نگاه شما: اشتباهات گزارشگرهای فوتبال

فرهاد محمدی: در این مقاله خبری از «وزیدن باران» و «فردی که لیزر انداخته قطعا تو ورزشگاه حضور داره» نیست. کاری با «دفاع خطی» و نحوه تلفظ «توی دروازه» هم نداریم. به این هم کاری نداریم که برخی گزارشگران با الهام از شبکه‌های اجتماعی به «درد دل» می‌گویند «درد و دل» و به‌جای «تکیه‌کلام» می‌گویند «تیکه‌کلام».

در این مقاله به اشتباهات بزرگی می‌پردازیم که متاسفانه تاثیر بسیاری بر گویش مردم می‌گذارند. این تاثیر را همه‌جا می‌توان دید؛ از رسانه‌ها گرفته تا صحبت‌های عادی مردم. برخی از این اشتباهات را مرور می‌کنیم:

1- این گل رو رونالدویی می‌زنه که دو گل دیگه هم تو این بازی زده

به نظر می‌رسد گزارشگران چندان با مفهوم جمله معترضه آشنا نیستند. جمله بالا را می‌توان به‌راحتی چنین بیان کرد: «این گل رو رونالدو می‌زنه که دو گل دیگه هم تو این بازی زده».
اگر اسمی برای شنونده آشنا نباشد، از «ی» نکره استفاده می‌شود. مثلا، اگر فردی بگوید: «مداد را به علی دادم»، این یعنی مخاطب می‌داند کدام مداد. اما اگر گفته شود «مدادی که دیروز خریده بودم را به علی دادم»، این «ی» نکره پس از مداد نشان می‌دهد که مخاطب با گفتن کلمه مداد متوجه نمی‌شده که منظور کدام مداد بوده است و باید برای او توضیح داده شود. به همین ترتیب می‌توان گفت: «این گل رو بازیکنی می‌زنه که تا این‌جای فصل گلی نزده بود». کلمه بازیکن برای مخاطب مبهم است و او دقیقا نمی‌داند کدام بازیکن؛ به این ترتیب زمانی که می‌شنود: «این گل رو بازیکنی می‌زنه» منتظر این است که موضوع برای او شفاف شود تا او دریابد که کدام بازیکن این کار را کرده است. اما وقتی که بیننده می‌شنود که «این گل رو دی‌ماریایی می‌زنه که ...»، آیا او دی‌ماریا را نمی‌شناسد؟ آیا چند مدل دی‌ماریا وجود دارد و باید توضیح داده شود تا او بداند کدام دی‌ماریا گل زده است؟

البته استثنایی از نظر ادبی هم وجود دارد؛ مثلا گاهی دو چهره متفاوت از یک نفر می‌بینیم. در این‌جا مثلا می‌توان گفت: «این دروازه‌بان اون کاسیاسی نیست که ده سال پیش در دروازه رئال قرار می‌گرفت». این‌جا می‌توان گفت که «ی» نکره به این دلیل آمده که برای مخاطب مشخص شود که کدام کاسیاس منظور است؛ کاسیاس متزلزل فعلی، یا کاسیاس درخشان سال‌های دور. اما این که هرجا جمله معترضه دیده شد از «ی» نکره بی‌دلیل استفاده شود اشتباهی بزرگ است.

 2- این بازیکن کارت زرد دوم رو می‌گیره تا اخراج بشه

زمانی که دو جمله با حرف ربط «تا» به شکل بالا به هم پیوند می‌خورند یعنی جمله اول برای این انجام شده که هدف جمله دوم برآورده شود. «تا» و «که» در این حالت برای سببیت و نتیجه استفاده می‌شوند. اما در جمله فوق، آیا واقعا بازیکن عمدا کارت زرد دوم را گرفته تا اخراج بشود؟ اگر جمله بالا درست باشد، پس این جمله هم درست است: «این بازیکن کارت زرد دوم رو می‌گیره که اخراج بشه». آیا واقعا هدف گوینده این بوده است؟

از این دست مثال بسیار است: «این تیم می‌بازه تا جایگاهش رو در صدر جدول از دست بده» یا «این بازیکن ضربه دقیقی رو نمی‌زنه تا توپش به بیرون بره» یا «بازیکن از تیم قبلیش جدا شد تا در تیم جدیدش نیمکت‌نشین بشه».

می‌توان به‌سادگی گفت: «این بازیکن کارت زرد دوم رو می‌گیره و اخراج میشه». آیا باید با استفاده از یک حرف ربط بی‌ربط معنا را به‌کلی تغییر داد؟ آیا خود گزارشگرها اگر روزی نتوانند به سر کار بروند، به رییسشان می‌گویند: «امروز سرما خوردم تا نتونم بازی رو گزارش کنم»؟ اگر دانشجویی درسی را خوب نخواند و در آن نمره قبولی نگیرد، آیا می‌گوید: «این درس رو نخوندم تا بیفتم» یا می‌گوید: «این درس رو نخوندم و افتادم»؟!

این ابهام بی‌دلیلی که ایجاد می‌شود گاهی واقعا دردسرساز است. گاهی پیش می‌آید بازیکن عمدا کارت زرد دوم را می‌گیرد تا اخراج شود و دیدار بعدی تیمش را از دست بدهد. در این حالت چه باید گفت؟

3- این بازیکن دوباره به زمین برمی‌گرده

کلمه «برگشتن» یعنی این که بازیکن از زمین خارج شده و اکنون دوباره وارد زمین شده است. «دوباره به زمین برگشتن» یعنی بازیکن یک بار به زمین برگشته، به هر دلیل زمین را دوباره ترک کرده و اکنون کار برگشتن را دوباره انجام می‌دهد. اصطلاح «ضربه باید مجددا تکرار بشه» هم همین معنا را می‌دهد؛ یعنی این که ضربه زده شده، تکرار شده و اکنون برای بار سوم باید زده شود، یعنی تکرار آن باید تجدید شود. اما متاسفانه این اصطلاحات در جای صحیح خود به کار نمی‌روند.

4- لیگ جزیره

یکی از اشتباهات بسیار رایج این است که لیگ برتر انگلیس را به نام لیگ جزیره می‌خوانند. اما آن «جزیره» که دوستان در نظر دارند، شامل اسکاتلند و ولز هم می‌شود که هرکدام لیگ خود را برگزار می‌کنند. حضور دو باشگاه ولزی در میان باشگاه‌های انگلیسی دلیل نمی‌شود که کل لیگ را لیگ جزیره بدانیم. درست است، باشگاه‌های لیگ برتری در یک جزیره قرار دارند، اما آیا تمام باشگاه‌های حاضر در آن جزیره انگلیسی هستند؟ به این ترتیب می‌توان اسم لیگ برتر ایران را هم لیگ خاورمیانه گذاشت، چرا که همه باشگاه‌های آن در خاورمیانه حضور دارند!

5- ضریب اشتباهات دو تیم بالا رفته

کلمه ضریب را همه آنهایی که کنکور داده‌اند به‌خوبی می‌شناسند. ضریب یعنی عددی که ضرب می‌شود. برای مثال اگر ضریب چیزی بالا برود، یعنی میزان اهمیت آن در نتیجه نهایی افزایش یافته است. اما در این‌جا منظور گزارشگر این است که میزان اشتباهات دو تیم بالا رفته، یا درصد اشتباهات دو تیم بالا رفته؛ نه این که ضریب بالا رفته باشد! اگر فردی پس از کنکور بگوید که ضریب درس ریاضی بالاتر از ضریب درس زبان بود، این بدان معنا نیست که تعداد تست‌های درس ریاضی بیشتر بوده است.
اگر ضریب اشتباهات یک تیم بالا برود، یعنی اشتباهات آن تیم بیشتر حساب می‌شود؛ یعنی مثلا از این پس یک اشتباه آنها دو اشتباه حساب می‌شود! البته شاید بتوان کلمه ضریب را به عنوان میزان اثرگذاری اشتباهات به کار برد و به‌نحوی گفت که ضریب اشتباهات مدافعان بیشتر از مهاجمان است چون تاثیر بیشتری بر نتیجه می‌گذارد. اما بعید است مراد گزارشگران این مفهوم باشد.

6- یورولیگ

مسابقات باشگاهی و ملی دنیا اسامی خود را دارند. یورولیگ هم نام لیگ بسکتبال اروپا است، نه مسابقات Europa League. اتفاقا یوفا اسمی برای این مسابقات انتخاب کرده که به‌نحوی تمامی تلفظ‌های کشورهای اروپایی از کلمه «اروپا» را در خود داشته باشد و به جای کلمه انگلیسی Europe، از Europa استفاده کرده است. اما اکنون کارشناسان و گزارشگران نام آن را تغییر داده‌اند! این که به «لیگ اروپا» بگوییم «یورولیگ» مانند این است که به جام جهانی فوتبال بگوییم «لیگ جهانی» و به «سری آ» ایتالیا بگوییم «گرند اسلم آ».
از این دست اشتباهات بسیار است، اما این اشتباهات بالا به‌حدی رایج شده‌اند که متاسفانه دارند به زبان فارسی صدمه می‌زنند. بهتر است به جای این که به دنبال گرفتن سوتی‌های رایج و سطحی از گزارشگران باشیم، از آنها در این زمینه‌ها انتقاد کنیم.