ما به دنبال انتقام نیستیم

با ورود محمد جواد ظریف به وزارت خارجه، بار دیگر این وزارت‌خانه بر سر زبان‌ها افتاد. این در حالی است که معاونت مالی و اداری وزارت خارجه، یکی از مهم‌ترین معاونت‌های این وزارت خارجه به شما می‌رود که کمتر از آن شنیده می‌شود. موضوعات زیادی از قبیل مأموریت‌ها، تغییر سفرا، استخدام و... در حوزه اختیار این معاونت است.

در همین راستا، «تابناک» در گفت‌و‌گو با مهدی دانش یزدی، معاون جدید اداری و مالی وزارت خارجه، موضوعاتی چون تغییرات در وزارت خارجه، وضعیت استخدام، بودجه وزارت خارجه‌ و... را بررسی کرده است.

مهدی دانش‌یزدی پس از روی کار آمدن دولت جدید به عنوان معاون اداری و مالی وزارت خارجه انتخاب شد. وی که کمتر علاقه‌مند به گفت‌و‌گو با رسانه‌هاست، پیش از این در سمت‌های مدیرکل حقوقی و معاون سابق نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در نیویورک فعالیت کرده ‌‌و‌ همچنین عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه نیز هست.

هنگامی که شما به معاونت اداری و مالی وزارت خارجه منصوب شدید چه مشکلاتی پیش رو داشتید؟

سخن گفتن از مشکلات با توجه به حساسیت این وزارت خانه کار چندان صوابی نیست. وزارت خارجه یک وزارت خانه حاکمیتی است. این وزارت خانه بخشی از سیستم اداری کشور است و تافته جدا بافته از نظام اداری کشور نیست. وزارت خارجه طبعا با مشکلاتی که نظام اداری کشور دارد، کم و بیش  روبرو است. هر وزارت خانه ای بنا به وظایفش با مشکلات خاص خودش روبرو است. بنده در بدو ورود به این مسئولیت علیرغم 31 سال سابقه کار در وزارت خارجه ترجیح دادم با دوستانی که قبل از من در بخش اداری و مالی مسولیت داشتند مشورت کنم.  در این مشورت ها به سه موضوع برخورد کردم که هر کدام از آنها موضوعات مهمی است که وزارت خارجه با آن دست و پنجه نرم می کند و یا با آن مواجه است. البته در وزارت خارجه موضوعات و مسائل زیادی وجود دارد که پرداختن به آنها فعلا در اینجا مقدور نیست. به هرحال  سه مشکل اصلی وزارت خارجه عبارتند از بودجه، تشکیلات و نیروی انسانی.

1-    در راس همه مشکلات بحث بودجه و پول است. هیچ دستگاهی نمی تواند بدون منابع مالی کافی اداره می شود. شما باید منابع لازم مالی را داشته باشید تا از طریق آن منابع بتوانید برنامه های خود را در حد مطلوب اجرا کنید.
2-     تشکیلات و ساختار وزارت خارجه بحث مهمی است. اگر شما تشکیلات منضبط و منسجم نداشته باشید، هرج و مرج بوجود می آید. بعد از انقلاب، هر یک از وزرای خارجه بنا بر مصلحت و صوابدید خود  تغییراتی در ساختار به وجود آورده اند.
3-    نیرو انسانی سرمایه اصلی وزارت خارجه است. نیروی انسانی برای هر دستگاهی جنبه حیاتی دارد.

این سه موضوع برای ما بسیار اهمیت دارد. زمانی که بنده تصدی معاونت اداری و مالی را به عهده گرفتم، این  مشکلات برای بنده عیان و محسوس تر شد. اولویت کاری من در این سه زمینه متمرکز است و در هر سه زمینه هم ما مشکلات عدیده ای داریم . البته در حال حاضر وضعیت بودجه  برای ما اولویت بیشتری دارد.

امسال بودجه وزارت خارجه در لایحه بودجه دولت افزایش پیدا کرده است؟ این افزایش به چه میزان بوده است؟

بودجه وزارت خارجه چیز محرمانه و غیرشفافی نیست. بودجه جاری وزارت خارجه مصوب برای سال ۹۲، ۵۳۴ میلیارد تومان است که در صورت تحقق کامل این بودجه باز هم کسری بیش از ۱۰۰ میلیاردی داریم. مع هذا با تلاش ها و با مذاکراتی که با معاونت برنامه ریزی دولت به عمل آمد بودجه سال 93 نخست به 600 میلیارد تومان و نهایتا در روز آخر که بودجه در هیات دولت به تصویب رسید به 653 میلیارد تومان افزایش پیدا کرد. یعنی بودجه ما برای سال 93 تقریبا 22 درصد افزایش پیدا کرده است.

 ولی در برخی از اخبار آمده بود که بودجه سال آینده وزارت خارجه 66 درصد افزایش پیدا کرده است.

مطلبی که در بعضی سایت ها نوشته شد مبنی بر اینکه بودجه وزارت خارجه 66 درصد افزایش پیدا کرده، صحیح نیست . کل بودجه ای که به وزارت خارجه تعلق گرفته و دولت اعلام کرده 830 میلیارد تومان است. ولی آن 830 میلیارد تومان علاوه بر بودجه جاری، بودجه حق عضویت ایران در سازمان های مختلف منطقه ای و بین المللی و نیز بودجه برخی تشکیلات تابعه وزارت خارجه مثل دانشکده روابط بین الملل را شامل می شود.

نکته ای که باید اینجا به آن اشاره شود این است که اکثر هزینه های وزارت خارجه به صورت ارزی است و بسیاری از اقدامات ما به ارز نیاز دارد. این در حالی است که  مشکلات ارزی دولت نیز برای کسی پوشیده نیست. ما هم مثل بسیاری از دستگاه های دولتی دیگر باید به نرخ مبادله ای ارز بخریم. برای وزارت خارجه نرخ مرجع وجود ندارد. اگر ما سال گذشته ارز مورد نیاز خودمان را از طریق ارز مرجع تامین می کردیم امروز باید با ارز مبادلاتی تامین کنیم . وزارت خارجه یک دستگاه ارز بر است که تقریبا 70 درصد هزینه های آن به صورت ارزی است. با توجه به تغییر نرخ ارز و تغییرات هزینه های نمایندگی های ما در خارج از کشور هزینه ها بسیار افزایش پیدا کرده است. بنابراین افزایش 22 درصدی بودجه جاری در حالی که نرخ ارز 104 درصد افزایش  داشته، اصلا نمی تواند جوابگو باشد. پس بودجه بر روی کاغذ افزایش پیدا کرده است ولی در عمل بودجه کاهش پیدا کرده است. به همین دلیل ما مجبوریم بخاطر تنگناهای بودجه ای بعضی از سیاست های ریاضتی، مثل تعدیل نیروها در نمایندگی های ما در خارج از کشور، در وزارت خارجه را پیگیری کنیم.
البته ما می دانیم منابع دولت نیز محدود است و دولت هم که کارخانه چاپ اسکناس نیست. تلاش ما بر این است که بتوانیم ضمن درک شرایط موجود با این بودجه چرخ وزارت خارجه را بچرخانیم.  

آیا بودجه ای که  برای سال آینده تصویب شده کفاف وزارت خارجه را می دهد؟

قطعا جواب بنده خیر است. این بودجه نیازهای وزارت خارجه را تامین نمی کند. امیدواریم در سال آینده با گشایش در برخی از درآمدهای دولت بتوانیم گشایش مطلوبی در بودجه وزارت خارجه بوجود آوریم.

شما یکی از مشکلات وزارت خارجه بحث نیرو در وزارت خارجه دانستید؟ در این موضوع چه مشکلاتی پیش رو دارید؟

بحث نیرو یکی  از بحث های اساسی وزارت خارجه است. وزارت خارجه از بدو تاسیس دانشکده روابط بین المل تلاشش این بوده است که نیروی کارشناسی خودش را از دانشجویانی که در دانشکده می پذیرد و تربیت می کند، تامین کند. من هم افتخار این را دارم که از سال های گذشته در دانشکده تدریس می کنم.  امروز دانش آموختگان دانشکده که در خلال دو دهه گذشته جذب وزارت خارجه شده اند، بدنه اصلی کارشناسی وزارت خارجه را تشکیل داده اند. من اینجا شهادت می دهم بسیاری از این همکاران از بهترین کارشناسان وزارت خارجه هستند. در واقع بار اصلی کارشناسی دستگاه دیپلماسی کشور بر روی دوش فارغ التحصیلان دانشکده بوده و هست.

برای ورود به وزارت خارجه اشتیاق زیادی بین فارغ التحصیلان دانشگاه های مختلف کشور وجود دارد و دانشجویان  مستعد بسیاری داوطلب ورود به وزارت خارجه می باشند. البته استخدام در وزارت خارجه محدود به فارغ التحصیلان دانشکده روابط بین الملل نبوده و نخواهد بود. در واقع استخدام در وزارت خارجه در انحصار دانشکده روابط بین الملل نیست.

نظر شخصی من این است که دانشکده روابط بین الملل خدمات بزرگی برای وزارت خارجه انجام داده است. متقابلا وزارت خارجه نیز سرمایه گذاری عظیمی برای دانشکده انجام داده است. اما این امر به معنای این نیست که نیروی کارشناسی وزارت خارجه باید منحصرا از بین دانش آموختگان دانشکده روابط بین الملل  تامین شود. دانش آموختگان دانشگاه های دیگر که در رشته های مطلوب وزارت خارجه تحصیل کرده اند و دارای استعداد و انگیزه باشند و از دانش کافی در زمینه زبان خارجی نیز برخوردار باشند، باید جذب شوند. ما باید زمینه و فرایندی را فراهم کنیم که در یک رقابت شفاف وزارت خارجه بتواند نیروهای مورد نیاز خود را جذب کند.

وضعیت فعلی نیرو در وزارت خارجه چگونه است؟

وزارت خارجه در سال های گذشته از نظر تامین نیرو اقداماتی انجام داده است. به همین دلیل ما در ابتدا تصمیم گرفتیم جهت سامان دهی به نیروهای موجود تا اطلاع ثانوی نیروی جدید نگیریم.
در اردیبهشت سال 91 وزارت خارجه آزمون استخدامی برگزار کرده است. در آن آزمون بیش از بیست هزار نفر شرکت کردند ولی فقط 250 نفر از آنها توانستاند نمره بالای 60 کسب کنند. از این 250 نفر بعد از گزینش های لازم  وزارت خارجه توانسته است حدود 80 نفر را جذب کند. بالطبع این تعداد نیرو  نمی تواند نیازهای وزارت خارجه را تامین کند. به همین خاطر ما در نظر داریم نیروهایی که قبلا آزمون داده اند و پرونده آنها به نتیجه قطعی نرسیده است را مورد بررسی قرار دهیم با این دیدگاه که اگر افراد دیگری که حائز شرایط هستند و نتوانسته اند به هر دلیلی در مرحله نخست پذیرفته شوند، بتوانیم جذب کنیم.

وزارت خارجه علاوه بر رشته های مطلوب خود که در مقررات تشکیلاتی آن مورد اشاره قرار گرفته، در رشته های دیگر هم نیاز به استخدام نیرو دارد از جمله در زمینه هائی مثل مترجمی زبان های روز دنیا، مهندسی کامپیوتر و ساختمان و حسابداری. بنابراین از نظر ما پرونده استخدام و جذب نیرو باز است. اما اولویت ما این است که فعلا آنهایی  که پروندهشان به اصطلاح در جریان است را سر و سامان بدهیم. همچنین طی تصمیمی که در شورای معاونین وزارت خارجه اتخاذ گردیده، فعلا قرار نیست نیروی انتقالی و یا مامور از سازمانها و ارگانهای دیگر بپذیریم.

در رابطه با نحوه استخدام نیروهای آینده وزارت خارجه هنوز تصمیم قطعی  اتخاذ نشده است. در این رابطه ضرورت دارد که مجوزهای لازم از معاونت توسعه سرمایه انسانی ریاست جمهوری کسب کنیم. به هر حال هر اقدامی که در این رابطه انجام دهیم به طور شفاف به آگاهی عموم خواهد رسید.

وضعیت بازنشستگی  در وزارت خارجه چگونه است ؟

گروه قابل توجهی از همکاران ما به سن بازنشستگی رسیده اند ولی به هر دلیل تا به امروز بازنشسته نشده اند. ما بر اساس قانون موظفیم وضعیت افراد دارای شرایط بازنشستگی را مشخص کنیم. ما نمی توانیم تا مدت نامعلوم افرادی که به سن بازنشستگی رسیده اند را به کار گیریم. بعلاوه استخدام جدید مستلزم وجود پست خالی است. شما در صورتی می توانید ورودی داشته باشید که خروجی هم داشته باشید. وضعیت مطلوب این است که ورود و خروج شما متعادل و متوازن باشد. نمی شود 10 نفر را باز نشسته کنید و همزمان 100 نفر را استخدام کنید.
بر اساس قانون مدیریت خدمات کشوری و نیز مقررات تشکیلاتی وزارت خارجه (موسوم به اساسنامه) برخی همکاران در این وزارت خانه باید بازنشسته شوند. بر این اساس نزدیک به 400 نفر در وزارت خارجه یا باید بازنشسته شوند یا اینکه وزارت خارجه می تواند آنها را بازنشسته کند. این افراد در سطوح مختلف وزارت خارجه شاغل می باشند. البته این نکته هم شایان ذکر است که بازنشسته کردن یکدفعه ای 400 نفر در وزارت خارجه که فقط 3800 نیرو دارد قطعا به دستگاه شوک وارد خواهد کرد.

به همین دلیل تصمیم گرفته شد که نیمی از این افراد در پایان امسال و نیمی دیگر نهایتا در پایان شهریور 93 بازنشسته شوند. در همین چند هفته گذشته عده ای از این همکاران گرامی، حکم بازنشستگی دریافت کرده اند. تقسیم بندی بازنشستگی افراد که چه کسی قبل و یا بعد از سال جدید بازنشسته شود نیز به عهده معاونت ها ی مختلف گذاشته شده است. خدا شاهد است بنده هنگامی که می خواستم احکام بازنشستگی را امضا کنم، با اکراه این کار را کردم زیرا بسیاری از این همکاران عزیز عمر گرانمایه خود را در خدمت صادقانه به دستگاه دیپلماسی صرف کرده اند و حیف است که با دستگاه سیاست خارجی خداحافظی کنند. اما این گروه از همکاران همواره وابسته به وزارت خارجه خواهند بود. به هرحال هر شروعی، پایانی هم دارد.

کسی که معاون اداری وزارت خارجه می شود مثل پدر خانواده است و هیچ گاه نمی تواند بین اعضای خانواده  تبعیض قائل شود. بنابراین هر کس که در وزارت خارجه  کار می کند برای من همکار و عزیز است و تلاش می کنم که براساس قانون عمل کنم. بازنشستگی هم از همین موارد است که باید قانون اجرا شود.

در سالهای اخیر مسائلی مطرح شد که باید اساسنامه وزارت خارجه تغییر کند.آیا شما تصمیمی برای تغییر اساسنامه وزارت خارجه دارید؟

عنوان سند موسوم به اساسنامه وزارت خارجه  «مقرارت تشکیلاتی ، استخدامی ، مالی ، انضباطی وزارت امور خارجه» است که در سال 1352 تدوین و تصویب شده و در سال 1354 نیز اصلاحاتی در آن صورت گرفته است.

این سند براساس مقتضیات گذشته نوشته شده است. بعد از انقلاب شرایط بسیار تغییر پیدا کرد از جمله اینکه بسیاری از کارکنان وزارت خارجه به دلایل متفاوت از وزارت خارجه منفک شدند. در آن زمان وزارت خارجه نیاز به جایگزین کردن این افراد داشت. زمانی در اوایل انقلاب، ما دیپلماتهائی در سطح رایزن و سفیر به اندازه کافی نداشتیم و به همین دلیل به برخی افراد جدید الاستخدام همطرازی دادیم تا بتوانند وظایف محوله در سطح مدیریت را انجام دهند. البته امروز برعکس شده و در وزارت خارجه بیشتر رایزن وجود دارد تا دبیر و وابسته. الان در وزرات خارجه بیشتر ژنرال وجود دارد تا سرباز!

علیرغم تحولات بعد از انقلاب، این اساسنامه در وزارت خارجه نادیده گرفته نشده است. الان قانون حاکم بر وزارت خارجه همین اساسنامه استگرچه بعضی از مقررات آن منسوخ شده است و یا اصلا قابلیت اجرا ندارد.

تا آنجا که اطلاع دارم کار کارشناسی دقیقی در سنوات اخیر برای تغییر و یا اصلاح این اساسنامه صورت گرفته است. مجلس شورای اسلامی نیز به دنبال تغییر این اساسنامه است. ما هم قبول داریم که  این اساسنامه به اصلاح نیاز دارد ولی نوعی نگرانی برای این کار وجود دارد. نگرانی این است که مبادا با باز کردن باب اصلاح، مواردی در سند اصلاحی گنجانده شود که با وظایف و نقش وزارت خارجه سنخیت نداشته باشد. ما باید بر این نگرانی چیره شویم و اصلاحات لازم را در اساسنامه اعمال نمائیم. ما نیاز به سندی روزآمد و مبتنی بر شرایط روز داریم. در اینجا برای شما مثالی می زنم. منشور سازمان ملل 70 سال پیش نوشته شده است. همه می گویند این سند باید اصلاح شود اما هیچکس جرات ندارد باب اصلاح این سند را بگشاید زیرا بیم آن می رود که با گشودن چنین بابی دیگر نتوان به اجماع جهانی برای دستیابی به سندی مهم مثل منشور ملل متحد موفق گردید. من نمی خواهم بین اساسنامه وزارت خارجه و منشور ملل متحد مقایسه ای بکنم که ممکن است قیاس مع الفارق باشد. در واقع همه می دانند که باید اساسنامه وزارت خارجه اصلاح شود اما همت لازم به خرج داده نشده تا  این اصلاح تحقق پیداکند. یکی از برنامه های ما اصلاح این اساسنامه است که البته این کار روش های متفاوت دارد. ترجیح بنده این است که وزارت خارجه مبادرت به ارائه سند اصلاح شده به دولت کند و دولت بعد از بررسی آن را طی لایحه ای تقدیم مجلس نماید. به نظر من تصویب اساسنامه وزارت خارجه توسط مجلس موجب تقویت نقش و وظایف وزارت خارجه می شود.

آقای ظریف چندی پیش خبر داده اند که بیش از 40 سفیر تغییر می کنند. این تغییرات بر چه اساسی خواهد بود؟

از زمانی که دولت جدید بر سر کار آمد یعنی در مرداد 92، بر اساس آمار دوره سه ساله ماموریت 47 سفیر و سرکنسول  پایان یافته بود یا رو به پایان بود. در آن زمان تصمیم گرفته شد این سفرا و سرکنسولها به تدریج جایگزین شوند. خیلی صریح بگویم که نظر آقای دکتر ظریف و نیز خود من این نبوده و نیست که کسی چون در دولت قبل سفیر و یا سرکنسول شده است در دوره جدید باید عزل شود یا کنار گذاشته شود.

بسیاری از سفرای فعلی همکار ما در وزارت خارجه بوده و هستند و گناهی ندارند که بخواهیم آنها را عزل کنیم. نظر مدیریت جدید وزارت خارجه این است که آقایانی که سفیر شده اند اگر توانایی لازم برای مسئولیت محوله داشتند و یا به خاطر وابستگی حزبی و جناحی منصوب نشده باشند بی جهت آنها را احضار نکنیم.  متاسفانه روش عزل و کنارگذاشتن در دولت قبل پی گیری شد و بعضی از سفرا قبل از موعد و با روش غیر محترمانه فراخوانده شدند که اتفاقا این افراد از بهترین و کارآمدترین سفرای ما بودند از جمله خود آقای دکتر ظریف که بی اغراق و بدون مداهنه ایشان یکی از برحسته ترین دیپلمات های تاریخ معاصر ایران است. رفتار با ایشان به قدری بد بود که خود ایشان درخواست بازنشستگی پیش از موعد نمود. نتیجه چه شد: دستگاه دیپلماسی کشور در عرصه کارشناسی و تخصص و نیز در عرصه مدیریت تضعیف گردید و ضرر کرد. ما این روش را قبول نداریم و در صدد انتقام هم نیستیم. رفتار ما در این شش ماه اخیر گواه این است که مدیریت جدید به دنبال انتقام نبوده و نیست.

در این چند وقت گذشته فشارهای زیادی وجود داشته که مثلا فلانی برکنار و یا به فلانی  سمتی داده شود اما این گونه فشارها تاثیری نداشته است.  به غیر از این 47 نفر که باید برمی گشتند ( و بسیاری از آنها هنوز بر سر کارند) فقط دو نفر هستند که به دلائلی زودتر از موعد فراخوانده شدند. به هر حال جانشینان اکثر سفرا و سرکنسولهای مزبور ( یعنی 47 نفر ) تعیین شده و بعد از طی مراحل اداری عازم محل ماموریت خواهند شد. بنابراین شما در هفته ها و ماه های آینده شاهد تغییرات نسبتا وسیعی در وزارت خارجه خواهید بود که این تغییرات روند طبیعی در وزارت خارجه است.

برخی به ما می گویند چرا در ایجاد تغییرات در وزارت خارجه تعلل می کنید. منظور از تغییرات هم عموما جابجائی افراد در پست های مدیریتی است. ما هر کس که کارآئی و تعهد داشته  و بدانیم که برای مسئولیت محوله مناسب و مفید  می باشد، به همکاری دعوت می کنیم. به هرحال پست ها و مناصب در وزارت خارجه چرخشی است و با ماموریت ها جا بجا می شود.

تلاش ما این است که جابجائی ها از خرداد تا شهریور ماه صورت بگیرد تا همکارانی که در معرض جابجائی قرار می گیرند کمترین مشکل را از نظر تحصیل فرزندان خود داشته باشند.  همچنین نظر مدیریت وزارتخانه این است افرادی که از ماموریت فراخوانده می شوند در صورت احراز شرایط  به سمت هائی در مرکز منصوب شده و نیز کسانی که قبلا به ناحق و یا با غرض ورزی کنار گذاشته شده اند مجددا در سمت های مناسب تخصص خود به کار گرفته شوند.  بنابراین در یکی دو ماه آینده خبرهای تغییرات را بیشتر می شنوید.

در این دوران آیا سفرای سیاسی مثل سابق و دولت گذشته خواهیم داشت؟

ما در وزارت خارجه دو نوع سفیر داریم. 1- سفیری که به خاطر ملاحظات سیاسی منصوب شده ((politically-appointed ambassador و معمولا سابقه خدمت در وزارت خارجه ندارد؛  و2- سفیری که از درون خود وزارت خارجه رشد کرده و برای سفارت مامور می شود یعنی سفیر حرفه ای  (career ambassador)

انتصاب سفیر با ملاحظات سیاسی مختص دولت گذشته نبوده است و در دولت های قبلی نیز سابقه داشته است. در اکثر کشورهای جهان هم چنین وضعیتی وجود دارد. احتمال دارد چنین سفرائی البته بسیار معدود نیز در این دولت منصوب شوند. لکن اولویت قطعی ما انتخاب سفرا و سرکنسولها از میان کارکنان شایسته وزارت خارجه است. سفرا و یا مامورینی که در گذشته از سازمان های دیگر به وزارت خارجه آمده اند در صورتی که کارایی لازم را برای وزارت خارجه داشته باشند ما از آنها استفاده می کنیم. اما اگر کارایی لازم را نداشته باشند و یا صرفا بر اساس ملاحظات سیاسی و جناحی به وزارت خارجه آمده باشند، آنها را به سازمان مربوطه خودشان بر می گردانیم.