چهارمین روز از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+ ۵ در فضایی مبهم و نه چندان امیدوار کننده آغاز شده است؛ فضایی که از روز سوم مذاکرات به امروز به ارث رسیده است. رسانه‌های غربی از وجود دو گره اساسی در گفتوگوهای هسته‌ای میان ایران و ۱+ ۵ سخن می‌گویند. احتمال تمدید این دور از مذاکرات به مدت دو روز دیگر در شرایطی که امید به رسیدن تفاهم حس شود، وجود دارد.
به گزارش «تابناک»، صبح امروز یک منبع آگاه در این خصوص گفت: احتمال حل شدن اختلاف در مبحث از میان برداشته شدن تحریم‌ها در یک یا دو روز آینده وجود دارد؛ اما حل و فصل اختلاف طرفین در خصوص بحث تحقیق و توسعه چندان آسان نیست.
بنا بر این گزارش، در حالی که تنها دو روز به ضرب الاجل ۳۱ مارس مانده است، یک منبع نزدیک به تیم مذاکره کننده تأکید می‌کند که احتمال تمدید این دور از مذاکرات به مدت دو روز دیگر در شرایطی که امید به رسیدن تفاهم حس شود، وجود دارد. در حالی که خبرهای رسیده حاکی از این است که وزرای امور خارجه فرانسه و آلمان امروز به لوزان می‌رسند،
علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ـ که به عنوان عالی رتبه ترین مقام فنی کشورمان در این مذاکرات حضور دارد ـ تأکید می‌کند، وزرا برای ورود به جزئیات به لوزان نمی‌آیند و تیم‌های مذاکره کننده حاضر در لوزان از صبح امروز به وقت محلی تلاش‌های فشرده خود را برای کاستن از اختلاف‌ها جزم کرده‌اند.
آن عبارت مشهور تا بر سر همه چیز به تفاهم نرسیم بر سر هیچ چیز به تفاهم نرسیده‌ایم در این مرحله از مذاکرات عملا به چشم می‌آید و به نظر می‌رسد، هر یک از طرفین انتظار انعطاف طرف دیگر را تا دقیقه نود می‌کشد. مذاکرات در لوزان وارد چهارمین روز خود شده است اما به نظر می‌رسد این روز‌ها پیشرفت چندانی در مسائل اختلافی صورت نگرفته و شاید غیبت اراده سیاسی در طرف مقابل اصلیترین دلیل این عدم پیشرفت به حساب آید. با این همه، برخی منابع ایرانی در گفت‌و‌گو با تابناک تأکید می‌کنند که ایران و شش کشور مقابل آن در این مذاکرات در مسیر حرکت رو به جلو قرار گرفته‌اند و شاید خبر خوب این باشد که عقبگردی در مذاکرات تا این لحظه اتفاق نیفتاده است.
شامگاه دیروز در حالی که تیم‌های خبری حاضر در محل مذاکرات با فرض پایان یافتن دیدارهای حساس روز محل مذاکرات را ترک کرده بودند، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان با جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده دیدار کوتاه و چند دقیقه‌ای داشت که شکل و شمایل خصوصی‌تر آن به نسبت دیدارهای مرسوم روز به نوعی نشان از جدال تن به تن طرفین برای رسیدن به فهم مشترک بر سر راه حل‌ها در روزهای پایان مارس داشت.
پیش از این دیدار هم سید عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد کشورمان چند دیدار کوتاه چند دقیقه‌ای با همتای امریکایی خود وندی شرمن به شکل دو نفره برگزار کرد؛ دیدارهایی که از شکل و شمایل آن می‌توان به این نتیجه رسید که به نوعی دو طرف پیام تیم‌های مذاکره کننده خود در خصوص موضوعات اختلافی مانده را به هم رسانده و باز برای تصمیم گیری‌های داخلی به اتاق محل مذاکرات تیم مذاکره کننده کشور خود بازمی گشتند.
در شرایطی که دور پیشین مذاکرات در لوزان به دلیل نیاز شش کشور مقابل ایران بخصوص امریکا به هماهنگی با کشورهای اروپایی متوقف شده بود، به نظر می‌رسد در این دور از مذاکرات طرف مقابل از همصدایی بیشتری در برابر ایران برخوردار شده است. گفته می‌شود کری ظهر امروز با لوران فابیوس همتای فرانسوی خود در لوزان حین صرف ناهار در خصوص روند مذاکرات ایران گفت‌و‌گو خواهد کرد و عصر امروز هم همتای آلمانی آن‌ها به لوزان خواهد آمد.
با این همه تازه‌ترین اظهار نظر از وزیر خارجه انگلیس هرچند از سوی هیأت ایرانی یا عضو دیگری از مذاکرات مورد تأکید قرار نگرفته چندان امیدوار کننده نیست. فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس اعلام کرده است که ضرب‌الاجل گفتوگوهای هسته‌ای بین ایران و ۱+ ۵ برای دستیابی به چهارچوب تفاهم سیاسی می‌تواند تا چهاردهم آوریل تمدید شود. فایننشال‌تایمز در این خصوص نوشته که ضرب‌الاجل چهاردهم آوریل، موعدی است که کنگره آمریکا برای وضع یک طرح جدید در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران تعیین کرده است.
روز گذشته، سید عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده ایران، اعلام کرد در صورت حصول فهم مشترک بر سر راه حل‌ها میان ایران و ۱+ ۵، وزرا از لوزان به ژنو می‌روند تا زیر سازمان ملل این موفقیت را اعلام کنند؛ اما سؤال‌های بسیاری در خصوص شکل و شمایل اعلام حصول این موفقیت مطرح شده است. وال استریت ژورنال به نقل از هاموند در این خصوص می‌نویسد: چشم‌انداز ما توانایی ارائه یک بیانیه است، اینکه نوشتاری باشد یا نه موضوع اصلی نیست. یک یا شاید چند بیانیه سیاسی صادر خواهد شد تا این را روشن کنیم که ما مراحل سخت را پشت سر گذارده‌ایم و در حال انجام کارهای دقیق برای رسیدن به توافق هستیم».
این اظهارات در حالی از سوی هاموند مطرح می‌شود که اعضای مذاکره کننده تیم ایران اعلام می‌کنند، هیچ یک از گمانه زنی‌های رسانه‌ای در خصوص شکل و شمایل اعلام حصول این توافق صحت ندارد و هنوز در این خصوص در مرحله‌ای که اختلاف‌های اساسی میان دو طرف وجود دارد بسیار زود است. یک عضو تیم مذاکره کننده می‌گوید شاید در نهایت و در صورت رسیدن به فهم مشترک سیاسی، چیزی شبیه یک اعلام رسانه‌ای انجام شود و یا اینکه به گونه‌ای ایران و شش کشور مقابل آن به جامعه جهانی اعلام کنند که این مرحله از مذاکرات با موفقیت پیش رفته و با داشتن راه حل‌ها می‌توان به رسیدن به توافق جامع هسته‌ای تا پایان ماه ژوئن امیدوار بود.
با توجه به فشارهایی که در حال حاضر بر تیم مذاکره کننده ایران و امریکا وجود دارد، برخی رسانه‌های غربی از نیاز دو طرف بخصوص طرف امریکایی به ارائه جزئیاتی در خصوص توافق نهایی با ایران در این مرحله از مذاکرات خبر می‌دهند. با توجه به آنکه تندروهای امریکایی در سنا عزم خود را برای تشدید تحریم‌های ایران و یا مشروط کردن توافق نهایی به جلب نظر این نهاد امریکایی جزم کرده‌اند، به نظر می‌رسد جان کری باید در صورت رسیدن به توافق اولیه با ایران در لوزان با دست پر در خصوص جزئیات تلاش‌های انجام گرفته به واشنگتن بازگردد.
اکنون مشخص نیست که چه میزان از جزئیات در این مرحله اعلام خواهد شد و این به نظر مقام‌های ارشد تیم‌های مذاکره کننده بستگی دارد. این در حالی است که رویترز روز شنبه از قول مقام‌های حاضر در مذاکرات گزارش داد دو طرف به نهایی کردن سند مختصری که اساس چهارچوب این توافق خواهد بود، نزدیک شده‌اند.
همزمان خبرگزاری ایتارتاس روسیه به نقل از یک دیپلمات ایرانی با بیان اینکه شانس رسیدن به توافق با گروه ۱+ ۵ تا ضرب الاجل ۳۱ مارس هنوز وجود دارد، تأکید کرد در صورت دستیابی به توافق، وزرای خارجه دو طرف ممکن است این توافق نامه بر سر چهارچوب را «مکتوب یا به گونه‌ای دیگر» ارائه دهند.
در شرایطی که اصلی ترین گره فنی که در چند روز اخیر در رسانه‌ها از آن به عنوان چالشی بر سر راه مذاکرات یاد شده، بحث تحقیق و توسعه است، سؤال اساسی این است که چرا این مسؤله در این مرحله به چالشی جدی بدل شده است؟ تیم مذاکره کننده ایران تاکنون بار‌ها اعلام کرده در روند اعتماد سازی که وعده آن را داده با شفاف سازی در پرونده هسته‌ای خود موافق است اما از حقوق هسته‌ای خود در این مسیر رد نخواهد شد.
در حالی که ایران بر اساس برنامه جامع مشترک اقدام برخی محدودیت‌های برگشت پذیر بر برنامه هسته ای خود را برای مدت زمان معینی می‌پذیرد، به نظر می‌رسد که طرف مقابل با زیاده خواهی سیاسی خود خواهان اعمال محدودیت بر برنامه‌های تحقیقاتی ایران در آینده است. ظاهر امر حاکی از این است که دو طرف در جریان این مذاکرات برخی محدودیت‌ها را در چند بازه زمانی پلکانی از میان برخواهند داشت. در این فضا طرف مقابل به دنبال افزایش بازه زمانی این پلکان‌ها و یا به تأخیر انداختن زمان صدور مجوز برای ایران برای دستیابی به نسل‌های پیشرفته‌تر سانتریفیوژ است، حال آنکه ایران اعتقاد دارد باید پس از دوره زمانی اعتماد ساز، با این کشور به عنوان یک عضو معمولی امضا کننده ان پی تی برخورد شود.
هرچند اختلاف‌های موجود میان ایران و ۱+ ۵ امروز به ابزاری برای بر هم خوردن معادله رسیدن به فهم مشترک بر سر راه حل‌ها تا ضرب الاجل زمانی آخر مارس تبدیل شده است، حمید بعیدی‌نژاد یک عضو تیم مذاکره کننده ایران می‌گوید که رسیدن به این امر تا روز یکشنبه کاملا در دسترس است و همه چیز به یک تصمیم سیاسی نیاز دارد. مسأله امیدوار کننده این است که در خصوص مسائل مورد اختلاف راه حل‌هایی پیدا شده است اما طرفین در حال مانور دادن روی این راه حل‌ها برای رسیدن به نظر ایده آال خود هستند.
در حالی که به نظر می‌رسد مباحث فنی را در این چند دور اخیر مذاکرات، علی اکبر صالحی به همراه همتای امریکایی خود ارنست مونیز پیش برده‌اند و مباحث سیاسی را هم وزیر امور خارجه کشورمان به همراه همتای امریکایی دنبال کرده‌اند، در این مرحله عبور از بن بست به راه حلی هم سیاسی، هم حقوقی و هم فنی نیازمند است و نمی‌توان مسائل فنی را از تصمیم‌های سیاسی جدا کرد.
روز شنبه در حالی به روز تصمیم گیری‌های سخت تیم‌های مذاکره کننده در لوزان تبدیل شده است که حضور وزرای امور خارجه شش کشور در لوزان که گفته می‌شود تا فردا انجام خواهد شد را نمی‌توان به حصول به فهم مشترک در خصوص راهکار‌ها تعبیر کرد. ایران از یک سال و نیم پیش بر سر میز مذاکره مانده و بر اساس گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی به تمام تعهدهای خود در قالب توافق نامه موقت ژنو هم پایبند بوده است.
در این میان راهی که دانشمندان هسته‌ای ایران در سیزده سال گذشته رفته‌اند قابل برگشت نیست و وزیر امور خارجه کشورمان هم تاکنون بار‌ها تأکید کرده هرچند ایران دیپلماسی را بهترین راه حل برای عبور از بن بست‌ها می‌داند، در این مسیر از حقوق هسته‌ای خود دست برنخواهد داشت و فعالیت هسته‌ای دکوری را نمی‌پذیرد.
آنچه ایران در یک سال و نیم گذشته از خود به تصویر گذاشت، پایبندی به اصول دیپلماسی برای پایان دادن به اختلافی سیزده ساله بود و اکنون توپ در زمین ۱+ ۵ است که نشان دهد پرونده هسته‌ای ایران را به ابزاری برای گروکشی سیاسی بدل نکرده است.
- گزارش از سارا معصومی؛ گزارشگر مستقر در لوزان سوئیس
