسائل عربی به ویژه مسائل مربوط به سوریه، لبنان و عراق چندین بار حساسیت از خود نشان داده است و بارها اعلام کرده که مخالف نقش افرینی ایران در حوزه های عربی است. عربستانی ها مسائل را از نگاه قومیتی می بینند و می گویند که نباید یک کشور غیر عربی در مسائل عربی ددخالت کند. حساسیت انها در ابتدا به شکل رقابت با ایران در منطقه بود اما با شروع تحولات کشورهای عربی تبدیل به تقابل و در خیلی از مواقع به صورت تقابل تند و درگیری منجر شده است. به عنوان مثال عربستان با اعزام برخی از گروه ها برای اقدامات انتحاری در مناطقی که هم پیمان با سوریه سوریه و ایران است، در پی تخریب و انتقام گیری است. عربستان سعودی به امریکایی ها فشار می اورد که ایران در این کنفرانس شرکت نکند.
امریکایی ها به دلیل این که در دو پرونده سابق در مورد ایران جلوی عربستان ایستادند، نمی خواهد این بار جلوی عربستان در موضوع سوریه بایستند. شاید بتوان گفت، که جنگ پنهانی بین عربستان و امریکا وجود دارد. مثلا موضوع هسته ای و توافق ایران با (5+1) مورد تمایل عربستان نبود و آنها از امریکایی ها خواسته بودند که این توافق انجام نشود و یا در موضوع خلع سلاح شیمیایی در سوریه مدنظر عربستان این بود که تقابل نظامی شکل بگیرد و حال اینکه حمله امریکا به سوریه رخ نداد. عربستان به شدت از حرکات امریکا در منطقه عصبانی است و معتقدند امریکا تا اینجا به سود طرح های ایران در منطقه عمل کرده است.
آقای ایرانی جان کری وزیر امورخارجه امریکا اعلام کرده است که ایران می تواند در حاشیه کنفرانس ژنو مفید شود. این سخن به چه معناست؟
اصلا عبارتی که اقای کری به کار برد، جمله خوبی نبود. ایران با نقشی که در مسائل سورریه و در مسائل دیگر منطقه ای دارد ؛ نشان داده است که نقش بسزایی در ثبات منطقه ای دارد. ایران در ثبات افغانستان توانایی خود را نشان داده است. این که از ایران خواسته شده است، در حاشیه کنفرانس ژنو 2 باشد برخورد مناسب نیست و به گونه ای تحقیر آمیز است. به هیچ وجه نباید با این رویکرد جلو رفت. ایران یا باید با تمام توانایی هایش شرکت کند یا اصلا نباید شرکت کند.
اقای دکتر گاهی اعلام می شود ایران باید پیش شرط هایی را برای حضور در کنفرانس ژنو 2 بپذیرد این پیش شرط ها چیست؟
پیش شرط این است که ایران باید مصوبات اجلاس ژنو 1 را بپذیرد و رسما امضا کند. در صورتی که ایران در کنفرانس زنو 1 حضور نداشته است. به هیچ وجه و تحت هیچ قانون بین المللی کشوری که در اجلاسی نبود؛ مجبور نیست مصوبات ان را امضا و اجرا کند. این یک خواسته غیر قانونی است که از ایران خواسته می شود، به عنوان پیش شرط ورود به اجلاس ژنو2 مصوبات ژنو 1را اجرا کند . ضمن این که وقتی دولت سوریه که خودش صاحب این پرونده است در کنفرانس ژنو 1شرکت نداشته ، هیچ پیش شرطی پذیرفته نیست. تعیین و تکلیف برای ایران اصلا منطقی و قانونی نیست. این پیش شرط ها برای این است که برای حضور ایران مانع تراشی کنند.
کنفرانس ژنو 2 می تواند راه حل بحران سوریه باشد؟
این که آیا کنفرانس ژنو2 به نتیجه خواهد رسید به این مربوط است که در داخل اجلاس چه خواهد گذشت. به نظرم با توجه به این که دولت سوریه و طرف های مهم بین المللی همه هستند، زمینه لازم برای اجرای تفاهم وجود دارد . با توجه به این که همه گروه ها اعلام کردند در این کنفرانس شرکت می کنند احتمال رسیدن به یک نتیجه را افزایش می دهد. البته موضوعات که در این اجلاس مطرح می شود به قدری عمیق و مورد اختلاف است که در یک اجلاس ژنو یا دو اجلاس موضوع حل و فصل نخواهد شد و حل و فصل موضوع به درازا خواهد کشید.
در کنفرانس ژنو 2 احتمال بحث عدم حضور بشار در آینده سیاسی سوریه وجود دارد؟
امروز مسئله ماندن یا نماندن اسد در قدرت به شدت تضعیف شده است. آنچه مطرح است بحث دولت انتقالی است که دولتی در راس کار بیاید که همه جریانات در آن حضور داشته باشند و اگر قرار شد قانون اساسی جدید نوشته یا انتخابات برگزار شود این دولت تعیین کننده باشد. درباره اینکه آقای اسد یا حزب بعث در دولت انتقالی مشارکت داشته باشند یا خیر باید گفت واقعیت صحنه سوریه این است که حزب بعث، جریان قدرتمندی در سوریه است . غربی ها اصلا معتقد نیستند که علوی ها باید کنار گذاشته شوند، بلکه آنها یک جریان تعیین کننده هستند و اتفاقا جریانی هستند که به لحاظ اعتقادی و لائیک بودن نسبت به گروههای اسلامی نزدیک تر به غرب هستند. غربی ها موضوع آقای اسد را به صورت علنی و رسمی مطرح نخواهد کرد؛ اما به عنوان یک گزینه که جریان آقای اسد می تواند در آینده سوریه و در انتخابات بدون پیش شرط کنار گذاشتن اسد حضور داشته باشد مدنظر خواهد بود . پس از قضایای مربوط به خلع سلاح شیمیایی سوریه، موضوع کناره گیری اسد از قدرت از ادبیات سیاسی غربی ها حذف شده است . سوریه راه حل غیر از حل و فصل سیاسی و مسالمت آمیز ندارد. تقابل نظامی به نتیجه نخواهد رسید. مسئله سوریه باید از طریق گفت و گو بین دو طرف موافقان و مخالفان حل و فصل شود . بنابراین آنچه در اجلاس ژنو 2 مطرح خواهد شد حاوی کناره گیری اسد از قدرت نخواهد بود.
در نهایت آیا ایران به این کنفرانس دعوت خواهد شد یا خیر؟
هنوز معلوم نیست که ایران در این کنفرانس شرکت می کند یا خیر. هنوز تلاش ها برای حضور ایران ادامه دارد. احتمالا در آینده نزدیک وزیر خارجه روسیه با امریکایی ها در ژنو تماس های برقرار خواهد کرد. قرار است در این مذاکرات موضوع مشارکت ایران مورد بحث قرار بگیرد. بنابراین هر گونه احتمالی در موضوع ایران وجود دارد. پرونده ایران هنوز باز است.
موضع روسها در کنفرانس ژنو 2 چیست؟
روس ها بارها اعلام کرده اند که برای ما بشار مهم نیست بلکه ثبات سیاسی در سویه مهم است. در عین حال روس ها در اجلاس ژنو 1 به هیچ وجه حاضر نشدند که مسئله اقای بشار اسد حتی برای عدم حضور در انتخابات سال آینده مطرح شود. حتی در همین اواسط امسال عدم کاندید شدن بشار اسد را که طرف مقابل مطرح می کردند، نپذیرفت. روس ها قبل از تشکیل ژنو 2 اعلام کرد، هیچ طرفی پیش شرط مطرح نکند. بنابراین با توجه به مواضع اولیه روس ها در اجلاس ژنو 1 و این که روسها اعلام کرده اند، اجازه مطرح کردن هیچ پیش شرطی را نمی دهند؛ بعید است بگذارند طرح حذف بشار در این کنفرانس کلید بخورد.
