بعد از توافق ژنو ضرورت تقویت رابطه ایران با اتحادیه اروپا به شدت احساس می شود. این درحالی است که در سال های گذشته به دلایل متعدد گسترش رابطه ایران با اروپا با چالش های جدی روبرو شده بود. با روی کار آمدن دولت جدید و اعلام دکترین تعامل سازنده، دستگاه دیپلماسی کشور سعی خود را در جهت تعامل و همکاری با همه کشورها به کار انداخته است. «تابناک» در گفت و گو با دکتر «بهادر امینیان» سفیر ایران در رومانی و رئیس سابق دانشکده روابط بین الملل وزارت خارجه، روابط ایران و رومانی و اتحادیه اروپا را مورد بررسی قرار داده است.
آقای دکتر روابط ایران و اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می نمایید؟
امروزه اتحادیه اروپا به عنوان یک بازیگر مستقل شکل گرفته است ولی ما رابطه با این بازیگر را در اولویت قرار ندادیم. ما زمانی فکر می کردیم می توانیم برای تقابل با امریکا از اتحادیه اروپا بهره ببریم و مدتی هم فکر می کردیم که اتحادیه اروپا با امریکا کاملا همراه شده است و هیچ هویت مستقلی ندارد. درحالی که اتحادیه اروپا هویت مستقل و حتی با سازمان های بین المللی نیز تفاوت دارد. البته این نکته درست است که این اتحادیه تحت نفوذ سه کشور قدرتمند اروپایی است، اما به این معنا نیست که سایر کشورها و یا خود اتحادیه اروپا هیچ هویتی ندارند. هر چند ابحادیه در حال شکل گیری است و در بسیاری از موارد ممکن است اعضای اتحادیه اختلافاتی با یکدیگر داشته باشند ولی اتحادیه اروپا در موضوع ایران توانسته است، به بازیگری متحد و موثر تبدیل شود. بخاطر این که ما کم اثر بازی کردیم، فشار آوردن بر ایران کم هزینه و آسان شد.
اگر امریکایی ها از منطقه خاورمیانه خارج شوند، اتحادیه اروپا می تواند نقش تعیین کننده ای در آینده منطقه داشته باشد. این بازیگر دوران پوست اندازی خود را طی می کند. اتحادیه اروپا تبدیل به بازیگر تراز اول شده است که حتی مستقل از کشورهای عضو است. اتحادیه اروپا، تا به حال چند کارکرد قدرتمند و موثر داشته است به طور مثال به دو مورد می توان اشاره کرد:
1- کنترل قاره اروپا و به خصوص جذب اروپای شرقی و هدایت جریان تحول در همه این کشورها و ادغام فرهنگی، اقتصادی وسیاسی آنها در کشورهای غربی
2- اتخاذ سیاست یکپارچه ، پر هزینه و حتی فراتر از قانون در موضوع پرونده هسته ای ایران
این موضوعات نشان می دهد که این اتحادیه تبدیل به یک بازیگر جدی شده است. متاسفانه در رسانه ها و ادبیات علمی ما کمتر در مورد اروپا کار شده است. ما شناخت دقیقی از این بازیگر نداریم. این اتحادیه در حال تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی و سیاسی ونظامی است. این در حالی است که سازوکار همکاری با اتحادیه اروپا با سایر کشورهای متفاوت می باشد.
رویکرد اتحادیه اروپا امروز در قبال ایران چگونه است؟
اتحادیه سیاستهای تحریمی گسترده ای فراتر از قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران اعمال کرد.تعداد قطعنامه های که در نهادهای مختلف اروپا علیه ایران صادر شده،خیلی زیاد است اما ما به این مسائل توجه نمی کنیم. الان اتحادیه اروپا ایران را براساس اقناع تحریم می کند هر چند فشار امریکایی ها هم مطرح است. اگر ما بتوانیم با دیپلماسی این اقناع را از میان ببریم می توانیم پیروزی بزرگی به دست آوریم.
آقای امینیان مشکلات ایران و اروپایی ها چیست؟
ایران مشکلات زیادی در زمینه های سیاسی، فرهنگی، هویتی و ... با اروپا دارد . به عنوان مثال آنها ذاتا سکولار هستند و دینی نیستند. اما علی رغم همه این مسائل، این تصور اشتباهی است که اروپایی ها واقعا یکپارچه و غیر قابل نفوذ باشند. هر چند در سالهای اخیر آنها با جدیت در مقابل ایران هستند؛ ولی ما در مقابل آنها نباید بی تفاوت باشیم.. دیپلماسی فقط کار با دوستان نیست. دیپلماسی کار با رقبا ودشمنان هم می باشد. ما از راهکار دیپلماسی تا به حال استفاده نمی کردیم. اگر ما استراتژی داشته باشیم می توانیم بخش زیادی از مشکلاتمان را با این اتحادیه حل کنیم.
در دوران جدید که ایران در حال طرح شدن به عنوان یک قدرت تاثیر گذار در سطح منطقه و حتی فراتر است باید از کلیه عوامل قدرت در یک چارچوب منسجم استفاده بهینه کرد و یکی از مهمترین آنها استفاده بهینه از ابزار دیپلماسی است. البته همه این موارد تنها در چارچوب یک استراتژی مدون امکان پذیر است.در حالیکه ما در موارد زیادی به صورت بالقوه از منابع قدرت برتری بهره مند هستیم اما در مواردی به دلیل نداشتن استراتژی متاسفانه گاهی کشورهای دیگر جای ما ر ا گرفته اند. مثلا ترکیه در بعضی از نقاط در مناطق اطراف ایران و حتی در اروپا خود را در بین مسلمانان به عنوان مدافع اسلام مطرح ساخته است.
با وجود همه این مشکلات موارد متعددی وجود دارد که می توانند نقش مثبت و سازنده ای در روابط ایران و کشورهای اروپایی ایفا نمایند.ایران از معدود کشورهایی است که سیستم مردمسالاری آن از کارآمدی بالایی برخوردار است.اسلام و نظام اسلامی موجود در ایران رویکردی منطقی و مبتنی بر فطرت و عقل ارائه می دهند که در تقابل با رویکرد افراط گرایانه ای است که اروپاییان به تدریج به خطرات آن بیشتر پی می برند. ایران نقش سازنده ، مثبت و غیر قابل انکاری در بحرانها و مشکلات منطقه ایفا کرده است.ایران با وجود پرداخت هزینه های هنگفت ،سد محکمی در برابر مواد مخدری ایجاد کرده که منبعش در کشور تحت اشغال ناتو است و مقصدش اروپاست. منابع انرژی ایران می توانند نقش مهمی در امنیت انرژی اروپایی ایفا کنند که از اولویتهای نخست آن یافتن جایگرینی برای اتکای بیش از حدش به منابع انرژی روسیه است.همه موارد فوق می توانند این واقعیت را در اروپا مطرح سازد که پیروی از سیاست بی پایه ایران هراسی ضررهای زیادی متوجه اروپا ساخته است.
یکی از مشکلات اساسی ما با اروپایی ها بحث حقوق بشر است، در این رابطه باید چه اقداماتی برای رفع سوء برداشت ها لازم است؟
سرمایه گذاری زیادی برای ایجاد مشکل برای ایران انجام می شود. بحث هسته ای، حقوق بشر و.. بهانه برای مبارزه با جمهوری اسلامی است. ما باید امکان سوئ استفاده و بهانه را از آنها بگیریم.
مثلا اگر واقعا اروپایی ها به حقوق بشر اعتقاد دارند ما برای انها وضعیت حقوق بشر را در سایر کشور ها روشن کنیم. نشان دهیم، که چرا آنها در مقابل وضعیت حقوق بشر در سایر کشورها حساسیت نشان نمی دهند.پیروی از سیاستها و استانداردهای دوگانه مشروعیت اروپاییان را خدشه دار می سازد.
ما مکانیزم رابطه با اتحادیه اروپا را نمی دانیم. اتحادیه اروپا فهمیده است، که باید ایران را به عنوان بازیگر مهم به رسمیت بشناسد. استراتژی امروز اروپا تغییر رژیم ایران نیست. اروپا و امریکا ایران را به عنوان یک واقعیت پذیرفته اند. ما باید از این فرصت استفاده نماییم.
چرا تا به حال ما با اروپا با این نگاه رابطه نداشته ایم؟
چند مسئله باعث شد است که ما تا به امروز رابطه ای مناسب با این اتحادیه نداشته باشیم. از جمله مباحثی همچون ایران هراسی، موضوع هسته ای . در طول سالیان گذشته عده ای از بازیگران با بزرگنمایی خطر ایران توانسته اند منافع خود را پیش ببرند و در پشت این بحث ایران هراسی مسایل اصلی منطقه همانند اشغالگری ، افراط گرایی ، سرکوب مردم ، تبعیض و بی عدالتی را پنهان کنند.از سوی دیگر ما نتوانستیم فضای علیه ایران را عوض کنیم. اگر اتحادیه اروپا در شعارهایش صادق است و حداقل استانداردهایی که به عنوان نورم مطرح می کند در منطقه ما ملاک قرار دهد باید در بسیاری از سیاستهایش تجدید نظر کند و یا در بسیاری از شعارهایش که آنها را مبنای هویت و مشروعیتش اعلان می کند، تشکیک ایجاد می گردد. این موارد نقاط قوت ما در منطقه است و ما می توانیم بر آنها تاکید بیشتری داشته باشیم.
وضعیت امروز ایران را از لحاظ داخلی، منطقه ای و بین المللی چگونه ارزیابی می کنید؟
الان وضع ایران یکی از بهترین وضعیت ها در طول تاریخ است. وقتی از بیرون از ایران به داخل نگاه می کنید، اتحاد در کشور به نوعی بی سابقه می باشد.انتخاات اخیر تجلی مردم سالاری ، وحدت ملی و مشارکت مردم می باشد که خط بطلانی بر تمام تبلیغات و تصاویر ضد ایرانی است. از لحاظ منطقه ای با توجه به تحولات اخیر ،ضعف رقبا و افراط گرایی دشمنان موقعیت ایران رو به صعود است.در طول دهه های گذشته چند کشور به عنوان قدرت در این منطقه مطرح بوده اند.ایران اکنون بهترین حالت را دارد. از لحاط بین المللی وضع کشور به مراتب بهتر است. چرا که امریکا و اتحادیه اروپا به این نتیجه رسیده اند که صنعت ایران هراسی دیگر نمی تواند منافع آنها را تامین نماید. در واقع سرمایه گذاری انها در این مورد به شکست خورده است. آنها فهمیده اند، باید واقعیت ایران را بپذیرند .آنها دریافته اند که بر کسانی در تقابل با ایران تکیه کرده بودند که خود بخش اعظم مشکل هستند.اسرائیلی ها وبرخی از اعراب به راحتی نخواهند گذاشت، ما این روند را ادامه دهیم. در واقع این فرصت محدود است و ما باید از این فرصت بهترین استفاده را کنیم.اگر بتوانیم فضا را مدیریت کنیم می توانیم نقش منطقه ای و بین المللی خوبی بدست آوریم. اما این به راحتی نیست. مثلا بعد از حمله امریکا به افغانستا ن، فرصت بسیار خوبی برای ایران پیش آمد ولی اسرائیلی ها سریع فرایندی را طی کردند، که نهایتاً باعث شد ما به لیست محور شرارت وارد شویم. در آن زمان هیچکس باور نمی کرد که ایران در این لیست قرار بگیرد.
فرصت امروز دوران طلایی است که باید این دوران را غنیمت شمرد و از آن استفاده کرد. عربستان به خاطر فضای خوب ایران است، که به رفتار عیر عقلایی رو اورده است. این کشور اقداماتی را انجام می دهد که با معادلات معقول قابل پیش بینی نیست. البته اقدامات عربستان به نفع ماست. این کشور چهره واقعی خود را نشان می دهد. همیشه در طول تاریخ سه قطب قدرت یعنی ایران، عربستان و عراق در منطقه وجود داشت. صدام که حذف شد و امروز عربستان نیز در حال حذف است و ما به قدرت ذاتی و طبیعی خود در حال برگشت هستیم. البته این حق طبیعی ما برای رسیدن به این جایگاه است. چرا که عده ای با شروع انقلاب اسلامی از طریق جنگ و تحریم ها اجازه رسیدن ما به این جایگاه را ندادند.
متاسفانه در داخل به این موضوع توجه نمی کنیم و درگیر اختلافات داخلی می شویم. انرژی ما در داخل صرف و این انرژی از بین می رود. در اروپا به ما می گفتند که برای ایران فرصت مناسبی است و باید از این فرصت استفاده کند.
آقای دکتر برای استفاده از این موقعیت چه اقداماتی باید انجام داد؟
ما نیاز به یک استراتژی مشترک داریم. باید برای تک تک موضوعات سناریو داشته باشم و فضا را مدیریت کنیم. ما بازیگر موثر هستیم . در کشورهای بزرگ نهادهای وجود دارند که مسئول تدوین استراتژی و برنامه می باشند. کشور ما بیشتر مدیریت بحران می کند تا برنامه ریزی برای آینده. ما نیازمند برنامه ریزی برای فرصت های اینده هستیم. برای بهره برداری از این فرصت باید استراتژی داشته باشیم. ما نهادهای استراتژیست و نهادهای تدوین استراتژی نداریم. به نظرم وزارت خارجه باید این نقش را در خلا این نهاد بدست بگیرد.علاوه بر مساله هسته ای و مذاکرات با کشورهای 5+1 مسایل مهم دیگری هم هستند که باید با استراتژی مشخصی با آنها تعامل کنیم.استراتژی تعامل با اتحادیه اروپا ، چین و کشورهای منطقه در راس این نیازمندی قرار دارند.
مثلا ایران با چین رابطه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد. چه کسی مسئول سر و سامان دادن به روابط ایران و چین است. هرکدام از نهادها مستقیم مرتبط هستند اما هیچ برنامه روشن جامعی برای آینده روابط نداریم.
در استراتژی گفته می شود اگر ندانید به کجا می خواهید بروید؛ هر جا بروید، اشتباه می روید. ما بطور فطری و ذاتی یک سری کارهایی می کنیم که ممکن است به نفعمان تمام شود ولی اگر بر مبنای یک استراتژي نباشد ممکن است ضرر کنیم.
در حال حاضر خبرهایی مبنی بر احتمال حضور منافقین در رومانی است ، ایا شما این اخبار را تایید می کنید؟
تحلیل خود من این بود که اگر پایگاه اشرف در عراق تعطیل شود یکی از جاهایی که ممکن است منافقین به آن منتقل شوند رومانی خواهد بود . بر اساس این تحلیل از همان حدود یک سال پیش ما اقداماتی را برای عدم حضور منافقین در این کشور انجام دادیم. خود بنده در ملاقاتی دوره ای با تک تک مسولین تصمیم گیرنده این مسئله جلسه گذاشتم. از جمله با اداره مهاجرت، اطلاعات سازمان امنیت، مجلس و پارلمان و وزارت کشور آنها صحبت کردم. ما برای انها وضعیت منافقین را توضیح دادیم. انها به ما گفتند که ما برنامه ای برای اسکان منافقین در رومانی نداریم. شاید فشارهایی بر دولتمردان رومانی وجود داشته باشد.. البته بیشتر مطبوعات و رسانه ها به این مسئله دامن می زنند. منافقین الان پایگاهی در رومانی ندارند و چند نفر هستند که در انزوا هستند، ولی ممکن است این اتفاق در رومانی بیفتد.
ما در پارلمان اروپا هیچ نفوذی نداریم. من با چند نماینده پارلمان اروپا صحبت می کردم. می گفتند، سازمان مجاهدن خلق با ما سخن می گویند و از ما امضا می گیرندو به طور مرتب اطلاع رسانی می کنند، اما از جمهوری اسلامی ایران کسی به اینجا نیامده است. متاسفانه سازمان کم توانی مثل منافقین از جمهوری اسلامی ایران حضور پررنگ تر و بیشتری در پارلمان اروپا دارند.
رابطه ایران و رومانی در دوره شما چگونه است؟
رابطه ایران با رومانی رابطه بسیار خوبی است. البته رومانی با اسرائیلی ها هم رابطه خوبی دارند. بیشترین قومیت در اسرائیل رومانیایی تبارها هستند .از طرف دیگر در رومانی تحلیل این است که اگر می خواهند در اتحادیه اروپا بازیگر درجه سه و یا چهار نباشند باید در پیوند با امریکا و اسرائیل قرار بگیرند تا از جایگاه بهتری برخوردار شوند. رومانی اصلا به همین دلیل وارد اتحادیه اروپا شد. رومانی در کنار اینکه خود را بخشی از اتحادیه اروپا می داند خود را متحد استراتژیک امریکا می داند. دفاع موشکی امریکا هم در این کشور مستقر است. حتی پایگاه ماناس که در قرقیزستان تعطیل شد، به این کشور منتقل شد.
با وجود این پیوندهای استراتژیم با آمریکا و اسراییل ما برای فعالیت با مانع جدی روبرو نبوده ایم. رابطه ما با مسئولین رومانی مناسب است.رفت و امد نسبتا مناسبی هم داریم. مثلا به تازگی گروهی از پارلمان رومانی یه ایران آمده اند. سطح رابط ما با رومانی در حد مدیرکل وزارت خارجه می باشد. اگر ما قوی برخورد کنیم، قدرت تاثیر گذاری در همه کشورها را داریم.
در نهایت دوران سفارت شما چگونه بود؟
ما در همه کشورها مشکلات متعددی مخصوصا در کشورهای اروپایی داریم. این مشکلات اعم از سیاستهای ضد ایرانی ، تحریم ،کمبود بودجه، عدم همکاری نهادهای داخلی و.... می باشد. اما اگر ما بخواهیم در عرصه های فرهنگی ،و حتی در موارد زیادی اقتصادی و سیاسی کاری کنیم هیچکدام از این ها مانع ما نیست. فضای کار برای ما زیاد است به شرط این که بدانیم می خواهیم چکار کنیم. خوشبختانه مردم اروپا نگاه مثبتی به ایران دارند. این نتیجه کار ماست که تصور مردم را مثبت یا منفی کنیم. متاسفانه الان سازکارهای زیادی در کارند که تصویر ایران منفی شود. ما باید در راستای اصلاح این نگاه نامطلوب قدم برداریم.
