حمله تروریستی اخیر در پایتخت ترکیه را شاید بتوان جدی ترین نمود بحرانی دانست که به واسطه مجموعه سیاست های داخلی و خارجی دولت آنکارا طی چند سال اخیر، گریبان این کشور را گرفته است. سیاستمداران ترکیه بپذیرند یا خیر، سمت و سوی تحولات در این کشور به گونه ای است که می تواند چالش های جدی به همراه داشته باشد. این موضوعی است که یک نشریه آمریکایی در مطلبی به آن پرداخته است.
به گزارش «تابناک»، نشریه «آتلانتیک» در مطلبی به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی ترکیه در پرتو حملات تروریستی اخیر در این کشور پرداخته و چنین استدلال می کند که در شرایط فعلی، ترکیه درگیر «جنگی 10 جانبه» با خود بوده و در حال ضربه زدن به منافع و امنیت خویش است.
در این مطلب به قلیم استیون کوک، به طور خلاصه آمده است:
ساموئل هانتینگتون در سال 1993 در مقاله مشهور و جنجالی خود با نام «برخورد تمدن ها»، ترکیه را یک «کشور چندتکه» توصیف کرد. از دید وی، اختلافات غیرقابل حلی میان نهادهای سیاسی غربی جمهوری ترکیه و بنیان های فرهنگی اسلامی در جامعه این کشور وجود دارد. هرچند این یک اظهارنظر بحث برانگیز در یک مقاله بحث برانگیز بود، احمد داوداوغلو، نخست وزیر کنونی ترکیه نیز در سال 1984 در رساله دانشگاهی خود به این موضوع اشاره کرده بود. من با هر دوی این تفاسیر مخالفم. ترکیه آنگونه که هانتینگتون و داوداوغلو می گویند، یک کشور چندتکه نیست؛ اما در عمل، در جنگی با خویش قرار گرفته و در حال از هم گسیختن خویش است.
زمینه حمله تروریستی اخیر در ترکیه، نمود دیگری از یک اختلاف غیر قابل حل در این کشور – در این مورد خاص، میان ناسیونالیسم ترکی و کردی – است. از زمانی که مصطفی کمال آتاتورک در دوران پس از جنگ جهانی اول، ترکیه جدید را بر مبنای یک ناسیونالیسم قومی بنیاد نهاد که «ترک بودن»، مهمترین ویژگی هویتی آن به شمار می رفت، نمودهای هویت کردی مورد سرکوب قرار گرفته است. در مقابل، بیگانگی کردها از جامعه ترکیه، اغلب به شکل اقدامات خشونت بار نمود پیدا کرده است.
عینی ترین نمود این جریان، جنگ سه دهه ای دولت ترکیه با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) است. البته بسیاری از کردها به خوبی در ساختارهای حیات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه ادغام شده اند؛ اما این امر، بیش از آنکه به انعطاف پذیری دولت آنکارا ربط داشته باشد، به تمایل کردها برای ورود به این روند مرتبط بوده است.
این حقیقت که منازعه میان گونه های مختلف ناسیونالیسم، مسأله محوری سیاست ترکیه است، بدان معنا نیست که نمی توان حل و فصل آن را انتظار داشت. مسأله همواره مربوط به سیاست و شیوه ای بود که سیاستمداران از طیف های مختلف، تلاش کرده اند تا از منازعات برای پیشبرد دستور کار سیاسی خود استفاده کنند. بنابراین، «مسأله کردی» به یک ویژگی دائمی سیاست ترکیه تبدیل شده است.
با این حال، این منازعه تنها یک زمینه و چارچوب برای مجموعه ای از دیگر کشمکش هاست که برخی سابقه بیشتری داشته و برخی جدید هستند و در مجموع، به مسائل و خشونت هایی که این روزها ترکیه درگیر آن است، دامن زده اند. امروز، به جز موضوع مورد اشاره، دیگر منازعاتی که جامعه ترکیه را آشفته می کنند، عبارتند از:
1- تقابل حزب عدالت و توسعه با حزب جمهوری خواه خلق،
2- تقابل حزب عدالت و توسعه با حزب جنبش ناسیونالیستی،
3- تقابل حزب عدالت و توسعه با حزب دموکراتیک خلق ها،
4- تقابل حزب عدالت و توسعه با طرفداران فتح الله گولن،
5- تقابل حزب دموکراتیک خلق ها با «پ.ک.ک»،
6- تقابل اکثریت غالب جامعه با «پ.ک.ک»،
7- تقابل حزب جنبش ناسیونالیستی با حزب دموکراتیک خلق ها،
8- تقابل اکثریت غالب مردم با داعش (هرچند درباره موضع واقعی دولت در قبال این گروه، سوالات زیادی وجود دارد)،
9- و تقابل مسلمانان علوی با مسلمانان سنی.
اما در حال حاضر، مسأله این است که تراژدی اقدام تروریستی اخیر در آنکارا، فضایی مناسب برای سیاستمداران به وجود آورده تا بی ثبات ترکیه را تشدید کنند. این فضا، مشابه فرصتی است که انتخابات اول نوامبر برای این سیاستمداران فراهم کرده است.
مخالفان رجب طیب اردوغان می گویند، وی و حزب عدالت و توسعه سبب ساز اتفاق اخیر و همچنین حمله تروریستی قبلی در «سوروچ» بودند. البته «سبب ساز» بودن، واژه ای است که تعریف گسترده ای دارد. حداقل موضوع این است که استراتژی سیاسی اردوغان از انتخابات بهار امسال و حتی پیش از آن، در انتخابات مارس 2014، نشان می دهد که چگونه ترکیب بلندپروازی بی حد و مرز، منازعات سیاسی و هویت، می تواند سبب افراطی شدن یک جامعه شود.
روند تنش ها در جامعه ترکیه به ویژه پس از آن تشدید شد که در انتخابات ماه ژوئن، حزب کردی دموکراتیک خلق ها توانست با 13 درصد آرا، جلوی کسب اکثریت مطلق توسط حزب حاکم عدالت و توسعه را بگیرد. از آن زمان به بعد، اردوغان در تلاش برای ضربه زدن به حزب دموکراتیک خلق ها و بازگرداندن 10 درصد آرای قبلی خود، این حزب را به «پ.ک.ک» مرتبط می کند و در این روند، عملاً همه کردها هدف وی قرار گرفته اند.
در مجموع، حقیقت ناگوار این است که جامعه ترکیه در حال حاضر از اردوگاه هایی تشکیل شده که متقابلاً نسبت به یکدیگر بی اعتماد هستند. آنچه مشخص است، در صورت تداوم این شرایط، ترکیه با بی ثباتی بیشتر و چالش های عمیق تری روبرو خواهد شد.
