اسفند سال ١٣٧٦ اتوبوس حامل دانشجويان رياضي شركت‌كننده در بيست‌و دومين دوره مسابقات رياضي دانشجويي از اهواز راهي تهران بود اما به تهران نرسيد.
به گزارش اعتماد، اتوبوس نخبگان جوان جايي در مسير اهواز- خرم‌آباد به درون دره زال سقوط كرد. ٦ دانشجوي جوان صنعتي شريف در اين حادثه كه تا هنوز به عنوان يكي از تلخ‌ترين حوادث دانشگاهي كشور شناخته مي‌شود، جان باختند.
مريم ميرزاخاني يكي از بازماندگان همان حادثه بود و زماني كه موفق به دريافت بالاترين نشان علمي در حوزه رياضيات شد بارها از او به عنوان بازمانده سقوط سال ٧٦ ياد شد. وقتي كه مريم ميرزاخاني در سال ٢٠١٤ (مرداد ٩٣) به عنوان نخستين زن در تاريخ عالي‌ترين جايزه رياضي جهان، جايزه فيلدز را دريافت كرد،
همراه با شهرتي كه پس از آن به سراغش آمد و همزمان با انتشار جزيياتي از سوابق و زندگي علمي‌اش، ياد هم‌كلاسي‌هاي جانباخته‌اش هم زنده شد. حالا ٢٠ سال پس از آن حادثه و ٣ سال بعد از دريافت جايزه‌اي كه به نوبل رياضيات شهرت دارد، مريم ميرزاخاني درگذشت.
درگذشت ناگهاني او هم مانند خبر دريافت آن جايزه تبديل به موجي شد كه خبرهاي روز گذشته رسانه‌ها را با خود همراه كرد. وجه اشتراك خاطراتي كه آدم‌ها از مريم ميرزاخاني تعريف مي‌كنند، رياضي است.
برخي از اين آدم‌ها مريم را سال‌ها پيش از شهرت جهاني او مي‌شناختند، سال‌هايي كه او در ميان بچه درس‌خوان‌ها و المپيادي‌ها شناخته شده بود، دختري نوجوان با مانتو و مقنعه دبيرستان و ذهني زيبا. اميد نقشينه، عضو هيات علمي دانشگاه صنعتي اميركبير است، استاد گروه رياضي.
براي او نام مريم ميرزاخاني به سال‌ها قبل از شهرت او بازمي‌گردد، به دهه ٧٠ و زماني كه هر دو با مدال‌هاي طلاي المپياد كشوري بر گردن قرار بود راهي المپياد جهاني شوند. تصوير مريم براي او همواره همان تصوير آميخته با فرمول‌ها است: «خانم ميرزاخاني را خيلي كوتاه بايد اين‌گونه توصيف كنم: علاقه‌مند و سختكوش در حوزه رياضيات. من و مريم ميرزاخاني هر دو عضو تيم المپياد رياضي سال ٧٣ بوديم، او البته سال بعد هم عضو تيم بود و بعد هم در دانشگاه صنعتي شريف هم‌دانشگاهي بوديم و در برخي از كلاس‌ها، همكلاسي.
سال ٧٣ تيم ٦ نفره‌اي كه از ايران راهي المپياد رياضي هنگ‌كنگ شد شامل ٦ نفر بود؛ ٤ پسر و ٢ دختر و همان سال بود كه ايشان موفق شد به عنوان نخستين دانش‌آموز دختر ايراني مدال طلاي المپياد را كسب كند. »
نقشينه مي‌گويد كه مهم‌ترين تاثير ميرزاخاني همين پرچمدار بودنش به عنوان يك زن دانشمند بوده است؛ پرچمي كه از همان زمان شركت در المپياد رياضي برداشته شد: «او نخستين دختر ايراني بود كه توانست مدال طلاي المپياد رياضي بگيرد. نه فقط ايران بلكه در آن زمان حتي در تيم ساير كشورها هم تعداد دختران المپيادي رياضي به نسبت پسرها كم بود و همين باعث مي‌شد تا حضور او خيلي به چشم بيايد.
مريم ميرزاخاني و رويا بهشتي در آن سال جزو تيم ايران بودند، آن هم در شرايطي كه خيلي‌ها با آن پيش‌فرض‌هاي ناقصي كه داشتند و تبليغات منفي‌اي كه مي‌شد، گمان مي‌كردند دخترها در ايران شرايط تحصيل ندارند و براي همين حضور آنان در مسابقات جهاني براي خيلي از حاضران تعجب‌برانگيز بود.»
موفقيتي كه او به عنوان يك زن دانشمند با كسب جايزه فيلدز و در سطحي جهاني آن را تكرار كرد. نقشينه مي‌گويد نخستين‌باري كه متوجه موفقيت‌هاي ميرزاخاني بود همان زماني بود كه در جلسه نهايي انتخابي المپياد بايد تصميم مي‌‌گرفتند كه مي‌خواهند در چه رشته‌اي راهي المپياد جهاني شوند: «من از اصفهان آمده بودم و در دو رشته رياضي و كامپيوتر مدال طلا گرفته بودم و در جلسه‌اي از ما سوال مي‌شد كه براي المپياد جهاني كدام يكي از اين دو رشته را انتخاب مي‌كنيم. آنجا بود كه ديدم از خانم ميرزاخاني هم همين سوال را پرسيدند.
او هم در هر دو رشته طلا گرفته بود و بايد ميان دو رشته انتخاب مي‌كرد. قدرت علمي و توانايي او در حل مساله را هم در زمان كلاس‌هاي آمادگي المپياد جهاني از نزديك ديدم و از ابتدا مشخص بود كه يكي از قوي‌ترين اعضاي تيم ايران است.»
ايمان افتخاري، عضو پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي است. يكي از همان نوجوانان المپيادي دهه ٧٠. اما مي‌گويد مريم ميرزاخاني را بسيار قبل از دوره المپياد مي‌شناخته است: «من قبل از اينكه ايشان را ببينم، از دوره راهنمايي اسمش را مي‌شنيدم.
من در مدرسه علامه حلي تحصيل مي‌كردم و او در دبيرستان فرزانگان و از آنجايي كه هر دو مدرسه زيرنظر استعدادهاي درخشان بود، بچه‌هاي هر دو مدرسه از اخبار مدرسه ديگر مطلع بودند و ما هم در همان زمان شنيده بوديم كه در دبيرستان فرزانگان كسي هست كه در حوزه رياضيات استعدادي چشم‌گير دارد. وقتي به دوره المپياد رسيدم هم ايشان دو مدال طلاي المپياد جهاني را به نام خودش ثبت كرده بود.»
مريم ميرزاخاني تنها دو سال از او بزرگ‌تر بود و با اين حال زماني كه افتخاري در دوره‌هاي المپياد شركت مي‌كرد، ميرزاخاني به عنوان مدرس سر كلاس‌هاي‌شان حاضر مي‌شد: «سال ٧٥ و ٧٦ كه من و هم‌دوره‌اي‌هايم در المپياد شركت كرديم خانم ميرزاخاني مدرس المپياد بود و مسووليت كلاس‌هاي مختلفي را بر عهده داشت كه البته مهم‌ترين‌شان كلاس نظريه اعداد بود؛ يكي از سخت‌ترين مباحث و كلاس‌هاي آن دوره. تسلط ايشان به رياضي و توانمندي‌اش در اين حوزه را از همان كلاس نظريه اعداد مي‌شد فهميد.»
افتخاري هم تصويري آميخته از رياضي و اعداد از مريم ميرزاخاني دارد: «من بعد از المپياد و در دوره ليسانس دانشگاه صنعتي شريف هم با ايشان هم‌دانشگاهي بودم و بعد به دليل مشغوليت در رشته رياضي ارتباط حرفه‌اي داشتيم. تا جايي كه به كار مربوط مي‌شود بايد بگويم او آدمي بود بسيار توانمند و بااستعداد و به‌شدت پركار؛ كسي كه تاثيرات قابل توجهي بر رياضيات گذاشت.
موضوعات مهم و دشواري كه توسط او پرداخته شده است، موضوعاتي هستند كه حتي پرداختن به يكي از آنها هم كار هر كسي نيست اما او اين موضوعات را به هم گره زده، ميان آنها پل زده.»
مريم ميرزاخاني از حادثه سقوط اتوبوس دانشجويان دانشگاه شريف جان سالم به در برد، سال‌ها بعد نامش را به عنوان نخستين زن برنده جايزه فيلدز ثبت كرد و بعد از كسب افتخارات علمي فراوان تسليم سرطان شد. بيست سال پس از آن سقوط سال ٧٦، داستان عمر مريم ميرزاخاني هم به پايان رسيد...
