بازسازی تراژيك تئاتر شهر

تهران نماد کم ندارد. از شرق تا غرب، شمال تا جنوب هر قسمت از آن را که ببینی خانه‌اي، بنايي، خیابانی، کافه‌اي یا مغازه‌اي را پیدا مي‌کنی که دست تو را مي‌کشد مي‌برد تا ژرفای عمیق ترین معنای هویت یک شهر.

به گزارش قانون، بعضی از‌اين المان‌های هویتی‌اين شهر جوان‌ترند و عمرشان به اندازه جوان‌های‌اين شهر است و اما بعضی دیگر پای ثابت خاطرات جوان‌های سال‌های‌اين شهرند. از برج میلاد و میدان آزادی و کافه نادری که بگذریم مي‌رسیم به  تئاتر‌شهر. بنایی که یکی از شناخته شده‌ترین نمادهای تئاترکشور و بیش‌از 4 دهه مرکزتئاترتهران بوده است، اما‌ اين روزها تیشه بازساری بر پیکر چهل ساله خانواده اش که هنرمندانی تئاتری هستند که سال‌هادراین مکان فعالیت هنری داشته اند را حسابی نگران کرده است.

البته بازسازی اصلا بد نیست و برای هر بنا و مکانی لازم و حتی ضروری است. اما همین بازسازی ضروری اصول و قواعدی دارد که اگر درست رعایت نشود، مي‌شود یک پروژه ملال آورکم فایده، مي‌شود آب درهاون کوبیدن، مي‌شود از سر بازکردن، مي‌شود فقط کاری که انجام شده تا از سر باز شود، مانند تمام ادوار گذشته بازساری تئاتر شهر. مرمت،احیاو «تئاترشهر»نه موضوع تازه‌ای است ونه دورازانتظار. بیش ازهشت سال است بحث ترک سالن‌های نمایش،نابسامانی فضاونیازفوری مرمت آن برسرزبان تئاترشهرنشین‌هاوهنرمندان وکسانی افتاده که آنجارفت‌وآمدمی‌کنند،اما نکته‌اي که مطرح است چگونگی انجام‌اين اقدامات است که به نظرمی‌رسد بدون هماهنگی همه نهادهای مسئول و هنرمندان انجام شده است و همچنان نیز  ادامه داردبحثی که هردوطرف‌اين مسئله بدون روشن کردن قضایای آن،این بحث را باابهام‌های فراوان روبه روکرده است.

  پاییز،شروع اپیزود اول

دورجدید بازسازی مجموعه تئاترشهرکه ازپاییزسال گذشته وبااعلام‌اينکه سالن‌های سایه،قشقایی وکارگاه نمایش مجموعه تاپیش ازبرگزاری سی وسومین جشنواره بین‌المللی تئاترفجربازسازی می‌شوند،آغازشد.سالن‌های قشقایی،سایه وکارگاه نمایش مجموعه تخریب شدند. قرارشدتاهمزمان بافعالیت سالن اصلی وسالن چهارسوی تئاترشهر،سالن‌های بلک‌باکسِ تخریب شده نیزبازسازی واستانداردشوند. درآن مقطع اولین موردی که دربازسازی مجموعه تئاترشهرمطرح شد،بحث بودن یانبودن کارگاه نمایش بودزیراطبق گفته دست‌اندرکاران بازسازی ومدیران تئاتری مهم‌ترین هدف ازبازسازی نزدیک کردن مجموعه به استانداردهای فنی وایمنی سالن‌های تئاتری بود.درتنهاجلسه مطبوعاتي كه در تاریخ 27 مهرماه براي توضيح به خبرنگاران واهالي تئاتردر خصوص مسائل برگزارشد اعلام شدكه هنوزطرح‌هانهايي نشده است ومسئولان تئاتر شهر درجواب اين‌ سوال كه شما براساس كدام طرح‌هاي نهايي نشده تخريب‌ها را انجام داده ايد؟پاسخ داده شد كه اين تخريب‌هالازم بوده است.يعني فاز اول تخريب تئاترشهربدون نقشه كلي وياحداقل برنامه‌ريزي آنچناني شروع شده بود.

  بازسازی تراژیک،مخالفت دراماتیک

نبود نقشه و طرح کلی، تنها حاشیه شروع پروژه بازسای تئاتر شهر نبود.‌اين دوراز بازسازی‌اين مجموعه در حالی انجام شد که بسیاری ازاهالی تئاتر و هنرمندانی که به نوعی درمورد تئاتر شهر صاحبخانه محسوب مي‌شوند یا به طور کلی مخالف شروع‌اين بازسازی‌ها بودند و یا حداقل با روند و نحوه انجام آن مخالفت‌های شدیدی داشتند. دومین نكته‌اي كه دربحث بازسازي مطرح وموجب دلخوري بسياري ازهنرمندان به خصوص اهالي تئاترشداين بود كه طرح‌هاونقشه‌هاآن‌طوركه بايدو شايد به نظرهنرمندان نرسيده بودونحوه بازسازي وطرح‌هاي آن بار‌ها وبار‌ها ازسوي هنرمندان بااعتراضاتي مواجه شد.فراهانی در اين خصوص هم به «قانون» گفت :«ما از روز اول از روند تخريب بي اطلاع بوديم. در حقيقت هيچ‌كدام از اهالي تئاتر از تخريب‌ها خبر نداشتند و بعد از اين‌كه به اين روند اعتراض كرديم،در جواب اعتراض‌هاي ما گفته شد كه اين تخريب‌ها به دستور آقاي مرادخاني بوده است.حتي نماينده ميراث فرهنگي كه براي بازديد آمده بود، از شروع تخريب‌ها بدون اطلاع ميراث فرهنگي بهت زده شد. اما متاسفانه كشور اين گونه شده است كه اول تخريب مي‌كنند و بعد در ساختن ناتوانند.» البته بعضی از هنرمندان هم نسبت به تئاتر شهر و روند بازسازی آن کم لطف بوده‌اند و شاید اگر زودتر وارد صحنه مي‌شدند اوضاع به گونه‌اي دیگر پیش مي‌رفت. به عنوان مثال انجمن طراحان كه به روندبازسازي سالن قشقايي اعتراض داشت ازاول درجريان تخريب‌‌هابوداماآن‌قدرتعلل كردوپابه ميدان نگذاشت تاتخريب‌ها شروع شدوكارازكارگذشت.

  در جست و جوی زمان از دست رفته

بعد از حرف و حدیث‌های فراوان روند بازسازی تئاتر شهر شروع و با وجود مخالفت‌ها ادامه یافت.اما اصلی ترین پرسشی که ازسوی خانواده تئاترمطرح شد،مدت زمان درنظرگرفته شده برای‌اين بازسازی وتعیین زمان بهره‌برداری مجدد ازاین سالن‌ها بود. پاسخ مدیران ومسئولان هنری وتئاتری وهمچنین دفترطرح‌های عمرانی وزارت فرهنگ وارشاداسلامي‌به‌اين پرسش مطرح شده‌اين بود که بازسازی تاپیش ازبرگزاری سی وسومین جشنواره بین‌المللی تئاترفجربه پایان می‌رسد.بعدازسپری شدن پاییز ۹۳ و باوجود وعده‌های وزیرفرهنگ وارشاداسلامی،معاون هنری وزیر،مدیرکل هنرهای نمایشی ورئیس مجموعه تئاترشهروبعضي بازدیدهایی که ازروندبازسازی مجموعه می‌شد،هیچ مشخصه بارزی که حاکی ازپایان بازسازی آغازشده تاپیش ازبرگزاری سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی تئاترفجرباشد،دیده نشد.سرانجام جشنواره سی‌وسوم تئاترفجرهم فرا رسید و باوجود وعده‌های داده شده ،این بازسازی به پایان نرسید وهمچنان ادامه پیدا کرد. بعدازجشنواره سی وسوم،سالن سایه با ۶۰ درصدآمادگی میزبان اثری نمایشی شدوباپایان‌اين اجرا،اعلام شدکه بهارسال ۹۴ سالن سایه به صورت کامل آماده بهره‌برداری می‌شود.

  بوی عیدی، بوی خاک، بوی وعده‌های رنگی

باپایان سال۹۳وآغازسال۹۴،بازسازی مجموعه تئاترشهرهمچنان بدون وضعیت وچشم‌اندازی مشخص ادامه داشت تااینکه درروزیکشنبه۱۳اردیبهشت‌ ماه وطی بازدید ازتئاترشهرمعاونت توسعه مدیریت ومنابع انسانی وزیرفرهنگ وارشاداسلامی،معاون هنری وزیر،مدیرکل هنرهای نمایشی،سرپرست دفترطرح‌های عمرانی ورئیس مجموعه تئاترشهر،اظهارنظرهای متفاوتی نسبت به گذشته ازسوی مدیران مطرح شد.دربازدید مذکورمهدی شفیعی گفت:« متاسفانه خریدتجهیزات سالن سایه که شامل سیستم‌های نور،صداوصندلی‌هامی‌شودباتاخیرروبه روشده وهنوزمبالغ موردنظربه حساب شرکت واردکننده ریخته نشده است. حتی اگراین هزینه واریزشود وتجهیزات بخواهند به کشور واردشوند نزدیک به۲ماه فرصت می‌طلبد. باتوجه به برنامه‌هایی که برای اجراهای عمومي‌وجشنواره‌های پیش‌‌روداریم اگرسالن‌های سایه وقشقایی تاپایان خردادماه به پایان برسند،بسیارخوب است». و تمام‌اين در حالی بود که در همان تنها نشست مطبوعاتی که مهرماه سال گذشته در خصوص روند بازسازی‌اين مجموعه برگزار شد،‌اين بود كه درآن جلسه اعلام شدكه هیچ مشكل بودجه‌اي وجود ندارد ومقتدايي به عنوان رئیس مجموعه اعلام كرد كه  شخص او مانع تخريب شده است تا تجهيزات دپوشود كه البته بعدها مشخص شداتفاقا مشكل بودجه وجود داشته است به طوري‌كه بعدازگذشت10ماه،تازه در مرداد 94اعلام شد كه صندلي‌هاي تئاترشهرازفرانسه خريداري وجهت تجهيز‌اين مجموعه به كشورواردشده است.

  یک ظرفیت مغفول مانده

مسئله‌اي که در مورد‌اين  مجموعه تاریخی- فرهنگی که جزو میراث‌اين کشور است مطرح مي‌شود‌اين است که مجموعه تئاترشهرهيچ‌وقت نتوانسته است براي خوددرآمدزايي داشته باشدوهزينه‌هاي خودراتامين كند. نكته اي كه به نظرمي‌رسدهمواره پاشنه آشيل اين مجموعه فرهنگي-تاريخي بوده است و آن ر ا با مشکلات عدیده مالی مواجه کرده است. مشکلاتی که نه تنها باری را از روي دوش برداشته و درآمدزایی نکرده است بلکه حتی چون سنگی بر سر راه نیازهای اولیه‌اين مجموعه چون بازسازی هم قرار گرفته است.موضوعی که خلاف ان در مجموعه «خانه هنرمندان» اتفاق مي‌افتد و آن مجموعه در بحث مسائل مالی و درآمدزایی درست مقابل «تئاتر شهر» قرارمي‌گیرد.خانه هنرمندان با شیوه مدیریت صحیح و فکرهای اصولی اقتصادی با چند راهکار ساده مانند دراختیار گذاشتن فضای محیطی اش به شرکتی با عنوان مجری انحصاری تبلیغات محیطی خانه هنرمندان و به این تربیت با استفاده بهینه از ظرفیت‌های محیطی، به یک مجموعه درآمدزا بدل شده است، آن هم از ساده‌ترین راه ممکن. نکته‌اي که در مورد تئاتر شهر همواره مغفول مانده وبا‌اينکه چندین و چند شرکت برای استفاده از فضای محیطی مجموعه اعلام آمادگی کرده اند اما تئاتر شهر همچنان از استفاده از این ظرفیت عظیم خود بی بهره مانده است.البته بحث درآمد زایی از راه تبلیغات محیطی تنها به مدیریت‌اين مجموعه باز نمي‌گردد از آنجا که‌اين مجموعه زیر نظر «انجمن هنرهای نمایشی» اداره مي‌شود، همه چیز تنها به تصمیمات درون مجموعه‌اي تئاتر شهرمحدود نمي‌شود. شرکتی که تمایل به بستن قرارداد با‌اين مجموعه است باید با انجمن مذکور طرف قرارداد و پول‌ها را به حساب آن واریز نماید. انجمن اختیار‌اين پول را به طور کامل دارد و مي‌تواند از این پول در هر بخشی استفاه کند.در حقیقت تئاتر شهر «استقلال مالی» ندارد.

  بوی خوش وعده

بعداز گذشت حدود دو ماه از بهار، دوباره زمزمه‌های انتقادی مبنی بر بدقولی مسئولان نسبت به آماده سازی مجموعه تئاتر شهر دوباره بر سر زبان‌ها افتاد.برای اولین بار یک مقام مسئول در مورد تأخیردرخرید وتجهیزات نوروصداوصندلی‌ها ازخارج ازکشورونداشتن برنامه وچشم‌اندازی برای بازسازی،واکنش نشان داد ،مهدی شفیعی دراواخرخردادماه سال۹۴ازنارضایتی ازسرعت پیشرفت بازسازی سالن‌های سایه وقشقایی تئاترشهروهمچنین اخطارقانونی به پیمانکاربازسازی سخن گفت و پس از آن بود كه مسعود معمارسرپرست دفترطرح‌های عمرانی وزارت ارشاد درروزسه‌شنبه۲تیرماه درگفت‌وگویی رسانه‌ای اعلام کرد كه بازسازی مجموعه تئاترشهردر۲پلاتووسالن‌های دیگردرمقطعی باسرعت پیش می‌رفت وهمه چیزباتعامل بانماینده تام‌الاختیارمعاونت هنری دنبال می‌شد تااینکه درمقطعی بانظرطراحان صحنه تئاتر،وقفه‌ای دربازسازی سالن قشقایی‌ايجادشدو۳تا۴ماه تعمیرات آن به تعطیلی کشیده شد. معمار با اشاره به برگزاری جلسه‌ای باحضورمعاون توسعه مدیریت ومنابع انسانی وزیرارشادومدیرکل هنرهای نمایشی درروز۲تیرماه،تأکیدکرد که در آن جلسه مقررشده است که پیمانکارپروژه تا۱۵روزآینده (نیمه تیرماه) سالن سایه و۲پلاتوراتحویل دهد. خریدهای لازم برای تجهیزسالن‌ها ازفرانسه انجام شده وشرکت فرانسوی اعلام کرده که وسایل تا۲هفته آینده به‌ايران می‌رسد. بنابراین بااولتیماتوم شفاهی که داده شد تا۱۵روزآینده سالن سایه و۲پلاتوتکمیل می‌شوند.  اما باگذشت یک هفته ازسخنان گفته شده توسط مسعودمعمار،سرپرست دفترطرح‌های عمرانی وزارت ارشاد درگفت‌وگویی درروزدوشنبه۸تیرماه،بااشاره به بالارفتن سرعت بازسازی درسالن‌های سایه وقشقایی،زمان پایان بازسازی سالن سایه راتا۱۰روزدیگرازتاریخ گفت‌‌وگواعلام کرد.  او درباره زمان پایان بازسازی سالن قشقایی نیزباردیگرتغییرات ارائه شده ازسوی هنرمندان رادلیل تأخیردربازسازی‌اين سالن عنوان کردوزمان دقیقی درخصوص بهره‌برداری مجدد از  سالن قشقایی ارائه نداد.اما حقيقت اين است كه هنرمندان اين دلايل را قبول ندارند و آن‌ها را بهانه واهي‌اي مي‌دانند كه در حقيقت به پيكره تئاتر ضربه زده است. فراهاني در اين خصوص به «قانون» گفت:«اين دروغ است كه به علت اعتراضات هنرمندان روند بازسازي به تعويق افتاده است. اين خبط و خطايي بوده كه توسط خود مسئولان انجام پذيرفته و گفتن اين‌كه تقصير هنرمندان بوده ، چيزي جز توپ را به زمين همسايه انداختن نيست.»

  به صدادرآمدن زنگهای اخطار

امروز و باگذشت 10 ماه از آغاز بازسازی تئاتر شهر، سالن سایه درمراحل پایانی آماده سازی برای بهره برداری قرارگرفته و در حال جدول کشی شدن برای شروع بهره‌برداری و انجام اجراهاست. وضعیت کارگاه نمایش اصلامشخص نیست و سالن قشقایی همچنان خراب و بدون بازسازی در وضعیت بدی باقی مانده است. علاوه بر بدقولی  مدیران تئاتر شهر و محقق نشدن  اتمام بازسازی ‌اين مجموعه  در تاريخ‌هايي که دفترطرح‌هاي عمراني بارها وبارهااعلام كرده بود، نکته آخر که باقی مي‌ماند باز هم مربوط به نوع بازسازی‌اين بنای تاریخی است.  در‌اين  كه اين‌بارروندبازسازي تئاترشهرنسبت به سايرادواربازسازي اين بنا، مانند بازسازی سال 82اصولي تروحرفه‌اي ترانجام مي‌شود هیچ شکی وجود ندارد امااين بازسازي هم مانندسايربازسازي‌هابي نقص وخالي ازعيب نيست. تئاترشهربه عنوان يك بناي48ساله نيازبه مقاوم سازي پي وزيرساخت‌هايش دارد. به گفته سجادعسگري به «قانون»:« هر بنا به طورمیانگین هر 10 سال یک بار نیاز به مقاوم سازی دارد»، اتفاقی که تابه حال برای تئاتر شهر رخ نداده است و در‌اين دور آخر باز سازی هم مشخص نیست که انجام شده و یا نشده باشد.طی تماس‌های مکرر «قانون» با مسئولان هیچ کدام ازآن‌ها حاضر به پاسخگویی نشدند که مشخص شود‌اين مقاوم‌سازی انجام شده و یا مانند ادوار گذشته تنها یک بازسازی سطحی صورت گرفته است. بازسازی اقدام مفید و البته ضروری است که در صورت انجام شدنش، عنوان کردن آن حاصلی جز آسوده خاطر شدن نه تنها اهالی تئاتر بلکه هرکسی که گذرش به آن مجموعه مي‌افتد و یا حتی «تئاتر شهر» را دوست دارد مي‌شود. با توجه به‌اينکه‌اين مجموعه مورد هجوم لرزش‌های دو‌ايستگاه قطار شهری در زیر آن (‌ايستگاه میدان انقلاب و چهار راه ولیعصر) را دارد و تقریبا  کمتر از هر 5دقیقه یک بارپی‌های آن لرزیده مي‌شود و رعشه به جان‌اين مجموعه مي‌افتد ، قطعا «مقاوم سازی» اصلی ترین نیاز‌اين مجموعه بوده و هست.مهندس عبدالرضاذکایی که پيش ازاین تجربه همکاری باامیرعلی سردارافخمي‌طراح ومدیرپروژه ساخت تئاترشهرراداشته است چندی پیش و در آغاز‌اين دور از بازسازی تئاتر شهر گفته بود که مجموعه تئاترشهرمتعلق به مردم وشهرتهران است وباید درحفظ‌اين بنای هنری کوشا باشیم. طراحی سازه تئاترشهرمتعلق به 40 سال پیش است درنتیجه استانداردهای آن زمان درمحاسبات سازه رعایت شده وامروزه وزارت مسکن استانداردهای دیگری درمحاسبات سازه ارائه داده است.اگرقرارباشددرمجموعه تئاترشهرمقاوم سازی انجام شود،کاربسیارپیچیده‌ای است،ضمن‌اينکه بازسازی مجموعه نیزپیچیده است.باید دیدبخشی ازستون‌های ساختمان تئاترشهرکه درزیرزمین قرارگرفته‌اند،براثرآب‌های زیرزمینی،رطوبت وسایرعوامل،زنگ‌زده وپوسیده شده‌اند یاخیر. بایداسکلت بنابررسی شودتاسالم بودن یانبودن آن مشخص شود. نکاتی که همچنان  معلوم نیست مورد توجه قرار گرفت و یا مسئولان‌اين مجموعه با توجه به سختی وپیچیده بودن‌اين ملاحظات بازسازی، عطای آن را به لقایش بخشیده باشند.