رو سفیدی گزارش آژانس

سرانجام گزارش بسیار مهم و البته محرمانه یوکیا امانو مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره پرونده موسوم به ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران منتشر شد. تائید نبود وجود نشانه‌ای از فعالیت مشکوک هسته‌ای در ایران بعد از سال 2009، اشاره به فعالیت‌های محدود هماهنگ مرتبط با ساخت سلاح هسته‌ای در ایران پیش از سال 2003 که البته از مرحله مطالعه علمی و امکان‌سنجی و کسب دانش فنی فراتر نرفته، از مهم‌ترین نکات این گزارش است.

در همین زمینه آقای عراقچی این گزارش را بیشتر مثبت و سفید دانست تا منفی و سیاه. با این حال مخالفان برجام آن را یکی از سیاه ترین گزارشات تاریخ آژانس درباره ایران نام گذاری کردند.

در پی انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره فعالیت های هسته ای ایران و برطرف شدن ابهامات و ادعاهایی که مدت ها از سوی برخی از دولت ها علیه ایران مطرح بود، دولت آمریکا رسماً اعلام کرد که پرونده ابهامات فعالیت های هسته ای ایران را می بندد؛ امری که مقدمه ای بر اجرای کامل برجام از سوی آمریکا خواهد بود.

اکنون ایران و 5+1 در حال چانه‌زنی بر سر قطعنامه‌های هستند که قرار است شورای حکام آژانس تا نیمه دسامبر در این باره تصویب کند؛ نتیجه‌ای که تا دو هفته آینده به دست خواهد آمد، دارای دو جنبه داخلی و بین‌المللی است.

از سویی مختومه شدن پرونده پی‌ام‌دی، نتیجه در پیش گرفتن این رویکرد از سوی ایران است که از آن جایی که ایجاد پرونده ادعاهای هسته‌ای علیه ایران به شدت تحت تأثیر سیاست قرار دارد، رویکرد فنی صرف برای بسته شدن آن به هیچ جایی نخواهد رسید. تجربه سال های 2006 تا 2013 نشان داد، هر چقدر ایران تلاش کند با دادن اطلاعات و دسترسی و توضیحات به آژانس، این پرونده را به سرانجام برساند، باز هم اراده‌ای سیاسی در آژانس وجود دارد که اجازه نخواهد داد پرونده ایران بسته شود.

به همین سبب، همان گونه که پیش از این بارها از زبان صالحی رئیس سازمان انرژی هسته‌ای و نیز مذاکره‌کنندگان دیگر هسته‌ای ایران ابراز شد، بسته شدن پرونده پی‌ام‌دی نیازمند ایجاد اراده سیاسی لازم در طرف مقابل است.

در همین زمینه تابناک در گفت و گو با دکتر محمد حسن دریایی محقق و پژوهشگر ارشد موضوعات خلع سلاح و امنیت بین الملل به بررسی گزارش اخیر آمانو در مورد فعالیتهای گذشته و حال ایران پرداخته است.

آیا گزارش اخیر آمانو را بی طرفانه، عيني و واقعيت‌محور می دانید؟

برخی کلمات و واژه ها در دنیای سیاست معنای خاص خود را دارد. سیاسی ترین نهاد تخصصی فنی بین المللی را شاید بتوان آژانس بین المللی انرژی اتمی دانست. بنابر این بار معنای این واژگان در قاموس این آژانس بین المللی متفاوت از معنای اولیه آنها در تعاملات اجتماعی عادی است. اولا همانطور که در مقالات قبلی خود اعلام کرده ام از اساس معتقد هستم که این پرونده ساختگی است و زائیده تخیلات سرویسهای امنیتی غربی و صهیونیستی است و از بنیان غیر قابل راستی آزمائی کامل توسط آژانس است. و این دقیقا دلیلی بود که با استناد به آن سالها مدیرکل قبلی آژانس از ورود به این بحثها خودداری کرد. ثانیا موضوع مورد بحث بعضا یک سری اطلاعات ارائه شده در مورد فعالیتها و مکانهائی است که متعلق به بیش از دو دهه قبل است و اساسا دیگر ارزش اطلاعاتی ندارند و یا به دلیل گذشت زمان قابل بررسی نیستند. ثالثا بسیاری از این اطلاعات در مورد مطالعات موردی و غیر منسجمی است که بعضا توسط برخی متخصصین روی موارد علمی و تئوریک و یا در حد آزمایشگاهی صورت گرفته است و در هیچیک از این موارد ماده هسته ای بکار گرفته نشده است و در گزارش اخیر اژانس هم دقیقا به این واقعیت مهم اشاره شده است. رابعا تحقیقات نظامی متعارف و یا تحقیق روی موارد کاربرد دوگانه در صنعت نفت و نظامی موضوعی است که در بسیاری از دانشگاههای دنیا و بسیاری از کشورها در حال انجام است و آژانس به هیچ وجه حق ورود به این عرصه را تا زمانیکه ماده هسته ای بکار نرفته باشد را این مواد باشد بررسی و گزارش نماید. آژانس بر اساس اساسنامه خود و قرارداد پادمان نمی تواند وارد نیت خوانی شده و یا تخیلات و تصورات سرویسهای جاسوسی را مورد راستی آزمائی قراردهد.

قصدم از ذکر این پنج دلیل در مقدمه این بود که بدانیم موضوع PMD چه مقدار پیچیده است و چه مقدار ما باید دقت کنیم که مرجع و منطق بررسی موضوع چیست و درگیر شدن آژانس در این بحث باید با رعایت چه ظرائفی باشد. کشورهای دنیا می دانند که همکاری که ما با آژانس در این زمینه نموده ایم یک اقدام داوطلبانه بوده است که در قالب نقشه راه تنظیم شده با آژانس و با رعایت خط قرمزهای کشور صورت گرفته است. جمهوری اسلامی ایران که از گذشته و فعالیتهای خود کاملا مطمئن بوده است تصمیم گرفت تا این همکاری داوطلبانه را با آژانس انجام دهد تا حقانیت مواضع جمهوری اسلامی ایران را به دنیا نشان دهد. مواضع جمهوری اسلامی ایران راجع به این پرونده هم همیشه روشن بوده است و همواره اتهامات واهی آنرا به شدت رد کرده است. اما به این موضوع هم اشراف داشته است که فصل نوین تعاملات با آژانس و دنیا را نمی توان شروع کرد زمانیکه سایه یک پرونده ساختگی بر روی تعاملات کشور ایران باشد. بر همین اساس ایران در خلال مذاکرات برجام و بعد از توافق روی یک نقشه راه پذیرفت که همکاری لازم را به عمل آورد تا این پرونده یکبار برای همیشه بسته شود و نشان دهد که هرگز انحرافی در برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی ایران و مواد هسته ای کشور به مقاصد نظامی صورت نگرفته است.

در گزارش اخیر آقای آمانو اعلام کرده است که ایران همکاری لازم را به عمل آورده است و همه اقدامات مورد توافق بر اساس نقشه راه را اجرائی کرده است. گزارش آژانس در مواردی که واقعیتها و نحوه تعامل ایران را بیان می دارد مبتنی بر واقعیتها است و سعی کرده است تاحدودی بی طرفی را نگه دارد. اما مشکل اینجا است که گزارش آژانس محدود به شرح ما وقع نیست و دارای ارزیابیهائی نیز هست. در بخش ارزیابیها در هر مورد فنی، بویژه در زمینه مطالعات و تجارب کوچک انجام شده علمی و فنی، لزوما آژانس به حقایق توجه نکرده است و چون منبع اطلاعات آژانس، منابع باز بوده که بعضا زائیده تخیلات سرویسهای جاسوسی است. بخشی از این ارزیابیها را تحت تاثیر قرار داده است و از واقعیت دور کرده است. وقتی شما حقیقت و تخیل را با هم می آمیزید نتیجه لزوما یک امر واقعی نیست هرچه هم که شما تلاش کنید واقع گرا و بی طرف بمانید.

عبارت بکار رفته در گزارش آمانو در مورد اینکه آژانس نمي‌تواند در خصوص برخي از مسائل مانند مخزن آزمايش در پارچين‏، مطالعات مدل‌سازي‏، فيوزها و چاشني‌هاي انفجاري و اقلام دومنظوره به معنای متهم بودن ایران در این موارد است ؟

خیر چنین نیست آژانس بیش از همه می داند اختیارات قانونی آن چه حد است. آژانس در موقعیتی نیست که قضاوت نماید. قضاوت در مورد کشورها به عهده نهاد سیاستگزار است که در این زمینه شورای حکام وظیفه ارائه قضاوت را دارد. آژانس تلاش کرده است روند وقایع را بیان کند در عین حال که همکاری ایران را مورد تاکید قرار داده است در عین حال بعضا ارزیابیهای تخصصی هم ارائه کرده است. همانطور که گفتم برخی از این ارزیابیها متاثر از اطلاعات ارائه شده از سوی سرویسهای جاسوسی و یا منابع بازمی باشد. در واقع اگر هر یک از 12موضوع مطرح در این گزارش را یک سکه در نظر بگیریم یک روی سکه اطلاعات ارائه شده و در دسترس آژانس از منابع باز است و روی دیگر سکه توضیحات ارائه شده از سوی کشور ایران و همکاریهای انجام شده از سوی ایران است. آژانس در هنگام ارائه ارزیابی تلاش کرده است هر دو روی سکه را بیان دارد. اما محتوای کلی گزارش به نحوی است که انتخابی جز مختمومه شدن این پرونده برای همیشه پیش روی شورای حکام نمی گذارد. مثلا آمانو درمورد چاشنی های انفجاری می گوید: "آژانس چنین ارزیابی می نماید که چاشنی های EBW تولیدی توسط ایران دارای مختصاتی هستند که به ابزار انفجاری هسته ای مربوط می شود. آژانس تصدیق می نماید که روند رو به رشد استفاده از چاشنی های انفجاری EBW برای مصارف غیرنظامی و نظامی متعارف وجود دارد." یا در مورد مخزن انفجاری می گوید:" آژانس ارزیابی می کند که فعالیت های گسترده انجام شده توسط ایران از فوریه 2012 در محل خاص مورد نظر آژانس، توان آژانس برای انجام راستی آزمایی مؤثر را به صورت جدی تضعیف نمود. در مورد مدل سازیها می گوید: "آژانس ارزیابی می کند که ایران مدل سازی رایانه ای یک وسیله انفجاری هسته ای را قبل از 2004 و بین 2005 و 2009 انجام داده است. با این حال آژانس ماهیت ناقص و پراکنده این محاسبات را مورد توجه قرار می دهد. آژانس همچنین کاربرد برخی مدل‌سازی های هیدرو دینامیک برای وسیله های انفجاری نظامی متعارف را مورد توجه قرار می‌دهد." در مورد فیوزها هم آژانس اعلام می کند که : اطلاعات در اختیار آژانس از اسناد مطالعات ادعائی نشان داد که ایران تعدادی انتخاب های فنی برای سیستم فیوز، مسلح سازی و آتش را مورد بررسی قرار داده که تضمین می کند کلاهک محيطي موشک جدید شهاب 3 تا زمان رسیدن وسیله به هدف مشخص شده سالم مانده و اینکه کلاهک پس از آن صحیح عمل کند. ولی آژانس اطلاعات بیشتری در این زمینه از زمان ضمیمه سال 2011 میلادی دریافت نکرده است."

مجموع این اظهار نظرها به این معنا است که آژانس کاربردهای متعارف نظامی این تجربیات را مورد تاکید قرار می دهد. موضوعی که بیانگر حقانیت مواضع اعلامی از سوی ایران است. انجام مطالعات متعارف نظامی حق هر کشور برای تقویت بنیه دفاعی خود است و هیچ کس در دنیا نمی تواند این حق را از کشوری سلب نماید. ممکن است تخیلات سرویسهای جاسوسی رقبای کشور، در صدد القای برداشتهای ناصحیحی از این اقدامات نظامی متعارف و با کاربرد دو گانه باشد اما این تلاشها هیچ ارزش و اعتبار حقوقی نداشته و صرفا ماهیت تبلیغاتی و جنگ روانی دارد. از طرف دیگر برای من قابل درک نیست که انتظار آژانس در مورد سایت پارچین چیست؟ ایران که همکاری لازم را در موارد متعدد با آژانس در چندین نوبت به عمل آورده است و بازدیدها و نمونه برداریهای لازم انجام شده است. آیا آژانس انتظار داشته است ایران بیش از دو دهه در این سایت هیچ فعالیت ساخت و سازی نکند چون یک سری داستانسرائی و تخیل را جع به این سایت هست؟ آیا ورود به این موضوعات مطابق اختیارات و اساسنامه آژانس است؟!!

به هر صورت همانطور که گفتم بعلت گذشت زمان، پراکندگی موضوعات و ماهیت غیر واقعی بسیاری از اتهامات ذکر شده در پرونده، آژانس نمی تواند وارد این موضوعات شود و دلیل مقاومت البرداعی برای ورود به این بحث هم درک واقع بینانه وی از ماهیت این پرونده بود.

آیا وظیفه آژانس در مورد پرونده ارائه قضاوت بوده است؟ کلا وظیفه آژانس در برخورد با پی ام دی چیست؟

وظیفه آژانس قضاوت نیست. آژانس یک وظیفه بیشتر ندارد و آن این است که بررسی نماید آیا مواد هسته ای به مقاصد نظامی منحرف شده است یا خیر؟ این اساس قرارداد پادمان موجود ما با آژانس است. این خمیر مایه اساسی تعاملات پادمانی با همه کشورهای دنیا است. آژانس یک نهاد جاسوسی نیست و مبنای کار آنهم قضاوت راجع به داده های جاسوسی نیست. اساسا کل رهیافت پادمانی آژانس بر موضوع ردیابی تشخیص و حسابرسی مواد هسته ای استوار است. تکرار می کنم مواد هسته ای و نه چیز دیگر. اگر نمونه گیریها و اقدامات نظارتی و بازرسیهای آژانس انحراف را نشان داد یا وجود مواد حسابرسی نشده را بیان کرد در آن صورت سایه اتهام علیه کشور ما است. خوشبختانه در این گزارش آژانس بیان کرده است که هیچ انحرافی راجع به مواد هسته ای ایران ندیده است و این یعنی روسفیدی ایران در عرصه پادمانی. این یعنی برحق بودن مواضع اعلام شده قبلی و نشان دادن این موضوع که همه تبلیغات گذشته غرب و رژیم صهیونیستی علیه کشورمان ساختگی بوده است و با اغراض سیاسی صورت گرفته است. آژانس در گزارش خود ضمن اشاره به همکاری های کامل ایران با آژانس بر طبق نقشه راه اذعان کرده است که این همکاری ها آژانس را قادر ساخته تا ارزیابی نهایی خود از موضوع پی ام دی را ارائه کند. بنابراین می توان گفت که همه اقدامات در زمینه مسایل گذشته به طور کامل به سرانجام رسیده و موضوع پی ام دی پشت سر گذاشته شده است. در گزارش آژانس هیچ عبارتی مبنی بر عدم پایبندی ایران به تعهداتش طبق ان پی تی وجود ندارد. آژانس همچنین تایید کرده که هیچ علامتی مبنی بر انحراف مواد هسته ای در ایران پیدا نشده است. بدین ترتیب این گزارش بر صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران صحه گذارده و راه را برای قضاوت اعضای شورای حکام و بسته شدن موضوع در شورای حکام همواره می کند.

برخي از منتقدان نسبت به این گزارش نظر منفی دارند نظر شما چیست؟

این گزارش سند روسفیدی ایران در عرصه پادمانی است. و زمینه ای را فراهم می آورد تا دیگر سایه تبلیغات مسموم دشمنان ایران در زمینه ابعاد احتمالی نظامی پرونده هسته ای روی ایران نباشد و یکبار برای همیشه از روی فعالیتهای هسته ای کشورمان برداشته شود چون آژانس به صرا حت موارد مهم زیر را برای برحق بودن ایران اعلام می دارد :

" آژانس نشانه هائی از چرخه سوخت هسته ای اعلام نشده در ایران، فراتر از فعالیتهای اعلام شده گذشته از سوی ایران، نیافته است. آژانس ارزیابی می کند که هر مقدار مواد هسته ای که می توانسته تحت برنامه آماد (AMAD Plan) در اختیار ایران قرار داشته باشد مربوط به شبهات ناشی از حسابداری و اندازه گیری مربوط به مواد هسته ای بوده است. بر اساس کلیه اطلاعات در دسترس در رابطه با اجزای هسته ای وسیله انفجاری، آژانس نشانه هائی از انجام فعالیت هائی از سوی ایران که بتواند مستقیما" به "سنداورانیوم فلزي” یا به اطلاعات طراحی یک وسیله انفجاری از شبکه مخفی عرضه هسته ای ردیابی شود، نیافته است..... آژانس تصدیق می کند که استفاده فزاینده ای از چاشنی های EBW برای اهداف غیرنظامی و نظامی متعارف وجود دارد. آژانس همچنین ارزیابی می کند که فنآوری آغازگر چند نقطه ای توسعه یافته از سوی ایران مشخصات مرتبط با یک وسیله انفجاری هسته ای، و همچنین (مرتبط) با تعداد محدودی از کاربردهای جایگزین دارد. .... بر اساس کلیه اطلاعات در اختیار آژانس درخصوص مدل سازی و محاسبات، شامل (اطلاعات ناشی) از اجرای نقشه راه ، آژانس ارزیابی می کند که ایران مدل سازی کامپیوتری از یک وسیله انفجاری هسته ای را قبل از سال 2004 میلادی و ما بین سالهای 2005 و 2009 میلادی انجام داده است. معهذا، آژانس ماهیت ناقص و پراکنده این محاسبات را مورد توجه قرار می دهد. آژانس همچنین قابلیت کاربرد برخی مدل سازی (های) هیدرودینامیک برای وسایل انفجاری نظامی متعارف را مورد توجه قرار می دهد. ... آژانس نشانه های معتبری از انحراف مواد هسته ای در ارتباط با ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته ای ایران نیافته است. ""

آیا امکان سنجی و مطالعات علمی برای کشوری مانند ایران که عضو ان پی تی است می تواند امری غیرقانونی به حساب آید؟

همانطور که بیان داشتم وظیفه آژانس بررسی عدم انحراف مواد هسته ای به مقاصد نظامی است. در کشوری که آژانس به صراحت اعلام می دارد مواد هسته ای در داخل آن منحرف نشده است یعنی اینکه هرچه این کشور انجام داده است مطابق با معاهده ان پی تی بوده است. هیچ کشوری را نمی توان از مطالعه و تحقیقات علمی به ما هو علمی و تئوریک منع کرد چون علم در انحصار چند کشور محدود نیست. همانطور كه خود آژانس نيز تاكيد ميكند بسياري از عرصه هاي مطالعاتي، حوزه مشترك ميان علوم مختلف فيزيك و صنعت هستند و داراي كاربردهاي دوگانه و حتي چند گانه ميباشند كه انجام آنها براي كشوري بزرگي مانند ايران محل ايراد و اشكال نميباشد.

ایا پس از مختومه اعلام شدن پرونده موسوم به پی ام دی در شورای حکام باز در اینده ای دور یا نزدیک آژانس می تواند با ادعای در دست داشتن مدارک جدید این پرونده را مجددا بازگشایی کند؟

خیر این پرونده باید به نحوی بسته شود که دیگر قابل باز شدن نباشد. البته این به معنای عدم انجام وظیفه راستی آزمائی مواد هسته ای توسط آژانس در آینده نیست. ولی همانطور که خود آژانس هم تائید کرده است تاکنون هیچ شاهدی در زمینه انحراف مواد هسته ای کشورمان ندیده است و در شرایط فعلی همه مواد حسابرسی شده اند و تحت نظارت هستند. بنابر این فعالیتهای راستی آزمائی آژانس دیگر مربوط به گذشته نخواهد بود و از این به بعد تمرکز روی راستی آزمائی عدم انحراف مواد هسته ا ی در آینده است.

تبعات انتشار این ادعا که ایران در گذشته مطالعات علمی و امکان سنجی در باره توسعه یک وسیله انفجاری هسته ای داشته است برای ایران در همکاری های اتی با آژانس چه خواهد بود؟

هیچ تبعات خاصی ندارد چون در گزارش آژانس بیان شده است که ماده هسته ای در این مطالعات علمی وجود نداشته است و ماده هسته ای موجود در ایران به مقاصد نظامی منحرف نشده است. آنچه مهم است این است که در این گزارش بیان شده است که همه فعالیتهای مندرج در نقشه راه بر اساس برنامه مورد توافق انجام شده اند. ایران توضیحات کتبی و اسناد مربوطه راجع به مسائل باقیمانده گذشته و حال را ارائه داده و آژانس سوالاتی راجع به ابهامات مرتبط با توضیحات ایران تقدیم داشت و نشست های فنی- کارشناسی برگزار گردید. آژانس فعالیتهای پادمانی در مکان های خاص موردنظر آژانس، از جمله در پارچین، انجام داد و جلسه جمع بندی برگزار شد. اجرای نقشه راه همکاری محتوائی بیشتري میان آژانس و ایران را تسهیل نمود.

آیا تفاوتی در لحن گزارش اخیر آمانو با گزارشهای قبلی آن وجود داشت؟

ادبیات گزارش جدید آژانس حاوی نوعی مبرا دانستن جمهوری اسلامی ایران از اتهامات مطرح شده در پرونده پی ام دی است به نحوی که گزارش آژانس حتی در خصوص مطالعات مربوط به قبل از سال 2003، از عبارات ویژه ای استفاده کرده است .مثلا در گزارش، در بخش مطالعات و تجربیات، بیان شده، که این موارد در ایران صورت گرفته است و به نحوی بیان نشده است که تصمیم منسجم و هدفمندی از سوی نظام ایران در این زمینه گرفته شده است. در همه موارد مطرح شده کاربرد دوگانه فعالیتها مورد توجه آژانس واقع شده است. در بسیاری از موارد بیان شده که اطلاعات جدیدی در دسترس آژانس نیامده است که به معنای این است که اطلاعات ارائه شده قبلی مشمول مرور زمان می شود. در بحث مطالعات؛ در ارتباط با ساختار سازمانی مربوطه، گزارش نگفته است این ساختار سازمانی برای این کار بوده بلکه میگوید برای چنین کاری مناسب بوده است..

نظر شما در مورد مهمترین نکات این گزارش و اقدامات بعدی بعد از این گزارش چیست؟

گزارش اخیر آمانو ثابت می‌کند که تقریباً اتهامات مطرح شده در خلال بیش از یک دهه علیه برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران بی‌مبنا یا حتی ساختگی بوده است. این گزارش حاوی ارزیابی و رای نهایی نسبت به اتهامات 12گانه قبلی است و خیلی روشن ایران را از مجموعه اتهامات مبرا کرده است. از جمله درباره ادعای خطرناک وجود مخزن آزمایش اتمی در پارچین که در جریان دیدار آقای آمانو و کارشناسان آژانس از این سایت، غیرمستند بودن آن اثبات شد، یا درباره ادعای انجام انفجارات آزمايشي در منطقه مریوان که در گزارش اخیر رد شده است و همچنین موضوع فعالیت‌های مرتبط با ساخت سلاح اتمی براساس اسناد ادعایی سازمان‌های اطلاعاتی غربی که آن نیز عملاً توسط آقای آمانو بی‌پایه دانسته شده است. البته طبیعی است بسیاری از موضوعاتی که مربوط به سال های خیلی دور هستند را نمی توان بصورت کامل و صد در صد روشن ساخت.

چون گزارش ارزیابی نهایی آژانس در باره مسایل گذشته نشان می دهد که هیچ نشانه ای از یک برنامه نظامی هسته ای و یا انحراف مواد هسته ای در ایران پیدا نشده و صلح آمیز بودن برنامه ایران اثبات شده است. حالا نوبت 1+5 است که موضوع را در شورای حکام ببندند.کشورهای گروه 1+5 اکنون موظفند بر اساس بند 14 توافقنامه برجام، پرونده ابعاد احتمالی نظامی برنامه اتمی ایران را رسماً در شورای حکام آژانس مختومه کنند.