ديپلماسي فرهنگي و فرهنگ ديپلماسي

 محمدحسين رستگاري يزدي: در عالم سياست و روابط بين الملل، ديپلماسي فرهنگي را مجموعه قواعد و ضوابط و شيوه ها و اصولي مي دانند كه با كمك ابزارها و روشهاي فرهنگي نسبت به انتقال پيامهاي ملي فرهنگي اقدام مي شود و منافع ملي را به تحقق نزديك مي كند؛ اما فرهنگ ديپلماسي يك حالت مستمر از مجموعه باورها و قواعد وضوابط نوشته و نانوشته در يك جامعه است كه معتقد به ديپلماسي است و گفتمان را راهكار توجيه و تببين و همچنين رفع اختلاف مي داند. بنابراين چنانچه فرهنگ را به اختصار مجموعه ارزش‌ها، باورها و دانش‌های مشترک و پذیرفته شده یک جامعه دانسته و ديپلماسي فرهنگي را ‏ مجموعه قواعد و ضوابط و شيوه ها ي فرهنگي نسبت به انتقال پيامهاي ملي فرهنگي بدانيم، فرهنگ ديپلماسي را بايد مجموعه ارز‌ش‌ها، باورها و ‏دانش‌های مشترک و پذیرفته شده یک جامعه بدانيم كه معتقد است مي توان با كمك ابزارها و روشهاي فرهنگي نسبت به انتقال پيامهاي ارتباطي و ميان فرهنگي اقدام كرد.‏اما نكاتي را كه بايد در اين دو مقوله لازم و ملزوم يكديگر مورد توجه قرارداد عبارتند از:

1.ديپلماسي فرهنگي شيوه كار را تعريف مي كند و فرهنگ ديپلماسي بستر لازم براي ديپلماسي فرهنگي و عوامل و عناصر آن را تامين مي كند. با اين توضيح كه همواره بايد بستري براي اجراي شيوه و راهبردهاي پيشرو و پيشبرنده اهداف ديپلماسي باشد وموقعيت اين بستر است كه زمينه را براي تحقق راهبردها فراهم مي كند و لذا تناسب بستر با راهبردهاي انتخابي همواره به عنوان يك ركن اصلي بايد در سياستگذاري و برنامه ريزيها مورد توجه قرار گيرد.

2.ديپلماسي فرهنگي درعرصه سياست و حكومت بروز و ظهور پيدا مي كند و منافع ملي را هدف قرار مي دهد در حاليكه فرهنگ ديپلماسي جو عمومي گفتمان سازي و تعامل با يكديگر را صرف نظر از عرصه ملي و فرا ملي را تامين و تعيين مي كند و نتايج ان از فرهنگ عمومي به ساير ابعاد زندگي و فرهنگهاي خاص راه مي يابد. به عبارت ديگر از كوزه همان تراود كه در اوست؛ وجود كليتي در محيط كمك مي كند تا تبلور آن را در محصول نشات گرفته از آن محيط، در محيطي ديگر را  شاهد باشيم. بنابراين بدون وجود اين محيط سازنده و زاينده انتظار محصول متناسب با آن توقعي نابجا خواهد بود.

3. براي تقريب به ذهن و تجسم "ديپلماسي فرهنگي" مي توانيم بگوييم  ديپلماسي فرهنگي يعني ديپلماسي با نقش اصلي و رنگ فرهنگ و همچنين "فرهنگ ديپلماسي" را نيز مي توانيم به فرهنگ با رنگ و بوي ديپلماسي و نقش اصلي ديپلماسي تعبير كنيم. بنابراين فرهنگ ديپلماسي مقوله اي عام است كه ديپلماسي فرهنگي را در خود پرورش مي دهد تا گفتمان هدفمند ملي با رويكردي فرهنگي و خارجي"خاص" را با تغذيه و پشتيباني فرهنگ عمومي با رويكردي ديپلماسي و داخلي"عام" شكل دهد و بتواند در تحقق اهداف خود كسب موفقيت كند.

4. اهميت ديپلماسي فرهنگي به عنوان يك ابزار و شيوه تحقق سياست خارجي خيلي مهم است اما تحقق ديپلماسي فرهنگي و موفقيت آن منوط به بودن بستر فرهنگ ديپلماسي است كه به مراتب از آن مهمتر است. به عبارت ديگربدون فرهنگ ديپلماسي شرط لازم ديپلماسي فرهنگي محقق نمي شود اما بدون ديپلماسي فرهنگي، فرهنگ ديپلماسي در فرهنگ عمومي مردم حلال بسياري از مشكلات خواهد بود. راز پيشرو بودن كشورهاي توسعه يافته در مباحث ديپلماسي عمومي و فرهنگي نيز در همين نكته نهفته است كه آنها با تقدمي كه در گفتمان سازي داخلي و خارجي و تعبيه سازو كارهاي اجتماعي دارند به تدريج و در قالب تكامل اجتماعي خود و نه در قالب برنامه هاي توسعه اي برونزا  به قدرت ديپلماسي بين فرهنگي دست يافته و توانسته اند با اين ابزار كارامد سياسي-فرهنگي به اهداف و منافع ملي خود دست يابند و اين فاصله با جهان دوم را با جريان سازيهاي مستمر داخلي و خارجي حفظ نمايند. 

حال با توجه به اين نكات بايد ديد كه در ايران اسلامي، چه در ميان جامعه فرهنگي و چه در بين مسئولان و دولتمردان سياسي آيا زيرساخت‌هاي فرهنگي ‏لازم براي نشو و نماي ديپلماسي فرهنگي فراهم است؟ و آيا فرهنگِ ديپلماسيِ فرهنگي در ايران كنوني آن طور كه بايد شكوفا شده ‏است تا پشتيبان حركت بزرگ و مزيت دار ديپلماسي فرهنگي ايران در صحنه بين الملل باشد؟ يا اينكه فرهنگ عمومي كشور نيازمند برنامه‌ريزي مدون و دقيقي‌ است كه جامعه خود را طي سالهاي آينده  با كمك ابزارها و روشهاي نافذ فرهنگي در قالب ‏سينما و فناوريهاي نوين و ساير فعاليتهاي اثر گذار فرهنگي و هنري  به سر حد نيازهاي اوليه توليد ديپلماسي فرهنگي قابل رقابت با بازيگران روابط بين الملل برساند!. ‏پاسخ به اين پرسشها نيازمند عزم ملي در خويشتن شناسي ملي و تحول لازم در فرهنگ عمومي است و اينكه اجزاي ملت ايران خود را در هرجايگاه و شخصيت حقيقي و حقوقي  با شاخصهاي تراز جامعه مورد نظر سند چشم انداز1404 كشور و سازگار با اهداف بلند انقلاب اسلامي منطبق سازند و با اين رويكرد صواب، همه اميال و رفتارهاي جناحي، گروهي و فردي مزاحم و غير همراستاي با منافع ملي را زير پا بگذارند.

انشاءلله