کلیات
ضربآهنگ، ریتم یا ایقاع، به معنی توالی ضربههای آهنگ که برای موزون کردن نوای موسیقی به کار میرود. به عبارت دیگر تکرار پیدرپی یک حرکت پایدار در زمان مشخص را در موسیقی وزن یا ریتم مینامند.
ریتم
ایقاع (ریتم) (rhythm)، در لغت به معنی افکندن و در موسیقی به معنای هماهنگ ساختن آوازهاست. توالی و تناوب منظم دو امر متقابل از قبیل حرکت و سکون، صدا و سکوت، فشار و نرمش و مانند آنها که در نتیجه آن نظمی در کل اثر هنری به وجود آید.
معنای اصطلاحی
ریتم در اصطلاح ادبی، تربیب متوالی هجاهای بلند و کوتاه در یک مصراع شعر یا سطری از نثر است که نظمی در کل اثر میآفریند؛ از این نظر ایقاع از ارکان اساسی اثر ادبی، یا هنری به ویژه شعر و نثر است؛ آنچنانکه لازمه زندگی است. ضربان قلب، گردش شب و روز و... بیانگر آن است که ضرباهنگ بخشی از زندگی انسانهاست. شاعر و نویسنده از رهگذر ضرباهنگها با شوری که میآفریند و فضای مساعدی که ایجاد میکند، خواننده را در درک کلام و دریافت مفهموم یاری میبخشد.
ضرباهنگ
ضرباهنگ در شعر براساس الگوهای وزنی متداول در هر زبان به وجود میآید.
ایقاع در عروض
در واقع منظور از ایقاع در عروض همان وزن شعر است. ریتم حاصل تکرار و ترتیب الگوی وزن است.
کاربرد آگاهانه ایقاع
کاربرد دقیق و آگاهانه ایقاع میتواند در بیان مقصود و ایجاد فضای مناسبتر برای فهم ک لام مؤثر باشد؛
نمونهها
ــ بهعنوان مثال در این شعر شاعر با به کار بردن وزن پر تحرک، جنبش بهار و صدای دف و طبل را اینگونه القا میکند:
به دلم از جنبش فروردین هوس آن طرفه نگار آمد ••• بزنای مطرب بزنای مطرب که زمستان رفت و بهار آمد
(مهدی حمیدی شیرازی)
ــ شاعر دیگری با به کاربردن این بحر محزون و آرام، فضای غمانگیزی برای شعر خود پدید میآورد:
شب آمد و دلِ تنگم هوای خانه گرفت ••• دوباره گریه بیطاقتم بهانه گرفت
(هوشنگ ابتهاج)
بیان یک نکته
ذکر این نکته نیز شایان ذکر است که برای ایجاد فضای عاطفی مناسب تنها انتخاب وزن مناسب کافی نیست؛ وزن بهتنهایی عامل فضاسازی نیست؛ به عنوان مثال در شاهنامه با وجود اینکه وزن واحد است، اما لحظههای سرور و پیروزی، جنگ و پیکار، مرگ و غم و شکست و پیروزی به شیوه استادانهای پرداخته شده است؛ بهطوریکه القای عاطفی مناسب خود را دارد.
ریتم در نثر
ریتم تنها مختص به شعر نیست؛ بلکه در نثر و شعر آزاد نیز از گذر ترتیب طبیعی کلام شکل میگیرد. از شیوههای ایجاد ضرباهنگ در نثر کاربرد سجع است. از نثرهای خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی میتوان بهعنوان نثر ریتمیک نام برد. ضرباهنگ در نثر از آزادی بیشتری برخوردار است؛ زیرا لازم نیست جملههای نثر در الگوی وزنی معینی جا داده شود.
شیوههای ایجاد ضرباهنگ
نویسنده داستان و نمایشنامه از شیوههای ایجاد ضرباهنگ برای القای حرکت و سکون، غم و شادی، خشم و مهر و... استفاده میکند. از مهمترین شیوهها در نثر، آهنگ افتان و آهنگ خیزان است.
آهنگ افتان
در آهنگ افتان در هر رکن، فشار تلفظ بر هجای نخستین واقع میشود.
آهنگ خیزان
آهنگ خیزان آن است که در هر رکن فشار تلفظ بر آخرین هجا واقع میشود و در نتیجه آهنگ از کوتاهی و زیری به بلندی گرایش مییابد.
مععیارهای سنجش بلاغت
انتخاب صحیح ریتم و کاربرد مناسب ضرباهنگ، از جمله معیارهایی است که برای سنجش بلاغت به کار میرود. برای یک موضوع غمانگیز مثلاً مرثیه باید از ریتم کُند و غمگین استفاده کرد؛ درحالیکه:
نمونهها
ــ خاقانی در مرثیهای از وزن «مفعول مفاعلن فعولن» استفاده کرده که وزنی ضربی و شاد است:ای قبله جان کجات جویم ••• جانی و به جان هوات جویم
ــ و یا وقار شیرازی برای زلزلهای این شعر را با کلماتی غمانگیز، اما در وزنی شاد به کار برده و در نتیجه متهم شده که شعر او از روری عاطفه و قلبی نیست:
دل درهم و خاطر به غم و سینه به تاب است ••• شهری به خروش است و جهانی به عذاب است
ــ، اما این مرثیه از قطران تبریزی ریتم مناسب دارد:
بود محال تو را داشتن امید محالبه عالمی که نباشد هرگز بر یک حال
ــ در هر صورت ریتم تنها عامل فضاسازی نیست؛ اگرچه از مهمترین عوامل آن محسوب میشود. نمونهای از نثر خواجه عبدالله انصاری:
الهی اگر طاعت بسی ندارم، در هر دو جهان جز تو کسی ندارم
الهی تا با تو آشنا شدم از خلق جدا شدم و در هر دو
جهان شیدا شدم، نهان بود و پیدا شدم.
ریتم؛
«کاپولتها و مونتاگها / I Capuleti e i Montecchi» قطعهای از «وینچنزو بلینی / Vincenzo Bellini» اپرانویس ایتالیایی است. اجرای این قطعه موسیقی را با گیتار کلاسیک توسط الکساندر میلوانوو در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۳۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
«ال کمینو رئال / El Camino Real» قطعهای از «آلفرد رید / Alfred Reed» موزیسن و آهنگساز است. اجرای این قطعه را توسط ارکستر آلخمسی اسپانیا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
چراغای شهر قطعهای از زانیار خسروی است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید. سکانسهایی از این فیلم سینمایی را در تابناک تماشا میکنید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۳۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
همنوایی گروه آواز تهران با تار علی قمصری نوازنده و آهنگساز را در تابناک میبینید و میشنود.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
من همونم قطعهای از علیرضا طلیسچی خواننده پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
«شاکن در لا مینور / Chaconne in a minor» اثر «سیلویس لئوپلد وایس / Sylvius Leopold Weiss» آهنگساز و نوازنده ساز لوت آلمانی در دوره باروک است. این قطعه را با اجرای جرج ساکلاریو نوازنده گیتار کلاسیک در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۲۱۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
«موومان دوم و سوم از سونات شوبرت در لامینور / Franz Schubert: Sonata in A-Minor, 2nd and 3rd movement» اثر فرانتس شوبرت آهنگساز اتریشی برجسته مکتب موسیقی کلاسیک-رمانتیک است که برای ساز «آرپجونه / Arpeggione» تنظیم شده است. این قطعه را در قالب یک دوئت پیانو و دبل باس (کنترباس) با اجرای دومینیک واگنر و ورنر کوزرتائوس میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۹۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
مستی مدام قطعهای از همایون شجریان بر اساس شعر و موسیقی از فردین خلعتبری است. موزیک ویدیو این قطعه را با بازی رویا نونهالی در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۹۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۴
ریتم؛
«راپسودی / Rhapsody» برگرفته از واژه یونانی ῥαψῳδός (راپسودوس، به معنی خواننده سرودههای حماسی)، اثری تکموومانی و اپیزودیک است با اپیزودهایی که بهلحاظ حالت، تونالیته و رنگ موسیقایی بسیار متنوعاند اما کلیتی یکپارچه را تشکیل میدهند. «راپسودی آبی / Rhapsody in blue» قطعهای از جرج گرشوین است. ارکستر آلخمسی اسپانیا این قطعه را اجرا کرده که این اجرا را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۹۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
مردن مردانه قطعهای از گروه داماهی است که بازخوانی شعری از ابراهیم منصفی است. اجرای زنده این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
یک سه نوازی تار، دف و دم و بندیر را با محوریت علی قمصری و همراهی حسین رضایی نیا و همایون نصیری در البرز میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
دختر جون قطعهای از مهدی مقدم خواننده موسی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
بزم گل قطعهای از وحید تاج است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
کنسرتو شماره 2 در سی مینور اثر جیووانی بوتسینی نوازنده مشهور کنترباس و آهنگساز ایتالیایی را با اجرای دومینیک واگنر و جورج برنشمیت در قالب یک دوئت ویولنسل میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
همنوازی در سیستان قطعهای است از علی قمصری آهنگساز و نوازنده تار و سه تار که در زاهدان به همراه گروهی از نوازندگان محلی اجرا کرده است. این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۳۱۱۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۵/۰۳
ریتم؛
«گرانادا / Granada» قطعهای از ایساک آلبنیس آهنگساز و نوازنده پیانو اهل کاتالونیای اسپانیا است. اجرای این قطعه را به شکل دوئت با اجرای فلورین بلورچینگر و جانپائول تروتر در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۸۸۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۶
ریتم؛
خبر این است، قطعهای از علی قمصری آهنگساز و نوازنده تار و سه تار متکی بر شعری از احسان افشاری است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۸۱۴۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۱
ریتم؛
ماسک قطعهای از فرزاد فرزین خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۸۱۳۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۲۰
ریتم؛
«کامکارها»؛ این یکی از باشکوهترین اسم جمعهای موسیقی ایران طی دهههای اخیر است. نامی که از «حسن کامکار» آغاز شد و حالا به نسل سوم خانوادهای رسیده است که زندگیشان با موسیقی عجین است. گروه «کامکار»ها از بزرگترینشان (استاد هوشنگ کامکار که خداوند همواره به سلامت بدارَدَش) تا نوازندگان حالا جوان و نوجوان به موسیقی ایران کمک بسیاری کردند؛ اما فعالیتهای فردی هر کدام از آهنگسازان و نوازندگان و خوانندگان این گروه نیز اتفاقی خاص در موسیقی ایران رقم میزند. یکیشان ملودیهای ایرانی و نواحی را با موسیقی کلاسیک تلفیق کرد. دیگری دف را وارد موسیقی ایران کرد. آن دیگری یک تنه و با جمع محدودی ارکستر سمفونیک را زنده نگاه داشت. آن یکی ابداعات فراوان در سنتور به وجود آورد و همهشان دست در دست هم نشان دادند که زنان چقدر میتوانند در عرصهی موسیقی فعال باشند و شدند. این گفتوگو را «هانا» (خواننده، نوازنده و مدرس دانشگاه) با پدرش (استاد بیژن کامکار) و خانم «نجمه تجدد» انجام داد. گفتوگویی پر از نکات ظریف که دیدنش و شنیدنش میتواند تصویری شفاف از موسیقی ایران در دهههایی که گذشت ارائه دهد و از آن طرف رهنمودی برای آنانی باشد که تازه به این راه قدم گذاشتهاند.
کد خبر: ۱۱۲۸۱۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۴/۱۹
ریتم؛
نگی که نگفتم قطعهای از فرزاد فرزین خواننده موسیقی پاپ است. موزیک ویدیو این قطعه را در تابناک میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۱۲۱۳۵۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۱/۰۳/۱۸