بعد از عمو فیتیله‌ای ها کداممان اشتباه کردیم؟
آیا درباره ماجرایی که خشم عده‌ای را برانگیخته می‌توان شوخی کرد؟ در بحث جدی مثل نظرخواهی چه؟ با این ابهامات کافی است سری به نتایج نظرسنجی بزنیم تا دریابیم خط ناصافی که در این نظر خواهی به عنوان پیش فرض ثبت شده، در پاسخ ها پررنگ تر شده و معنای متفاوتی ساخته است.
نه قصد داریم درباره اشتباه عمو فیتیله‌ای ها و آن ماجرای کذایی صحبت کنیم و نه می‌خواهیم به موضوع واکنش‌های اعتراضی و بازخوردهای آن اشتباه بپردازیم؛ اما آیا بعد از عمو فیتیله‌ای‌ها دیگر کسی اشتباه نکرده؟البته توقع هم می‌رفت که نه تنها اثرات چنین اتفاقی به سرعت از ذهن جامعه زدوده نشود، بلکه پیگیری فرجام عمو فیتیله ای ها و تیم برنامه سازشان و حتی آگاهی از عقوبتی که ایشان یا هر فردی که اشتباهی در این حد و قواره مرتکب می‌شود، برای بسیاری حائز اهمیت باشد و بر این اساس، تب پیگیری این ماجرا همچنان داغ بماند.
اما این داغ ماندن تب پیگیری ماجرا برای برخی چندان خوب هم نبوده، چون می‌بینیم بر خلاف اکثریتی که تلاش کرده‌اند از سطح ماجرا عبور کرده و به واکاوی چرایی بروز توهین در یک برنامه تلویزیونی و از آن مهم تر، رواج توهین های قومیتی در جامعه بپردازند، بعضی آنچنان با ماجرا برخورد کرده‌اند که همه چیز اسیر سطحی نگری شدیدی شده است.
نمونه این اتفاق را می‌شود در یک نظر سنجی دید که روز گذشته روی خروجی یک سایت خبری قرار گرفت و به شکلی عجیب، رد و اثر برخی شوخی‌هایِ دست پایین در آن آشکار است تا جایی که خود این نظرسنجی به تصویری تبدیل شود که در شبکه های اجتماعی دست به دست می‌شود و تعجب آفرینی می‌کند.آن گونه که همکارانمان در آن رسانه نظرخواهی کرده‌اند، می‌شود به حسن سابقه عمو فیتیلیه‌ای ها و عذرخواهی های ایشان تکیه کرد و هم ایشان را بخشید و هم مجوز تولید برنامه برایشان صادر کرد، یا مجوز برنامه را به شرط صدور جریمه به ایشان داد، یا جریمه گرفتن را کنار گذاشت و درباره محرومیت موقت یا دائمی ایشان از رسانه ملی سخن گفت و یا دست آخر رأی به «اعدام» ایشان داد!
بله! درست متوجه شده‌اید؛ رأی به اعدام آنها داد و حتی برای اعدام ایشان هم میدان معروف شهر تبریز را برگزید، نه جای دیگری را. لابد به این دلیل که در تبریز اعتراضات پر رنگ تری به برنامه آخر فیتیلیه ای ها شکل گرفت!
به نظر می‌رسد آنچه موجب گنجاندن چنین گزینه‌ای در میان پاسخ های احتمالی برای سؤال «با توجه به حسن سابقه و عذرخواهی فیتیله‌ای‌ها چه مجازاتی برای آنها پیشنهاد می‌دهید؟» شده، تکرار یک شوخی رایج در جامعه باشد؛ شوخی نه چندان جالبی که گاه ما و شما برای خاتمه دادن به یک غائله بر زبان می‌آوریم تا طرف مقابلمان را مجاب کنیم (بخوانید «تحت فشار قرار دهیم»!) که در مقابل جرمی نابخشودنی و مستحق اعدام قرار ندارد و می‌تواند ببخشد.
اما آیا درباره ماجرایی که خشم عده‌ای را برانگیخته می‌توان شوخی کرد؟ در بحث جدی مثل نظرخواهی چه؟ با این ابهامات کافی است سری به نتایج نظر سنجی بزنیم تا دریابیم خط ناصافی که در این نظرخواهی به عنوان پیش فرض ثبت شده، در پاسخ ها پررنگ تر شده و معنای متفاوتی ساخته است.
نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد، گزینه اعدام کردن عموهای فیتیله ای در میدان شهرداری تبریز میزان قابل توجهی از آرا را به خود اختصاص داده تا همه چیز رنگ و بوی متفاوتی به خود بگیرد؛ آنقدر که دیگر نمی‌توان مرز شوخی و جدی را از هم تفکیک کرد و بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که اتفاق خوبی رخ نداده است.
اکنون کافی است نگاه خوش‌بینانه به ماجرا و شوخی فرض کردن چرایی درج این گزینه عجیب را فراموش کنیم تا به نتایجی بسیار متفاوت برسیم. نتایجی که خبر از وجود اشکالاتی دیگر در این نظرسنجی خبر می‌دهند و حتی می‌توانند تا این اندازه متفاوت باشند: «مگر با مجازات اعدام که سخت ترین مجازات است و برای مجرمانی صادر می‌شود که قتل نفس یا جرایم بسیار سنگین دیگری مرتکب شده‌اند، می‌توان شوخی کرد؟»
با این نگاه بعید است که بتوان از این نظرخواهی نتیجه مثبتی بیرون کشید یا حتی از آن دفاع کرد؛ اما چرا این گونه شد؟ این سؤالی است که باید همگی از خودمان بپرسیم و در پاسخ های منصفانه ای که به آن می‌دهیم، معانی بزرگ تری جست‌وجو کنیم که شاید منظور طراحان این نظرسنجی بوده است. با این پیش فرض که همگی ممکن است اشتباه کنیم و شاید این اشتباه با وجود همه مراقبت هایمان، بزرگ هم باشد؛ اشتباهی که در نگارش متن فوق هم بسیار تلاش شده رخ ندهد، ولی ممکن است این گونه نشده باشد؛ درست مثل نظرسنجیِ مورد بحث یا موارد دیگر.
