آیا باید برنامه نیروی دریایی و فرماندهی مشترک اعراب را جدی گرفت؟

در ماه مارس 2011، نیروهای سپر جزیره، نیروی نظامی مشترک اضطراری شورای همکاری خلیج (فارس) از گذرگاه مرزی بین عربستان و بحرین عبور کردند تا به خانواده حاکم این کشور در سرکوب قیام مردمی این کشور کمک کنند. در این میان دو کشور عمان و کویت از پیوستن به حرکتی که آشکارا مداخله‌ای به رهبری سعودی‌ها برای سرپا نگاه داشتن یک پادشاهی دوست انها بود خودداری کردند. اما در ابتدای این هفته، کشورهای عضو شورای همکاری در اجلاسی در دوحه در قطر بر سر گسترش همکاری‌های امنیتی توافق کردند و این بار هیچ کدام از کشورهای عضو خود را کنار نکشیدند.

به گزارش «تابناک»، فردریک دکناتل با تحلیل سوابق همکاری‌ کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس معتقد است که آینده روشنی را نمی‌توان برای همکاری بین کشورهای شش‌گانه عضو شورای همکاری خلیج فارس متصور شد.

اجلاس دوحه پایان نزدیک به یک سال تلاش برای نزدیک کردن کشورهای غنی از نفت و گاز عضو شورای همکاری بود که در سالهای اخیر به اختلاف خورده‌اند. قطر در این مدت مشغول جنگ سردی با همسایه بزرگترش یعنی عربستان به ویژه بر سر آینده مصر بود. قطری‌ها در این دوره از اخوان‌المسلمین و سایر گروه‌های اسلام‌گرا در منطقه حمایت می‌کردند. قطر و امارات نیز در موضوع لیبی درگیر یک جنگ نیابتی هستند. در سویی نیروهای مورد حمایت قطر قرار دارند و در مقابل امارات از برخی هواداران پیشین معمر قذافی حمایت می‌کند.

در دوحه شورای همکاری، تشکیل یک نیروی پلیس مشترک را اعلام کرد که تا حدی شبیه اینترپل است و مقر آن در ابوظبی قرار خواهد داشت و قرار است با قاچاق مواد مخدر، پولشویی و جرایم سایبری مقابله کند. همچنین برنامه‌‌هایی برای تشکیل یک نیروی دریایی مشترک اعلام شد که مقر آن در بحرین خواهد بود. بحرین اکنون میزبان ناوگان پنجم آمریکا است و بعد از توافق اخیر با بریتانیا قرار است اولین پایگاه دائمی نظامی بریتانیا بعد از سال 1971 در بحرین ایجاد شود.

ولی این پایان کار نیست. موضوع تشکیل یک فرماندهی مشترک نظامی مستقر در ریاض مورد بحث است و در صورت تشکیل نه فقط در مواقع اضطراری مانند دخالت در بحرین در سال 2011، بلکه در همه موارد مسئولیت خواهد داشت.

همگرایی در بین کشورهای شورای همکاری در شرایطی مورد توجه قرار گرفته است که کاهش قیمت نفت به پایین‌ترین سطح در پنج سال اخیر، همانگونه که امیر کویت اظهار داشته است، سبب ترس در بین این کشورها از به ثمر نرسیدن برخی پروژه‌های بلندپروازانه شده است. به گفته کارشناسان، ادامه کاهش قیمت نفت، آینده پروژه‌هایی مانند ایجاد یک راه‌اهن برای اتصال همه کشورها و یا ایجاد یک بندر عظیم در عمان را با مانع ایجاد کرده است.

ولی واقعیت این است که این همگرایی ارتباط کمی با مشکلات احتمالی اقتصادی و کاهش قیمت نفت دارد. به گفته برخی کارشناسان، کاهش قیمت نفت یک نگرانی موقت است به ویژه این که تاثیر کاهش قیمت نفت بر کشورهای مختلف متفاوت است و برخی از آنها مانند قطر آسیب کمتری از کاهش قیمت نفت خواهند دید.

در حقیقت، اقدامات اخیر شورای همکاری تحت تاثیر بازآرایی استراتژیک صحنه منطقه در سال اخیر است. در این مدت، ژنرال السیسی تسلط خود بر صحنه داخلی مصر را تحکیم بخشیده است، آمریکا در صحنه مقابله با داعش و به ویژه برای محدود کردن منابع مالی گروه‌های تروریستی به همکاری کشورهای عضو شورای همکاری نیاز دارد و علاوه بر این، با وجود مخالفت کشورهای عضو شورای همکاری، مذاکرات هسته‌ای ایران ادامه یافته است.

در واقع این کشورها می‌خواهند از سویی در حمایت مالی از السیسی هماهنگ شوند و از سوی دیگر خواهان آن هستند که با فشار بر آمریکا و استفاده از توان این کشور، مانع پیشبرد برنامه‌های ایران در یمن، بحرین، سوریه و حتی در مناطق شرقی عربستان شوند.

در اجلاس دوحه، شیخ تمیم امیر جوان قطر، پیشگیری از تروریسم را مهم‌تر از جنگ با ان دانست و این در حالی است که پدر وی حامی اصلی محمد مرسی و حکومت اخوانی مصر بود که بعد از کودتای السیسی در مصر، گروهی تروریستی دانسته می‌شود.

با وجود این همه سر و صدا، کارشناسان، برنامه کشورهای عربی برای گسترش همکاری‌های نظامی و اطلاعاتی را جدی نمی‌گیرند. بلال صعب کارشناس ارشد موسسه بروکینگر احتمال همکاری اطلاعاتی و اشتراک منابع بع وسیله این کشورها را ضعیف می‌داند، در حالی که چنین اقدامی برای هر همکاری ضروری است.

به نوشته شاشنک جوشی در نشریه فارین افرز، ادعای حرکت به سوی فرماندهی مشترک نظامی به اندازه سر و صدای ان مهم نیست، به ویژه این که کشورهای عربی در سالهای گذشته به ندرت همکاری موفقی نظامی داشته‌اند.

برای مثال نیروی سپر جزیره که در سال 1984 تشکیل شد، عملا در برابر حمله عراق به کویت اقدامی انجام نداد و اوج موفقیت آن، در برابر تظاهرکنندگان غیرمسلح در سال 2011 در بحرین بود.

علاوه بر درگیری داخلی بر سر موضوع حاکمیت و تردید دولت‌های کوچکتر نسبت به سایه انداختن خواسته‌های دولت‌های بزرگتر بر آنها، اختلافات جدی ایدئولوژیک و استراتژیکی بین کشورها وجود دارد که مانع یکپارچگی کشورهای عضو شورا خواهد شد. در واقع همکاری بین کشورهای عضو بیش از این که مانند ناتو باشد، تلاش کشورهای عضو برای مقابله با مسائل داخلی انها خواهد بود.