زبان گیلکی در معرض نابودی
زنگ خطر نابودی زبان گیلکی، مدت‌هاست که شنیده میشود و تک‌تک گیلانیان در این نابودی سهیم هستند.
زنگ خطر نابودی زبان گیلکی، مدت‌هاست که شنیده میشود و تک‌تک گیلانیان در این نابودی سهیم هستند.
به گزارش ایسنا، غالبا در گفتار روزمره عامّه مردم می شنویم که در وصف گیلکها با بکاربردن اصطلاحاتی از گویش یا لهجه گیلکی استفاده میشود. متاسفانه همین شیوه را در بسیاری از مطالب و نوشتارهایی که در دنیای مجازی و گاهی هم در نشریات و برخی کتب نشر میشود شاهد هستیم، این سوءبرداشت غیرعلمی ناشی از ضعف شناخت علمی در زمینه دانش زبان شناسی است که البته تمرکزگرایی فرهنگی و ناسیونالیسم هم چاشنی کار شده و مزید علّت شده‌اند.
گلیکی از دیدگاه علم زبان شناسی زبانی مستقل است و به هیچ وجه گویشی از زبانی دیگر محسوب نمیشود. زبان گیلکی به لحاظ علمی ساختار منحصر به فردی داراست که مستقل از زبان فارسی تکوین یافته و توسعه یافته است.
حفظ «و» باستانی در گلیکی، برخلاف «گ» در فارسی است. به عنوان مثال گلیکی "وَرگ"، در مقابل فارسی "گُرگ"، گیلکی "وَرف" در مقابل فارسی "بَرف"، گیلکی "وَشنه"/"ویشتا" در مقابل فارسی "گرسنه"، گیلکی "ونگ" در برابر فارسی "بانگ" است.
تحول «چ» باستانی به «ج» در گیلکی، برخلاف «ز» در فارسی است. به عنوان مثال گیلکی "روج" در برابر فارسی "روز"، گیلکی "ریج" در برابر فارسی "ریز"، گیلکی "جیر" در برابر فارسی "زیر"، گیلکی "جور" در برابر فارسی "زِبَر" است.
نحوه ساخت زمان حال و مضارع در زبان گیلکی عبارت است از افزودن «ن» به انتهای ریشه‌ی مضارع فعل و پیش از شناسه‌ی ضمیر، در حالیکه در زبان فارسی و دیگر گویشهای ایرانی جنوب غربی شاهد افزودن «می» (یا «ای») به ابتدای ریشه مضارع هستیم که باعث تفاوت ساختاری بسیار مشهودی میان گرامر گیلکی با فارسی و زبانهای ایرانی جنوب غربی میشود. به عنوان مثال گیلکی "گونِم"؛ در برابر فارسی "می گویم" و بختیاری "ایگوم"، گیلکی "شونی"، در برابر فارسی "می روی" و بختیاری "ایروم"، گیلکی "ریجن" در برابر فارسی "می ریزند" و بختیاری "ایرزن" است.
به جز تحولات زبان شناختی مستقل فوق الذکر «تفاوت‌های واژگانی» میان گیلکی و فارسی عامل دیگری در تمایز زبان شناختی آنها از یکدیگر میشود. به عنوان مثال گیلکی "ونگ" در برابر فارسی "گریه"، گیلکی "واش" در برابر فارسی "گیاه"، گیلکی "لاکو" در برابر فارسی "دختر" بیان میشود.
با این حال پر واضح است که زبان فارسی تاثیر بسزایی بر زبان گیلکی گذارده و از این رهگذر وام واژگان بسیاری از زبان فارسی را می‌توان در این زبان مشاهده کرد. به عنوان مثال گیلکی "دونستن" از فارسی "دانستن"، گیلکی "دریا" از فارسی "دریا" و گیلکی "خونه" از فارسی "خانه" گرفته شده است. با این حال وجود چنین استقراض‌هایی از فارسی کماکان لطمه‌ای به زبان بودن گیلکی وارد نساخته و این زبان تنوع گویشی و اصالت خود را حفظ کرده است.
نکته‌ی حائز اهمیت در این میان این است که عامّه‌ی مردم معمولاً به هنگام فارسی صحبت کردن یک گیلک متوجه لهجه وی شده و آن را لهجه گیلکی می‌نامند، امّا باید توجه داشت که اصطلاح «لهجه» تنها در مورد «فارسی صحبت کردن» این افراد صادق است و بس. یعنی به لحاظ علمی، بر اساس استدلالی که در فوق آورده شد، زمانی که یک گیلانی می‌گوید «بیرینج ره شل نپچ» با «لهجه گیلکی به هنگام فارسی صحبت کردن» رو به رو نیستیم، بلکه با «زبان گیلکی» طرفیم.
اینکه گیلکی، لهجه فارسی، فارسی میانه و غیره است، از نگاه علم، افسانه‌ای بیش نیست، باشد که مردمان این مرزوبوم در برداشت‌های خویش از زبانهای ایران زمین که جزء باارزش ترین میراث‌های غیرمنقول این دیارند، آگاهانه تر و با درک علمی عمل کرده هیچ «زبانی» را به اشتباه «لهجه‌ی زبانی دیگر» نخوانند.
گیلکی از زبانهای باستانی ایران
گیلکی یکی از زبانهای باستانی و پرمایه ایران است. بسیاری از واژه‌های آن با اندک تفاوتی در اوستا هم موجود است. در گیلکی همانند زبان فارسی واژه‌های بسیاری از زبانهای بیگانه راه یافته که از جمله‌ی آنها زبان عربی است که برخی واژه‌های آن در لهجه‌های گوناگون مردم گیلان آورده شده است. به عنوان مثال، واژه‌های قبول، رسول، قهر و غروب به صورت قوبیل، رسول، قار، غوروب یا غوریب درآمده است.
گذشته از آن پاره‌ای از لغات عربی معادل گیلکی شده و یا به تعبیری دیگر به گیلکی ترجمه شده است. مانند وضو که تبدیل به «دست نماز» و اسهال به «شکم روش» و سجاده به «جانماز» ترجمه شده است.
در سده‌های اخیر از راه دریای خزر مقدار زیادی از واژه‌های روسی و تاتاری وارد زبان مردم این سامان شده است. مانند آبوشکا (پنجره شیشه‌ای)، بانکا (پیت حلبی، پیت نفت)، بوت (نیم چکمه لاستیکی)، زاموسکا (بتونه)، کانکا (ماشین برنج کوبی)، پراخوت (کشتی)، فایتون (درشکه)، ماتور (موتور)، ناسوس (تلمبه)، گارشوت (لگن بچه)، لوتکا (کرجی، قایق)، فوکا (پیراهن، شلوار و کفش سرخود صیادی)، رزین (لاستیک)، زاکاس (سفارش غذا).
زبان گیلکی با تمامی محدودیت جغرافیایی خود به چند لهجه فرعی شامل گیلکی بیه پس (گویش نواحی باختری سفیدرود مانند انزلی، صومعه‌سرا، فومن و رشت) و گیلکی بیه پیش (گویش مردم نواحی شرقی سفیدرود مانند لاهیجان، رودسر و اشکور پایین) تقسیم میشود.
زبان گیلکی در نقاط مختلف گیلان همسان نیست. مثلا واژه‌های گیلکی رشتی با واژه‌هایی که در شرق گیلان بکار می‌رود، در موارد بسیاری فرق میکند و این اختلاف گاهی بسیار محسوس است، تا حدی که فهم گویش مردم روستاهای شهر لاهیجان را برای مردم رشت یا نواحی مغرب رشت بس دشوار و احیانا غیرممکن میکند.
در دیگر نقاط گیلان، با گویشهای دیگری روبرو می‌شویم، مثلا در سرزمین‌های تالش و ماسوله گویش تالشی، در کوهپایه‌ها گویش گالشی، در عمارلو شاخه‌ای از گویش کردی بنام کرمانجی و در باختر و جنوب باختری و شمال باختری و روستاهایی از رودبار زیتون و فاراب و عمارلو گویش تاتی را می‌شنویم.
گیلکی وابسته به زبانهای ایرانی است که قرنها و هزاره‌ها در برابر نفوذ فرهنگ اقوام بیگانه موجودیت خود را حفظ کرده است. گیلکی، خود به دو شاخه کلی گیلکی رشتی و لاهیجانی تقسیم میشود. شاید بتوان رودخانه سفید رود را مرز مشخص کننده محدوده‌های این دو گویش محسوب کرد.
زبان گیلکی، مشتمل بر چهار لهجه بیه‌پسی (گیلان غربی)، بیه‌پیشی (گیلان شرقی)، تبری (غرب مازندران) و دیلمی (مناطق کوهستانی جنوب گیلان) است. البته مردم شمال غربی گیلان به زبانی دیگر از خانواده زبانهای حاشیه دریای خزر که زبان تالشی است تکلم میکنند.
برخی ساکنان کنونی شهرستان رودبار و کوهپایه‌های پیرامون آن را مهاجران کرد تشکیل می‌دهند و بدیهی است که گویش رایج آنها کردی است. همچنین در سالیان اخیر با مهاجرت مهاجرین ترک‌زبان که عمدتاً از استان اردبیل وارد استان گیلان شده‌اند زبان ترکی نیز در برخی شهرهای گیلان مانند تالش و بندر انزلی و حتی رشت رواج یافته است، بنابراین زبانهای اصلی گیلان شامل گیلکی، تالشی و دیلمی است.
پدران و مادران گیلانی، عامل مرگ زبان گیلکی
بررسی‌ها نشان می‌دهد، زنگ خطر نابودی زبان گیلکی، مدت‌هاست که شنیده میشود و تک‌تک گیلانیان در این نابودی سهیم هستند، چه آن پدر و مادر گیلانی که اصرار دارند فرزندشان فارسی صحبت کند و چه جوانان گیلانی که با بی‌کلاس دانستن این گویش شیرین، حتی در محافل دوستانه خود سعی در فارسی صحبت کردن دارند.
براساس بررسی‌ها، ناخوشایند دانستن آموزش زبان گیلکی به کودکان، از سوی پدر و مادرها و در نتیجه کند شدن فرآیند طبیعی آموزش این گویش، مهم‌ترین علت مرگ تدریجی گیلکی است. این عامل، با کاهش دانسته‌های واژگان گیلک زبان‌ها، از یک سو باعث اختلال در فرآیند زایش واژگانی و دستوری گیلکی میشود و از سوی دیگر با تشدید دو زبانه شدن گیلکی و استفاده اجباری گیلکها از واژگان فارسی در گفت‌وگوهایشان، فرآیند مرگ تدریجی گیلکی را شتاب می‌دهد. البته نباید فراموش کرد بی‌اعتنایی سامانه‌های آموزشی گیلان به زبان گیلکی و خالی بودن جای این زبان فراگیر گیلان در فرآیند آموزشی دانشگاه‌ها نیز در این امر نقش‌آفرینی میکند.
غیر قابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۱۵۳
انتشار یافته: ۳۷
اولا گیلکی زبان نیست و لهجه هست.دوما همه گویشهای و لهجه ها در تمتم کشورهای دنیا در حال از بین رفتن هستند ولی در هیچ کشوری به اندازه ایران (توسط برخی از افراد خاص) این مسئله مهم جلوه داده نمی شود. عزیز من بایستی به مسائل مهمتر از قوم و قبیله ای پرداخت. بنده خودم بختیاری هستم ولی به روزی امید دارم که تمام مردم ایران زمین فقط و فقط به زبان پارسی حرف بزننید و بس.
تیترتون مشکل داره. گیلکی زبان نیست یه نوع گویش فارسیه. زبان مستقل مثل ترکی یا فارسی یا عربیه که اقوامش تو ایران وجود دارن. عزیز من! با توجه به حرف های خودتون استفاده از کلمه گویش برای زبان کردی، تالشی و تاتی هم غیر علمیه. لطفا اصلاح کنید.ضمنا نابودی این زبان هم مثل خیلی از زبان های دیگه ایرانی با برنامه و کاملا عمدی از طرف حکومت نژادپرست پهلوی آغاز شده و متاسفانه ته مانده اون افکار هنوز هم دامنگیر خیلی از سیاست مداران سفیه ایران هست.
هر چند به نظر من ایرانیان چه کرد -فارس -لر -شمالی -بلوچ تاجیک و.... باید همواره متحد باشند اما سیاست تمرکزگرایی زبانی و عدم توجه به سایرزبانها هم از نظرزبانی و هم از نظرسیاسی و ملی به ضرر ایرانیان است زبان های ایرانی تقریبا بیشتر کلماتشان از یک ریشه است اما تعداد بسیاری کلمات هم هستند که منحصر به یک زبان ایرانی اند و با نابودی این زبان عملا از گنجینه کلمات زبانهای ایرانی کم میشود و از نظر سیاسی و اجتماعی نیز تمرکزگرائی زبانی باعث واگرائی هایی میشود زبان آذربایجانی هم حال خوشی ندارد.تسطیح فرهنگی و زبانی از سیاستهای دوران طاغوت بود که هنوز متوقف نشده است، چرا؟ چون ایرانی که مطلوبمان است هنوز تعریف نکرده ایم ایران ما بزرگتر از آن است که به انحصار یک زبان درآید. کو گوش شنوا
گیلکی زبان نیست لهجه ای از زبان فارسی است. که در هرزمان دچار تحول می شود و با توجه به عصر ارتباطات بعید نیست که تمامی لهجه ها با زبان اصلی به نوعی نزدیکتر شوند ولی این به معنی از بین رفتن نیست. عزیزم وقتی ترکی رو لهجه ای از فارسی میدونن پس مسلمه که گیلکی هم لهجه میشه آره واقعا.الان جوونای رشتی خیلی از اصطلاحاتی که خود من از مادر بزرگم یاد گرفتم رو نمیفهمند و فارسی حرف زدن براشون شده کلاس. با سپاس فراوان از نویسنده این مطلب که واقعا حق مطلب را ادا نمودند .جای بسی تامل داردکه چرا گیلک ها نسبت به زبان مادری خود در آن منطقه بی مهری میکنند . جالب اینجاست که نسلهایی مثل من که در آنجا بدنیا آمده اند وبه جاهای دیگرمهاجرت کرده اند و پدر و مادرشان گیلک هستند ، نمیتوانند بدرستی گیلکی صحبت کنند و تازه بعد از 30 سال مهاجرت همچنان با اشتیاق سعی در فراگیری این زبان شیرین میکنند اما میبینم که اقوام ما که در آنجا ساکن هستند سعی میکنند با فرزندانشان فارسی صحبت کنند درصورتی که این تضاد را در هیچکدام از اقوام دیگر ایرانی مثل ترک و کرد و لر نمی بینیم .
چرا؟
متاسفانه نويسنده محترم بدون درج نام منبع علمي و استناد به آن و فقط از روي تعصب وآوردن چند كلمه مثال كه با دقت درهمه آنها ريشه زبان پارسي باستان را ديد ادعا ميكند كه گليكي زبان است . در صورتي كه گيلكي گويشي از فارسي است جايي كه يك ايراني به راحتي گليگي را متوجه مي شود. اما نويسنده به عمد تالشي وكردي را كه ريشه زبان پهلوي است گويش ناميده كه كاملاً غلط است. گیلکی زبان است آن وقت ترکی لهجه؟"بیرینج ره شل نپچ" میشه زبانی متفاوت از فارسی نه لهجه اما " دوگو نو بوش پیشیرمه" یا " دوگو نو خشیل اله مه" یا .... لهجه است؟ گیلکی زبان است اما اگر بگذارند گیلکی اصلی نوشته شود و خوانده شود
اگر جوانان گیلان و پدران و مادران گیلانی از روی عمد با فارسی حرف زدن زبان خودشلن را نابود میکنند و شما نارحتید میلیونها خانواده آذربایجانی چه در آذربایجان چه در تهران و خراسان و همدان و قزوین میخواهند به کودکانشان زبان خودشان را آموزش دهند اما مانع میشوند. کجاست کتابهای ترکی مدارس ترکی فرهنگستان ترکی و ... ما که میخواهیم میراث آبا و اجدامان را حفظ کنیم چرا توجهی نیست؟ زبان سمناني هم داره همين بلا سرش مياد من همیشه مونده بودم چرا مادربزرگامون می گفتن زبونمون گلکیه چون مازندرانیم و جدیدا مد شده می گن زبان مازنی حالا فهمیدم زبان گیلکی چهار شاخه اس. من از افتخاراتم این زبانه و اتفاقا با بچه هام با همین زبان صحبت می کنم گاها شده بهم میگن بچه هات که میرن خارج پس این زبان چه به کارشون میاد میگم اولا این یه میراث با ارزش از نیاکانمه که باید بدست صاحباش برسونم و دوما با این کار میخوام اصالت رو براشون معنی کنم که هر گوشه این دنیا میرن اصالتشون فراموش نشه چون ادم بی اصالت میشه بی ریشه اونوقت دیگه هر کاری ازش سر می زنه ولی ادم با اصالت احساس مسئولیت می کنه نسبت به ایندگان خودش و نسبتا محال دست به هر کاری بزنه جز رشد و پرورش. شمه ره خنابدون (جهت تشکر بکار می ره یعنی خونه ات اباد باشه)
متاسفانه همه مظاهر و نمادهاي تاريخ پر افتخار اين مرزو بوم به دلايل مختلف در معرض نابودي است از ميراث فرهنگي گرفته تا گويش هاي ارزشمندي مانند گيلكي اما كو گوش شنوا ممنون از مقاله شما. اما دوست من، گويش هاي محلي شكلي از زبان هستند كه به فراخور هر منطقه در طول سالهاي سال تغيير كرده اند به گونه اي كه اين شبهه ايجاد مي شود كه آن زبان اساسا مستقل و داراي والدي مستقل هستند. زبان فارسي امروزي نيز با دوره هاي گذشته تفاوت اساسي دارد به گونه اي كه مي توان ادعا كرد فردي كه در سالهاي دور به اين زبان تكلم كرده است زبان نوادگان خود را تشخيص ندهد. در هم خانواده بودن زبان گيلكي و فارسي ترديدي نيست و ارتقاي جايگاه گويش به زبان و بالعكس كمكي به مشكلي كه عنوان كرديد نمي كند. باسلام و تشكر از مطلب و توصيه خوب و آگاهي بخش شما، كاملا با نظر نويسنده محترم مقاله موافقم و مردم گيلان(گيلك زبان) لازم است در حفظ اين ميراث ارزشمند(گويش گيلكي) همت و تعصب بيشتري به خرج دهند. و تا دير نشده در جنب آموزش زبان فارسي به فرزندان خود آموزش گيلكي را از ياد نبرند.از گردانندگان محترم وب سايت تابناك تقاضا مي شود نام نويسندگان و يا مولفين مقالات و مطالب را هم در ذيل نوشته ذكر كنند. باسپاس
این مشکل بی‌کلاسی در همه استان‌ها هست. الان همه کسانی که گویش یا لهجه دارند دوست ندارند با لهجه خودشان صحبت کنند و آن را بی‌کلاسی می‌دانند. در خراسان هم این وضعیت وجود دارد زبانی که شمارش خود را داشته باشد مستقل است نه زبانی که از شمارش فارسی تبعیت میکند. این یک معیار برای زبان است و با این مقیاس زبان گیلکی یکی از لهجه های فارسی است همینطور کردی و بلوچی. من گیلانی هستم وقتی 7 سالم بود اومدیم تهران الان اصلا گیلکی بلد نیستم.اکثر جوونایی که حتی تو خود گیلان زندگی میکنن فارسی صحبت میکنن سیاستهای غلط دولت در ترویج تک فرهنگی عامل اصلی مرگ زبان گیلکی و دیگرزبانهاست بحث خوبی بود و نتیجه گیری پایانی آن هم جالب بود. خدا بکونه گیلگان به ا فاجعه توجه بکونن.
مقصرتهران است تنها گیلکی نیست که در حال نابودیه بلکه زبان اقوام دیگه هم نفس های آخرش رو می کشه. متاسفاً سالهاست زبان وادبیات گیلکی موردهجمه افراد ناآگاه قرارگرفته.و بسیاری ازمسئولین گذشته وجدیدکشور ،برای مردم گیلک زبان فرق قائل میشوند ومردم مظلوم گیلان را به مسخره می گیرند.مخصوصاً در صداوسیما تازه به تهران رسيده بود پسوند نام خانوادگي اش نام روستاييشان بود ، به شدت در پي حذف پسوند بود !!!!پدر بزرگش مرده بود ! زبانش ميميرد ! خودش خواهد مرد ! مردم گیلان وزبان وادبیات گیلکی سالهاست مورد بی انصرافی افراد بی هویت قرارگرفته است.برخی از مدیران و مسئولین کشور حتی برای استخدام شودن مردم گیلک استثناء قائل میشوند. مردم گیلان حتی از صداوسیما کشور درامان نبودنددایماً موردتمسخر قرارمیگیرند. باتشکر از نویسنده، به مطالب بسیار حساس و مهمی اشاره شده . امیدوارم زبان گیلکی دوباره به طور کامل احیا شود تی دست درد نکنه. خدا رحمت کند شیون فومنی را سرتون سلامت - همین فارسي را پاس بداريد بیشتر تقصیر تهرانیا هست که همش لهجه مارو مسخره میکنن من که گلیگی حرف میزنم وبهش افتخار میکنم چندتا از فامیلای ما تهران بدنیا اومدن گلیکی حرف میزنن امان از بچه های با کلاس گیلانی. اگه تو مغازه برین گلیکی حرف بزنی اصلا جوابتو نمیدن انگار چی شده همه با تعجب نگاه میکنن اکثر مثالهائی که عنوان کردید در زبان طبرستانی (مازندران)هست که اشتباها گیلکی عنوان شده لطفا بیشتر تحقیق کنید سلام زیان آذری ولری وکردی چی؟
کردی لری وبلوچی وطبری هم همین وضع رادارند واینها هیچکدام در مقابل فارسی نیست بلکه فارسی به دلیل تاریخی رابط اینهاست بیشتر مطالعه کنید زبا با ساختار و گرامر و آوا و واگ ها معرفی می شوند. در ضمن شما عملا تشابه این دو زبان و بلکه دو لهجه را بیان کرددید مثلا روج در فارسی روز در کردی روژ است. ساز جدایی زدن دردی را دوا نمی کند چرا که یکی هستند. البته یک روستا تا روستاس دیگر به دلیل نبود رفت و امد در گذشته تغییر لهجه داده اند زبان هایی که در شمال ایران تکلم میشود شامل گیلکی و گالشی و تاتی و تالشی و طبری و مازندرانی و کتولی و کردی و ترکی و ترکمنی و قزاقی و فارسی و بلوچی و سیستانی و سمنانی و روسی میشود که به جز فارسی هیچکدام از این زبان ها آموزش داده نمیشود