روابط ایران و عربستان سعودی چگونه بهبود خواهد یافت؟

به گزارش «تابناک»، روزنامه لبنانی «السفیر» در مطلبی به بررسی روابط ایران و عربستان پرداخته و اشاره می‌کند، در بیش از یک دهه اخیر، تقابل این دو کشور، مهم‌ترین درگیری منطقه‌ای در خاورمیانه بوده است؛ درگیری که دامنه آن از گستره سرزمینی این دو کشور فرا‌تر رفته و دیگر مناطق، از عراق گرفته تا یمن و از بحرین تا لبنان را درگیر کرده است.

در این مطلب ‌خلاصه‌وار آمده است: در بیشتر کشورهای خاورمیانه، منبع اصلی درگیری‌های داخلی ریشه در یک عامل اصلی دارد و آن، تضاد منابع ایران و عربستان سعودی در این کشورهاست؛ بنابراین، تقابل ایران و عربستان و یا ـ آن گونه که برخی ‌می‌‌گویند ـ تقابل شیعه و سنی، به مشخصه اصلی درگیری‌های منطقه‌ای تبدیل شده است.

هم‌اکنون نیز این تقابل خود را در قالب چند روند عمده نشان داده است: انتخابات پارلمانی عراق، انتخابات ریاست جمهوری لبنان، آشتی فتح و حماس و سوریه، که خود مهم‌ترین نمود منطقه‌ای منازعه ایران و عربستان سعودی به شمار می‌رود.

از دید عربستان سعودی، توافق ایران و آمریکا بر سر موضوع هسته‌ای، راه را برای برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی موجود علیه ایران هموار کرده و دست ایران را در منطقه باز خواهد کرد.

از سوی دیگر، این توافق راه را برای قدرت گرفتن «میانه‌رو»‌ها در ایران هموار خواهد کرد.
البته ایران مشکلی با تقویت میانه‌رو‌ها در ایران ندارد، به ویژه به این علت که پیش از این، بسیاری از مشکلات عربستان سعودی با ایران، در دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی حل و فصل شد و در دوره ریاست جمهوری خاتمی نیز دو طرف توانستند در مجموعه‌ای از موضوعات به تفاهم برسند. درست است که در آن زمان، توازن قوای منطقه‌ای با امروز متفاوت بود، ولی به هر حال، رفسنجانی و خاتمی از دید سعودی‌ها به عنوان شرکایی ‌پذیرفته به شمار می‌رفتند.

بنابراین، نگاهی دقیق به اوضاع، می‌تواند سبب به دست آمدن این نتیجه شود که پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای ایران، سبب ایجاد فرصتی برای عربستان سعودی خواهد شد؛ به عبارت دیگر، هرچند مذاکرات ایران و آمریکا می‌تواند سبب ضربه خوردن منافع عربستان شود، ‌در صورتی که این روند به تقویت میانه‌رو‌ها در ایران منجر شود، این امر سرانجام به نفع سعودی‌ها نیز خواهد بود. حتی در صورت موفقیت آمیز بودن مذاکرات هسته‌ای، ایران برای نفع بردن کامل از این روند، به زمان نیاز دارد و در همین راستا، کاهش تنش‌های منطقه‌ای، یکی از راه‌هایی است که می‌تواند چنین زمینه‌ای ‌برای ایران فراهم کند. بر این اساس، کاهش تنش‌ها با عربستان، ‌امر مهم و مورد توجه ایران قرار خواهد گرفت.

از سوی دیگر، در اوضاع کنونی، عربستان سعودی با مسأله تحولات قدرت در داخل روبه‌روست؛ تحولاتی که شاید از زمان تأسیس پادشاهی سعودی در سال ۱۹۳۲ تاکنون بی‌سابقه باشد. همزمان با این تحولات داخلی، تهدیدات برآمده از اوضاع بین‌المللی و منطقه‌ای نیز عربستان را درگیر خود کرده است. در نتیجه، عربستان سعودی نیز نیازمند آن است که تا زمان بازگشت اوضاع به حالت عادی، تنش زدایی در روابط با رقبای منطقه‌ای را در دستور کار خود قرار دهد.

در عرصه داخلی عربستان، ملک عبدالله، پادشاه این کشور، به تازگی در ‌فرمانی مقرن بن عبدالعزیز را ‌به جانشینی ولیعهد انتخاب کرد تا از بروز هرگونه تنش و درگیری در آینده بر سر مسأله جانشینی جلوگیری کند. در عرصه بین‌المللی، مسأله اصلی عربستان با آمریکاست. به طور کلی، عربستان سعودی همواره به عنوان متحد جمهوری خواهان شناخته شده، نه دموکرات‌ها. تلاش‌های دولت اوباما برای تنوع بخشیدن به سیاست خاورمیانه‌ای خود نیز سبب ناخرسندی عربستان شده است.
 
افزون بر این، عربستان سعودی در سطح منطقه نیز با چالش‌های مهمی روبه‌روست. تلاش عربستان برای منسجم نگه داشتن شورای همکاری خلیج فارس و همچنین درگیری‌های اخیر عربستان با قطر، از جمله مهم‌ترین این موارد است. تلاش برای محدود نگه داشتن اخوان المسلمین در سطح منطقه، به خطر افتادن منافع این کشور در عراق و لبنان و همچنین تحولات سوریه، از جمله دیگر چالش‌های عربستان در منطقه است. این مجموعه مسائل، همکاری عربستان با ایران را ضروری ساخته است.

البته باید اشاره کرد، ‌هیچ کس انتظار ندارد درگیری‌های موجود میان ایران و عربستان ‌یک‌شبه حل و فصل شده و روابط دو کشور حالی دوستانه پیدا کند؛ اما از آنجا که به دلایل گوناگون، هر دو کشور نیاز به آرام کردن فضای موجود دارند، گزینه بهبود روابط به عنوان گزینه‌ای جدی روی میز خواهد بود.

در این چهارچوب، به نظر می‌رسد که شیوه حل و فصل بحران سوریه، کلید تنش‌زدایی در روابط ایران و عربستان باشد، زیرا اهمیت ویژه سوریه در منطقه خاورمیانه، سبب شده که به طور تاریخی، این کشور همواره تعیین کننده ساختار موازنه قدرت در منطقه باشد. به توافق رسیدن دو کشور بر سر شیوه حل و فصل بحران سوریه، می‌تواند راه را برای حل اختلافات آن‌ها در دیگر بخش‌های منطقه نیز هموار کند.