الزامات استفاده از ظرفیت نظارتی مردم توسط بانک مرکزی
علیرضا سیفی
نکته مهمی که باید مورد توجه بانک مرکزی قرار بگیرد تا بتواند شاهد استفاده از ظرفیت مردمی برای نظارت بر بانک‌های متخلف باشد، در نظر گرفتن سیاست‌های حمایتی و انگیزشی برای گزارشگران فساد است.
مسئولان بانک مرکزی در هفته گذشته طی بخشنامه‌ای همه بانک ها و موسسات مالی و اعتباری را ملزم به کاهش سود سپرده‌های بانکی کردند. نظارت بر اجرای صحیح این بخشنامه با توجه به رقابت مخربی که بین بانک ها در تعیین سود سپرده گذاری بالاتر جهت جذب سپرده بیشتر ایجاد شده است، از اهمیت بالایی برخوردار است. بانک مرکزی از تمامی مردم در سراسر کشور درخواست کرده است که مردم تخلفات در حوزه نرخ سود بانکی سپرده‌های کوتاه مدت و بلند مدت را به بانک مرکزی گزارش کنند و با این کار بانک مرکزی را در نظارتی موثرتر یاری کنند.
بطور کلی انواع نظارت عبارتند از نظارت متمرکز و نظارت غیرمتمرکز. دستگاه های نظارتی مانند دیوان محاسبات، سازمان بازرسی، معاونت نظارتی بانک مرکزی و ... مثالی از نظارت متمرکز هستند. بعبارتی ساختارهای فعلی نظارت در بانک مرکزی از جمله معاونت نظارتی بانک مرکزی، از نوع نظارت متمرکز هستند. اما نظارت غیرمتمرکز شیوه‌ای نوین از نظارت است که در آن تعداد ناظران به یک شخص یا نهاد مشخص محدود نمی‌شود و در این نوع از نظارت همه مردم اعم از کارمندان یک نهاد یا سازمان، ارباب رجوع، سازمان‌های رقیب و ... ناظر بر فعالیت‌های آن سازمان یا نهاد هستند و در صورت مشاهده هر گونه تخلف یا فساد، می‌توانند آن را طبق سازوکارهای پیش بینی شده به نهادهای ذیربط گزارش کنند.
نظارت غیرمتمرکز (نظارت مردمی) بسیاری از ایرادات ذاتی نظارت متمرکز از جمله هزینه اندک تبانی بین ناظر و متخلف، عدم حضور ناظر در همه نقاط، عدم تقارن اطلاعات بین ناظر و منظور و هزینه بالای اجرایی را ندارد فلذا مسئولان بانک مرکزی هم با علم به ناکارآمدی های ذاتی سازوکارهای نظارتی فعلی بانک مرکزی، متمسک به شیوه کارآمد نظارت مردمی شده‌اند.
همانند این اقدام هوشمندانه بانک مرکزی در استفاده از نظارت مردمی، البته در بسیاری از کشورهای دیگر هم به صورت های مختلف انجام شده و نتایج بسیار موفقی نیز داشته است. برای مثال تخلفات بانک سوئیسی UBS در آمریکا که به هزاران آمريكايي راهنمایی هایی را برای فرار غيرقانوني از پرداخت ماليات داشته است، توسط ناظران مردمی کشف شد.
نکته بسیار مهمی که در کشورهای موفق در زمینه نظارت مردمی، مورد توجه قرار گرفته، در نظر گرفتن سیاست‌های حمایتی و انگیزشی برای گزارشگران فساد است. بنابراین مسئولان بانک مرکزی برای اجرای صحیح طرح کاهش سود سپرده‌ها باید از سویی از گزارشگر تخلف در برابر هرگونه تهدید، فشار و ... از سوی بانک‌ها حمایت کنند. از طرفی هم با درنظر گرفتن نظامات انگیزشی، زحمات و ریسک‌هایی را که گزارشگران تخلف متحمل می‌شوند را جبران کنند. درنظر گرفتن جایزه برای افرادی که تخلف بانک‌ها را گزارش دهند نقش موثری در همراهی مردم با بانک مرکزی دارد.
همچنین نحوه گزارش دهی نیز باید از طریق خطوط امن (Hot Line) با قابلیت حفظ اطلاعات شخصی گزارشگر تخلف و ذخیره سازی مستندات صورت گیرد و این خطوط امن مستقیما گزارشهای واصله را به نهاد ذیربط ارسال کند.
