امسال را رهبر معظم انقلاب سال، اقتصاد و فرهنگ با عزم
ملی و مدیریت جهادی نام نهادند. با توجه به اینکه فرهنگ در مقوله نخستین تمامی ارگان‌ها قرار دارد
اما همچنان دغدغه های فراوانی پیرامون موضوعات فرهنگی در کشور وجود دارد.
به گزارش «تابناک»؛ اگرچه دولت جدید سعی کرده است؛
بیشتر به مقولات فرهنگی در کشور بپردازد اما همچنان کم و کاستی های فراوانی در این
حوزه قابل مشاهده است. در کشور ما نهادهای فراوانی مسئول رسیدگی به امر فرهنگ
هستند. یکی از این نهادها سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی است که از سازمان های وابسته
به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. این سازمان در سال ۱۳۷۴ ایجاد شد و مسئولیت آن
در زمینه فعالیت های فرهنگی خارج از کشور است. فکر تشکیل این سازمان با طرح ادغام بخش
های فرهنگی و تبلیغی نهادها و موسسات دولتی و عمومی فعال در خارج از کشور ایجاد شد
و پس از تصویب اساسنامه آن و سپس تصویب رهبر معظم انقلاب فعالیت خود را آغاز کرد.
این سازمان زیر
نظر یک شورای عالی متشکل از شخصیت های مهم فرهنگی، چند تن از اعضای هیات وزیران مانند
وزیر امر خارجه و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین رئیس سازمان صدا و سیما اداره
می شود.
در همین راستا
ابوذر ابراهیمی ترکمان رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در گفت و گوی مفصل با
تابناک فعالیت های این سازمان را تشریح و به انتقادات پاسخ داده است.
چه ضعف هایی
در اقدامات فرهنگی کشورمان در خارج وجود دارد که باید برطرف شود؟
ضعفهای موجود در زمینه فعالیتهای سازمان و سفیران فرهنگی آن در خارج
کشور در چند گروه قابل دسته بندی می باشد:
تشکیلات
سازمان اصولا ترکیبی از مجموعه های پراکنده و متفاوت فرهنگی فعال در عرصه بین الملل بوده است که در یک مقطع تاریخی تصمیم
بر تجمیع آنها گرفته شده است . این ترکیب ، ترکیبی اتفاقی و از سر جبر بوده و
اصولا بر اساس طراحی های اولیه و مبتنی بر نیازهای تعریف شده شکل نگرفته است .
بنابراین بسیاری از چیزها سر جای خودشان نبوده اند . سازمان در طول حدود 20 سال
فعالیت خود در قالب تشکیلات جدید به تدریج وضعیت خود را در مجموعه تشکیلات نظام جا
انداخته و تثبیت نموده است . هم تشکیلات
سازمانی و هم ترکیب فعلی نیروی انسانی سازمان متناسب با ماموریتهای محوله و مورد
انتظار از سازمان نیست و باید مطالعه جدی در جهت اصلاح و بازسازی آن در حین فعالیت
صورت گیرد و به مرحله اجرا درآید .
به نظر می رسد
اقدامات جمهوری اسلامی در تبلیغات فرهنگی در مقابل کشورهای دیگر از جمله ترکیه
بسیار کم است؟ شما دلیل را چه می دانید؟
مثال تركيه مثال خوبي است، شما ببيند تركيه با درك
اهميت فعاليت‌هاي فرهنگي در كشورهايي كه گمان مي‌كند امكان بالايي از تأثير‌گذاري
دارد، تجار خود را كه در آن كشورها به فعاليت تجاري مي‌پردازند ملزم كرده است تا
درصدي از سود خود را به فعاليت فرهنگي در آن كشور اختصاص دهند و در مقابل به ميزان
بيشتري آنها را از ماليات معاف مي‌كند. ضمن آنكه اين اقدام را به عنوان امتيازي
براي تاجران خود تلقي مي‌كند در چنين وضعيتي است كه شما مي‌بيند در آسياي مركزي كه
هم نزديكي بيشتري به ما دارند و هم اشتراكات فرهنگي بيشتري داريم اما تاجران
ايراني سهم چنداني در گسترش فرهنگ اسلامي ايراني در اين منطقه كه قدرت تأثير‌گذاري
فراواني نيز داريم، ندارند. اين به نظر من بايد در تصميمات كلان دولتي مد نظر قرار
گيرد.
داشته هاي
فرهنگي ما در جهان بسيار خواهان دارد وهر چه در زمينه عرضه آنها بكوشيم بيشتر
نتيجه خواهيم گرفت . هم افزايي فعاليت هاي فرهنگي بين المللي و انطباق عرضه با
ذائقه مخاطب خارجي مي تواند راه هاي تاثير گذاري را تسهيل كند.
نكته مهم ديگر
اينكه هيچ كشوري به اندازه ايران درخارج از مرزهاي خود طرفدار و علاقه‌مند ندارد.
اين فرصت يك فرصت تاريخي است. به يقين عرض مي‌كنم در بسياري از كشورهاي دور و
نزديك شمار زيادي از انسان‌هاي آزاده وجود دارند كه حاضرند اگر خداي نكرده تهديدي
متوجه ايران شود جان خود را فدا كنند. اين فرصت فرصتي بي بديل است بايد اين فرصت
هم‌اكنون درك شود و تأخير درك و برنامه‌ريزي براي چنين واقعيت ارزشمندي ممكن است
به سادگي قابل جبران نباشد.
مثلا در ترکیه
بنیادهای خصوصی مانند «گولن» اقدامات فرهنگی بسیاری را در خارج از ترکیه در جهت
منافع ترکیه انجام می دهند. آیا ایران نمی خواهد از چنین ظرفیت هایی در دیپلماسی
فرهنگی بهره ببرد؟
مقایسه
بنیادهایی مثل گولن در ترکیه با سازمان شاید مقایسه چندان درستی نباشد . فعالیتی
که این بنیاد در مراکز و مدارس وابسته به خود در سراسر دنیا انجام می دهد عمدتا در
حوزه آموزش و اداره مدارس متمرکز است و اگر چه به لحاظ گستردگی و وسعت و
تعداد مدارس ، بسیار گسترده است ولی از
حیث تنوع فعالیتها ی فرهنگی تنها به بخشی از صدها فعالیت متنوعی که سازمان برعهده
دارد ، می پردازد .
خود شما در
سئوالتان اشاره كرديد كه بنياد آقاي فتح‌الله گولن يك بنياد خصوصي است. اتفاقاً
اشاره درستي هم است. در بسياري از كشورها افرادي هستند كه با درك اينكه بايد در يك
فعاليت فرهنگي تأثير‌گذار سهيم باشند، اقدام به تأسيس نهادهايي مي‌كنند كه دولت‌ها
نيز آنها را مورد حمايت قرار مي‌دهند و آن افراد خير نيز زمينه‌هاي بروز فعاليت
خود را گسترش مي‌دهند. اساساً نهاد وقف كه در فقه اسلامي بسيار مورد توجه است
تعريفي دارد كه به عربي گفته مي‌شود "تحبيس‌العين و اطلاق المنفعه "يعني عين مال
حبس مي‌شود اما منفعت آن براي امرمورد نظر واقف آزاد است. استفاده از اين نهاد در فعاليت‌هاي فرهنگي
بين‌المللي تأثير‌گذار هنوز نتوانسته از تحليل‌هاي خوبي برخوردار باشد تا جلب نظر
كند.
بنا بر اين
معتقدم توان فرهنگ ايراني وپيام گفتمان انقلاب اسلامي بسيار غني است اگر بتوان ساز
وكارهاي خوبي را تعريف كرد امكان برجسته كردن فعاليت هاي فرهنگي وگسترده كردن
دايره شمول فعاليت ها وجود دارد.
یکی از انتقاداتی که همیشه به سازمان
فرهنگ و ارتباطات می شده است این است که بعضی از وظایف این سازمان با سایر سازمان
ها همپوشانی دارد. در واقع به نوعی موازی کاری در اقدامات این سازمان وجود دارد.
آیا شما این انتقاد را قبول دارید؟
خوشبختانه
امروزه دیگر نقش سازمان به عنوان تنها نهاد حاکمیتی که وظیفه تنظیم و اجرای هماهنگ
سیاستها و برنامه های فرهنگی بین المللی نظام ج.ا.ا در جهان را بر عهده دارد در
سطح کشور شناخته شده و رسمیت یافته است . تصریح چند باره مقام معظم رهبری در مورد
اینکه سازمان نقش قرارگاه مشترک فرماندهی عملیات حوزه روابط فرهنگی بین الملل را
بر عهده دارد و نیز تصریح به نام سازمان در متن دو برنامه 5 ساله چهارم و پنجم و
نیز انجام مراحل نهائی تصویب و ابلاغ سند توسعه روابط فرهنگی بین المللی ج.ا.ا که
محوریت سازمان در این حوزه ، در آن مورد تصریح قرار گرفته است ، همگی حاکی از آنست
که سازمان در نظام اجرائی و ساختار تشکیلاتی و اداری کشور جایگاه قانونی و حقوقی
خود را یافته است .
البته با توجه به نوخاسته بودن سازمان در قیاس با سایر
دستگاهها و نهادها موجب شده است در عمل
مشکلات بسیاری بر سر راه فعالیت سازمان و ایفای وظایف و مسئولیتها پدیدار شود که
نیاز به تلاش مضاعف برای برطرف کردن آنها به وجود می آید که البته در ابتدای کار
چندان غیر عادی و غیر طبیعی نیست و امید می رود به مرور زمان از حجم این مشکلات و
تداخلهای کاری کاسته شود . اما هم پوشانی با سایر دستگاهها بطور ساختاری و
تشکیلاتی بصورت گسترده و به تعداد زیاد در حال حاضر وجود ندارد.
در
حوزه فرهنگي چنين نيست كه هميشه هم‌پوشاني به عنوان آسيب تلقي شود. شما ببينيد در
موضوع ترجمه گاه از يك كتاب ده ترجمه وجود دارد. تعداد ترجمه‌هاي فارسي قرآن را
ملاحظه كنيد، خواهيد ديد كه هر ترجمه داراي لفظي است كه مي‌توان آن را در ترجمه
ديگر يافت و مي‌تواند ذائقه‌هاي مختلف را نيز ارضا كند. مهم اين است كه در موضوع
روابط فرهنگي_بين‌المللي دستگاه متولي اصلي
سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي است و از همين رو سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي
در رويكرد جديد كه شيوه ما است تا از توان ملي براي عرضه فرهنگ و هنر ايراني
اسلامي در خارج از كشور بهره بگيرد و هم‌افزايي واقعي ايجاد كند.
چرا با اینکه جمهوری اسلامی بیش از
30سال است که در خارج از کشور تبلیغ می کند؛ اما به نظر می رسد در جذب موفق نبوده
است. اما گروه تروریستی داعش در ظرف مدت کوتاهی توانسته است، تعداد افراد زیادی را
به خود جذب کند. به نظر شما دلیل چیست؟
این
سوال از 2 پیش فرض تشکیل شده است که به هیچیک از آنها اعتقاد ندارم. نخست اینکه
این پیش داوری که ج.ا.ا در جذب مخاطبین موفق نبوده است ، مقرون به صحت نیست .
جذابیت انقلاب اسلامی و آرمانها و شعارهای آن در سطح جهان به ویژه در میان توده
های میلیونی جهان اسلام و جهان سوم از آسیا گرفته تا افریقا و امریکای لاتین ،
موضوعی نیست که بتوان آنرا نادیده گرفت .
درست است که نظام ج. ا. ا و تشکیلات
اجرائی و تبلیغی و فرهنگی آن نتوانسته اند متناسب با ظرفیتهای عظیمی که این انقلاب
در سطح جهان به وجود آورد حرکت کنند و دامنه رشد و توسعه و جذابیت آنرا چنانکه
باید و شاید گسترش دهند ولی این به معنای آن نیست که انقلاب اسلامی و نظام ج.ا.ا
در جذب مخاطبین و علاقمندان در جهان ناموفق بوده است. آنقدر ابراز نیاز و علاقه و
تمایل به ارتباط و تعامل فرهنگی در سراسر جهان به کارگزاران فرهنگی ایران ارائه می
گردد که تنها توان پاسخگوئی و اجابت به بخش کوچکی از آن وجود دارد و ظرفیتهای
بسیار که بضاعت ما امکان بهره برداری موثر از همه آنها را نمی دهد حتی پس از گذشت
حدود 36 سال از انقلاب به وفور در سراسر جهان مشاهده می شود. قبلاً نيز عرض كردم كه امروزه هيچ كشوري در
دنيا به اندازه ايران طرفدار و علاقه‌مند بيرون از مرزهاي خود ندارد. بنابراين اين
پيش فرض كمي عجولانه و غير واقعي است.
اما
پیش فرض دوم که توانائی جذب نیرو و هوادار توسط داعش است نیز ادعای نادرستی است.
آنچه که دیده می‌شود محصول تبلیغات گسترده رسانه ای و خدماتی است که رسانه های بین
المللی به رایگان در اختیار این گروه قرار
می دهند . توجه و دقت در آمار نیروهائی که داعش در طول مدت فعالیت خود از
سراسر جهان توانسته است جذب نماید گویای این واقعیت است که حتی در عراق و سوریه
نیز اکثریت جمعیت اهل سنت به این گروه اقبالی نشان نداده اند . انجام رفتارهای
بسیار خشن و حیوانی و نامتعارف در دنیای کنونی و پوشش رسانه ای گسترده این رفتارها
بیشتر از آنکه جذاب و کاریزماتیک باشند ، رعب آورند و این وضعیت دیری نخواهد پائید
و به ایجاد یک اتحاد بین المللی و سراسری بر علیه آن تبدیل خواهد شد و آنچه که
نقطه قوت داعش تلقی می گردد سرانجام عامل نابودی و شکست آن خواهد گردید.
در
همین شرایط کنونی که گروه به اصطلاح داعش با سرو صدای کر کننده تبلیغاتی و با
انجام مجموعه ای از اقدامات افراط گرایانه و خشن توانسته است بر صدر عناوین خبری
رسانه ها جای گیرد هنوز به هیچ وجه ظرفیت مقایسه با قدرت جذب و کاریزمای انقلاب
اسلامی ایران و اهداف و آرمانهای آن را ندارد .
انقلاب اسلامی بر خلاف داعش که بر
اساس معرفی چهره خشن و مبتنی بر شمشیر از اسلام شکل گرفته است اگر چه ممکن است در
کوتاه مدت موجی از هواداری و حمایت اقلیتی از نیروهای افراطی و تند رو اهل سنت که
در سالهای اخیر سرخورده شده و با سرکوب جریان تندرو القاعده و مرگ بن لادن به
انزوا رفته بودند را ایجاد نماید و با تکیه بر سرمایه اولیه کشورهای حامی
ایدئولوژیک آن و سازماندهی دستگاههای اطلاعاتی این کشورها و با کمک کشورهای غربی
رشد نماید و در سطح منطقه گسترش یابد ولی اساسا با انقلاب اسلامی که یک خیزش دینی
و ملی میلیونی مبتنی بر فرهنگ و تمدن و اندیشه بارور و پویا و جذاب اسلامی و
متناسب با نیازهای معنوی و اعتقادی و اجتماعی روز شکل گرفت قابل مقایسه نیست.
اما
اینکه انقلاب اسلامی در طول 36 سال گذشته تا چه اندازه توانسته است متناسب با
انرژی و فضای مثبت و فرصتهای طلائی پیش آمده در ابتدای انقلاب و با همان شتاب و
شیب اولیه به جذب مخاطبین خود ادامه دهد موضوعی است که باید مورد بررسی قرار گیرد
و آسیب شناسی شود. در این نکته تردید نباید کرد که انقلاب اسلامی نقطه عطف و آغاز
تغییرات گسترده در نقشه ژئوپلیتیک جهان و شکل گیری نظام نوین بین الملل گردید و تقریبا
تمامی اتفاقات مهم رخ داده در سه دهه اخیر تحت تاثیر این انقلاب و نظام سیاسی
برآمده از آن قرارداشته است .
متن کامل گفت و گو را اینجا بخوانید
