دکتر یوسف مولایی، حقوقدان و استاد حقوق بین الملل دانشگاه تهران، بر این باور است که وارد شدن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به لیست سیاه تحریم های ایالات متحده، می تواند غیر مستقیم تبعات مخربی بر برجام بگذارد. به عقیده وی، ایران در مسیر مقابله با این موضوع، چالش های بسیاری پیش روی دارد و توان ایران برای پیگیری مسأله از طریق مبادی قانونی تعریف شده محدود است.
به گزارش «تابناک» در حالی که شب گذشته، خبرگزاری رویترز به نقل از چند مقام ارشد آمریکایی اعلام کرده بود که دولت جدید آمریکا در پی بررسی احتمال وارد کردن سپاه پاسداران به لیست سیاه تحریم است، یکی از مهمترین موضوعات مطرح در این باره، تبعات این اقدام آمریکا بر برجام و توافق هسته ای است.
طبق گزارش رویترز، کاخ سفید مشغول بررسی طرحی است که می تواند به جای دادن سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران در لیست سیاه تروریستی آمریکا، منجر شود. در این خصوص گفته شده که از چندین نهاد دولتی آمریکا برای تصمیم گیری در خصوص جای دادن سپاه پاسداران در لیست سیاه، مشاوره گرفته شده.
این اقدام آمریکا ضمن در بر داشتن نکته اساسی در مورد فشار بر ایران، مسأله ای مهم و بسیار اساسی را مطرح می کند و آن احتمال اثرگذاری مستقیم یا غیر مستقیم تصمیم احتمالی آمریکا بر برجام است.
در همین رابطه، دکتر یوسف مولایی، حقوقدان، عضو هیأت علمی و استاد حقوق بین الملل در دانشگاه تهران در گفت وگو با «تابناک» جنبه‌های مختلف این موضوع را به لحاظ حقوقی بیان کرد.
دکتر مولایی نخست به مسأله ای اساسی در این رابطه اشاره کرد و گفت: نخستین مسأله این است که نظام جهانی یا جامعه جهانی هیچ معیاری ندارد که بنا بر آن اجماعی بین کشورها صورت گرفته باشد که با چه تعاریف یا الگویی یک کشور این حق را دارد، از طرف خود لیستی برای تروریسم تعریف کند. این یک خلأ بزرگ در نظم جهانی است که کشورهای قدرتمند بنا به اراده خود لیستی در این زمینه تهیه می کنند و متأسفانه هیچ نهادی هم وجود ندارد که بتوان علیه یک چنین تصمیماتی اقدام حقوقی صورت داد و در نتیجه یک آشفتگی به وجود می‌آید که در پی آن امنیت جهانی به خطر می‌افتد و منجر به عدم همکاری کشورها به شکل کامل با یکدیگر بر سر مسائلی مانند تروریسم می شود. اکنون اتفاق نظری بین کشورها در این زمینه و در مورد تعریف تروریسم وجود ندارد و بنابراین، به یک موضوع سیاسی و ابزاری برای موضع گیری سیاسی کشورهای علیه یکدیگر تبدیل شده است.
مولایی ادامه داد: فرق کشوری مانند آمریکا در این زمینه با دیگر کشورها این است که وابستگی اقتصاد جهانی به آمریکا خیلی بیشتر است و در نتیجه کشورها و شرکت های بزرگ نمی خواهند بازار آمریکا را از دست بدهند. وقتی لیستی تهیه می‌شود و آثار مستقیم خود را بر اقتصاد ایران می گذارد، همه کشورها و شرکت هایی که می توانستند در ایران سرمایه‌گذاری و معاملات تجاری و اقتصادی داشته باشند، از این کار صرف نظر کرده و آسیب های زیادی را متوجه ما می کنند.
وی در مورد آثار و تبعات چنین رویه ای به ویژه در مورد برجام گفت: شاید نتوانیم بگوییم که این امر مستقیم متوجه برجام است و برجام را نقض می کند، زیرا آمریکا در چارچوب برجام تعهداتی داده که به نظر من احتمالاً به شکل رسمی و فرمال این تعهدات را در آن چهارچوب رعایت می کند، ولی عملاً در سایر حوزه ها دست آمریکا باز است و می تواند از سرفصل های دیگر تحریم های ایران استفاده کند تا اقتصاد ما را تحت فشار قرار دهد. شاید چنین کاری به لحاظ حقوقی تأثیر مستقیمی بر برجام نداشته باشد؛ اما تبعات غیر مستقیم آن قطعاً و با توجه به محدودیت‌های اساسی که در حوزه امنیتی و اقتصادی برای ما ایجاد خواهد کرد، چالشی اساسی پیش پای ما پدید خواهد آورد که به گمانم احتیاج به بررسی دقیق و بیشتری دارد.
استاد دانشگاه تهران در ادامه گفت: آمریکایی ها به خوبی می دانند که چنین اقدام و تحریمی برای ما صدمات زیادی به همراه خواهد داشت و به همین دلیل، علاقه مند به اقدام به چنین رویه هایی هستند. نمی توان به دقت گفت با چه ترتیباتی می توان در سیاست داخلی با این مسأله مقابله کرد، اما بجد تأثیرات اساسی بر ما خواهد داشت. هر حرکتی حتی نه به این وسعت، هر اقدام کوچکی که بتواند اقتصاد ما را متأثر سازد، مسلماً موضوعی است که در حوزه امنیت ما هم قابل بررسی است و فقط محدود به حوزه اقتصادی نخواهد بود. امروز تفکیک حوزه اقتصاد و امنیت به سادگی مقدور نیست و هر کشوری وقتی در هر حوزه ای در مناسبات بین‌المللی تضعیف شود، این یک تهدید امنیتی است و کاهش حجم مبادلات و مراودات تجاری و اقتصادی ما با دنیا اثرات امنیتی خواهد داشت. اگر در کوتاه مدت این اتفاق نیفتد، در بلند مدت تأثیرگذار خواهد بود.
دکتر مولایی در پاسخ به اینکه امکان اقدام حقوقی ایران از راه های مشخص شده در متن برجام در اعتراض به این اقدام احتمالی آمریکا و خنثی سازی آن وجود دارد یا نه، گفت: بررسی این مسأله که ما چطور امکان ارتباط دادن این موضوع به برجام را داریم، زمان بر و نیازمند بررسی است. برجام ساختار و سازه ای مشخص و مختص به خود دارد که در این سازه، بخشی از تحریم های سازمان ملل و بخشی از تحریم های یکجانبه آمریکا معلق شده و موارد خاص برجام قلمداد می شود. اکنون در رابطه با این اقدام آمریکا برای وارد کردن سپاه به لیست تحریم، به نظر من کاری بسیار دشوار است که در متنی که شاید نیاز به تفسیر زیادی دارد، موفق به یافتن مواردی شویم که بتوانیم بر اساس آن بگوییم که این مسأله مستقیم نقض برجام است.
وی ادامه داد: حتی اگر این مسأله طبق دریافت و تفسیر ما به معنی نقض برجام باشد، آنگاه مسأله باید در فرایند حل اختلاف برجام قرار بگیرد و ممکن است در این فرایند کشورهای دیگر با ما هم نظر نباشند و از این نظر شاید ما نتوانیم کار زیادی برای مقابله با این موضوع به لحاظ حقوقی انجام دهیم.
