چرا محور ایران ـ ترکیه ـ مصر در خاورمیانه شکل نمی‌گیرد؟

در سه سال اخیر و در پی وقوع مجموعه‌ای از انقلاب‌ها و تحولات سیاسی در منطقه خاورمیانه، روابط ایران، مصر و ترکیه (سه کشور مهم و تأثیرگذار این منطقه) شاهد اوج و فرودهای متعددی بوده است. یک روزنامه مصری ضمن پرداختن به این موضوع، به بررسی عواملی پرداخته که در این مدت، جلو‌ ایجاد محوری متشکل از این سه کشور را گرفته و سبب جدایی آن‌ها از یکدیگر شده است.

به گزارش «تابناک»، روزنامه «دیلی نیوز مصر» در مطلبی به بررسی تحولات اخیر در روابط ایران، مصر و ترکیه پرداخته و استدلال می‌کند که تلاش قدرت‌های بزرگ برای نفوذ در منطقه و از دست ندادن جای پا و قدرت تأثیرگذاری خود در خاورمیانه، مهم‌ترین عاملی بوده که از تشکیل محور مصر ـ ترکیه‌ ـ ایران جلوگیری کرده است.
 
این روزنامه می‌نویسد، پس از گذشت کمتر از یک سال از آغاز روند بهبود روابط میان مصر و ترکیه، رویدادهای سی‌ام‌ ژوئن ۲۰۱۳ (برکناری دولت مرسی و روی کار آمدن دولت نظامیان) سبب تخریب دوباره این روابط شد. به همین ترتیب، زمانی که دولتمردان مصری و ایرانی روند کاهش تنش‌ها در روابط خود را آغاز کردند، به‌‌ همان دلیل، این روند به مانع برخورد.
 
نویسنده این مقاله، در ادامه با اشاره به دیدگاه‌های «سمیر امین»‌ ‌می‌‌گوید: قدرت‌های امپریالیستی در منطقه، همواره تلاش داشته‌اند تا از «ظهور» و اوج‌گیری سه کشور نامبرده جلوگیری کنند. در این راستا، این قدرت‌ها از شیوه‌های مختلف، از وضع تحریم‌های اقتصادی گرفته (در مورد ایران) تا از میان بردن ظرفیت‌ها و توانایی‌ها از طریق جنگ و بدهی‌‌های خارجی (در مورد مصر) و تا منزوی کردن این کشور‌ها از فضای پیرامونی خود (در مورد مصر در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰) استفاده کرده‌اند.

در این مطلب اشاره می‌شود، در دوره‌ای که روابط ترکیه و ایران با یکدیگر ‌وضعیت خوبی داشت، با روی کار آمدن محمد مرسی در مصر، روابط ترکیه و مصر نیز به سطح بی‌سابقه‌ای ارتقا یافت. از سوی دیگر، در پی این تحول، روابط ایران و مصر نیز شاهد تحرک کم سابقه‌ای شد که در دیدارهای مقامات دو کشور نمود پیدا کرد.

اما این روند زیاد تداوم پیدا نکرد و رویدادهای سی‌ام‌ ژوئن ۲۰۱۳ مسیر این روابط را تغییر داد. روابط ترکیه و مصر به حدی تیره شد که سفرای دو کشور فراخوانده شده و رابطه به سطح نمایندگان سیاسی تقلیل داده شد. رابطه ایران و مصر نیز به همین ترتیب، از روند رو به بهبود خود فاصله گرفت.

در ادامه، نویسنده این مطلب به تحلیل دلایل این امر از نگاه خود پرداخته و می‌نویسد، علت اصلی وقوع این امر،‌‌ همان مسأله گفته شده، یعنی تلاش قدرت‌های بزرگ برای جلوگیری از تشکیل محوری متشکل از سه قدرت مهم منطقه‌ای در خاورمیانه و در همین راستا، باز گذاشتن دست‌کم یک منفذ و دریچه برای تداوم نفوذ خود در منطقه است.

به باور نویسنده، شاهد این مدعا آن است که در دوره تیرگی روابط ایران با ترکیه و مصر، این کشور در پی توسعه هر چه بیشتر روابط خود با روسیه بود و در مقابل، دو کشور مذکور به دنبال تحکیم پیوندهای خود با آمریکا بودند. پس از آن، زمانی که پس از دوره کوتاه بهبود روابط، ایران و مصر بار دیگر از یکدیگر فاصله گرفتند، ایران در پی بهبود روابط خود با غرب برآمد و مصر به سمت روسیه متمایل شد، به گونه‌ای که سطح کنونی روابط مصر با روسیه، از زمان جمال عبدالناصر تاکنون بی‌سابقه بوده است.

بنابراین، نقطه کانونی استدلال مطرح ‌در این مطلب آن است که دلیل توقف روند بهبود روابط میان ایران، ترکیه و مصر، کارشکنی‌ها و سیاست‌های امپریالیستی قدرت‌های بزرگ بوده که البته امر جدیدی نبوده و مسبوق به سابقه بوده است.

البته باید توجه داشت که هرچند تمایل قدرت‌های بزرگ برای جلوگیری از تشکیل محورهای بومی در منطقه و جلوگیری از شکل‌گیری وحدت در منطقه امری واقعی و انکارناپذیر است، ‌‌این عامل به تنهایی نمی‌تواند روندهای اخیر در روابط سه کشور نامبرده را تبیین کرده و ریشه‌شناسی کند.

در این زمینه، اشاره به این نکته ضروری است که حتی در زمان حضور محمد مرسی در قدرت و شکل‌گیری نخستین نشانه‌های بهبود در روابط ایران و مصر، روند اصلی جاری در منطقه، تلاش گروه‌های وابسته به اخوان المسلمین برای گسترش هر چه بیشتر دامنه فعالیت خود و در ‌‌نهایت، تشکیل یک «خاورمیانه اخوانی» بود؛ امری که در آن زمان به طور خاص مصر، ترکیه و قطر داعیه‌دار آن بودند و ‌در تقابل کامل با منافع منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران بود.
 
بر این اساس، ‌خلاصه‌وار باید گفت ‌به جز عامل قدرت‌های بزرگ، وجود اختلافات شدید ایدئولوژیک و دستور‌کارهای متفاوت منطقه‌ای سه کشور نامبرده نیز عامل مهم دیگری بوده که در جلوگیری از اتحاد آن‌ها کارآمد بوده است. به این ترتیب، نمی‌توان روندهای اخیر در این روابط را صرفاً ‌‌تک عاملی و تک بعدی تحلیل کرد.