باب اول - کلیات

فصل اول - تشکیل و افتتاح مجلس

مبحث اول - تشکیل و افتتاح مجلس

اول - تشکیل مجلس

ماده 1 - محل مجلس شوراى اسلامى ایران محل تشکیل اولین مجلس خبرگان است که قانون اساسى ایران در آن به تصویب رسیده است و هیچ محل دیگرى براى تشکیل جلسات عمومى رسمیت ندارد مگر باتصویب دوسوم نمایندگان حاضر در مجلس.

تبصره - درمواقع اضطرارى که اجتماع و تشکیل جلسات در محل رسمى ممکن نباشد، محل جدیدتشکیل جلسات باید رسماًازطرف هیأت رئیسه به‏اطلاع نمایندگان برسد.

دوم - افتتاح مجلس

ماده 2 - نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مى‏یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شورى تلاوت مى‏شود.

پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام وتجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.

سوم - تشریفات سوگند

ماده 3 - نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسى سوگند یاد مى‏کنند. متن سوگند نامه توسط رئیس قرائت مى‏شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء میکنند.

نمایندگان اقلیت‏هاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.

نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمى که حضور پیدا مى‏کنند سوگند را بجا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.

چهارم - جایگاهها

ماده 4 - جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین مى‏شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه‏کشى هر شش ماه یکمرتبه تجدید مى‏شود. نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‏اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آئین‏نامه خواهند نشست و افراد مذکور به‌هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمى‏باشند.

ماده 5 - خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مامورین انتظامات مجلس در محل‏هاى مخصوص، حق حضور خواهندداشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بى‏نظمى خوددارى کنند. در غیراین صورت با دستور رئیس، تالار جلسه را ترک مى‏نمایند. در صورتى که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفرى بشود فرد خاطى بارعایت مقررات توسط مامورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تسلیم خواهد شد.

تبصره 1 - هریک از نمایندگان مى‏تواند درهر جلسه براى حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید. انتظامات مجلس موظف به صدور کارت براى آنان مى‏باشد.

تبصره 2 - سازمان ادارى مجلس، با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، براى خبرنگاران جرائد داخلى که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و براى خبرنگاران خارجى با معرفى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى کارت موقت غیرقابل انتقال صادر مى‏نماید.

پنجم - انتظام مجلس

ماده 6 - حفظ انتظام وامنیت محوطه مجلس بعهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوه‏اى بدون اجازه رئیس، حق‌مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.

ماده 7 - رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق‌شرکت در جلسات علنى مجلس را دارند و مى‏توانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه براى شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور در مجلس شرکت مى‏کند و همچنین اعضاى شوراى نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمى مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحه‏اى با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضاء شوراى نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.

تبصره 1- سایر مسؤولین دستگاههای اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیأت رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده‌اند می‌توانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.

تبصره 2- رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امور مجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونین امورمجلس دیگر دستگاهها و نهادها با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند. این افراد می‌توانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.1

ماده 8 - حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس مى‏شوند مطلقاً ممنوع است.

مبحث دوم - تشکیلات قانونگذارى مجلس

اول - هیأت‏هاى رئیسه مجلس

الف - هیأت رئیسه سنى

ماده 9 - مسن‏ترین فرد از نمایندگان حاضر به‏عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به‏عنوان نایب‌رئیس و دونفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر2معین مى‏شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مى‏گیرند. درصورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسن‏ترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.

اعلام هیأت رئیسه سنى با اداره کل قوانین مجلس است.

ماده 10 - وظایف هیأت رئیسه سنى، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، اقتراع شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت است.

ب - هیأت رئیسه موقت

ماده 11 - انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است،
به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.

هیأت رئیسه موقت بلافاصله پس از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را بجاى خواهد آورد.

ماده 12 - وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور ادارى مجلس است.

ج - هیأت رئیسه دائم

ماده 13 - پس از تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم مى‏کند، اعضاى هیأت رئیسه دائم براى یکسال انتخاب مى‏شوند. مبناى تجدید انتخابات سالیانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلى بوده و درصورتى که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مى‏گردد و مسوولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید.

ماده 14 - هیأت‌رئیسه دائم مرکب‌از رئیس، دو نایب رئیس، شش‌دبیر 3 و سه ناظر4 مى‏باشد.

ماده 15 - انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئیس، دبیران5 و ناظران6 هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.

تبصره 1 - چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران ،7 ناظران8با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین مى‏شوند.

تبصره 2 - در صورتى به فرد غایب در جلسه مى‏توان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخاب هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به اداره کل قوانین مجلس اعلام کرده باشد.

ماده 16 - قبل از اخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامى داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.

ماده 17 - اعضاء هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان به ترتیب زیر سوگند یاد میکنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن مى‏باشند.

بسم الله الرحمن الرحیم

«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد مى‏کنم که حداکثر توان خود را براى اجراء آئین‏نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى طرفى کامل در انجام وظایف بکارگیرم و از هرگونه اقدام مخالف آئین‏نامه اجتناب نمایم.»

ماده 18 - نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به عنوان نایب رئیس اول و نایب رئیس دوم و درصورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب مى‏شوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.

تبصره - رئیس مجلس مى‏تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به ترتیب به عهده نواب رئیس بگذارد.

ماده 19 - اگر رئیس مجلس پیش از انقضاى مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شودنواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد مى‏سازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام مى‏دارند. درمورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مى‏شود و در هر صورت در جلسه بعد نایب رئیس جلسه را تشکیل مى‏دهد و رئیس جدید طبق آئین‏نامه داخلى مجلس انتخاب مى‏شود.

در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاء نامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به عمل مى‏آید، حداکثر توضیحات رئیس و مذاکرات نمایندگان یکساعت خواهد بود.

تبصره 1 - در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.

تبصره 2 - انتخاب رئیس و هریک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.

ماده 20 - هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه مجلس نمى‏تواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هریک از اعضاء این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آئین‏نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمى‏توانند به عنوان رئیس یا سخنگوی9 کمیسیون‏هاى مجلس انتخاب گردند و درصورتى که رئیس یا سخنگوی10 کمیسیون‏ها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته مى‏شوند.

ماده 21 - وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:

1 - اداره جلسات مجلس به‏شرح مواد این آئین‏نامه.

2 - اداره11 کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس.

3 - امضاى کلیه احکام استخدامى براساس آئین‏نامه استخدامى کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات.

4 - امضاى کلیه نامه‏هاى مربوط به امور قانون‏گذارى و پارلمانى مجلس.

5 - حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آنها است.

6 - ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه یکبار به نمایندگان.

7- سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات.

ماده 22 - وظایف دبیران12 عبارتند از:

1 - مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها.

2 - قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشته‏ها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.

3 - تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول
با قید شماره.

4 - ترتیب اجازاتى که نمایندگان در جلسه براى نطق مى‏خواهند،
با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب.

ماده 23 - وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:

1 - نظارت بر13 کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس.

2 - تصویب بودجه پیشنهادى سالیانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى.

3 -14 تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آئین‏نامه.

4 - انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس.

5 - نظارت بر انجام امور مربوط به گزارشها و چاپ و توزیع آنها.

6 - تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس.

7 - مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلت‏هاى قانونى مذکور در این آئین‏نامه.

8 - تصمیم گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس.15

9 - اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور.

10 - بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیون‏ها و شعب
و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آئین‌نامه.16

11 - حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان.

12 - تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روشهای نظارتی و ساماندهی امورناظرین منتخب مجلس وکمیسیونها درمجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان.17

تبصره - جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت مى‏یابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.

د - مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس

ماده 24 - رئیس مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آئین‏نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.

ماده 25 - هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، مى‏توانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا به‏درخواست کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس18، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‏هاى تخصصى19 و اعضاء کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی20 مکلف است ظرف مدت سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید. درصورتى که اکثریت اعضاء هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق مى‏گردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار مى‏گیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأى‏گیرى گذاشته مى‏شود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیر این صورت از سمت خود مستعفى شناخته مى‏شود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.

تبصره 1 - هیأت رسیدگى کننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسه‏اى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون‏ها، انتخاب مى‏نمایند. جلسات هیأت باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت مى‏یابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضرین مى‏باشد.

تبصره 2 - نمایندگان معترض و اعضاء مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگى کننده به اعتراضات را ندارند.

تبصره 3 - رسیدگى فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مى‏توانند از آن طریق نیز نسبت به عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.

دوم - شعب و کمیسیون‏ها

الف - شعب

ماده 26 - پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بطور مساوى به پانزده شعبه تقسیم مى‏شوند و افراد باقیمانده به‏ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده مى‏شوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد مى‏کنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند پذیرفته مى‏شوند.

هر شعبه داراى یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو21 و دو دبیر22 خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضاء شعبه، انتخاب مى‏شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.

نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به‏وسیله سخنگو23 به اطلاع مجلس مى‏رسد. مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء مى‏باشد و تصمیمات شعب، به‏جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 27 - هر یک از شعب براى تمام دوره نمایندگى رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:

1- رسیدگى به اعتبارنامه‏ها.

2- تعیین اعضاى کمیسیون تحقیق.

3- تعیین اعضاى کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس.

4- بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت درکمیسیون‏هاى تخصصى مجلس.

ماده 28 - هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامى حاضرین و غایبین و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.

ب - کمیسیون‏ها

ماده 29 - مجلس داراى کمیسیون‏هاى خاص شامل کمیسیون تحقیق، تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس، اصل نودم (90)، و کمیسیون‏هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص به‏شرح مواد این آئین‏نامه خواهد بود. تعداد اعضاء کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس هر کدام پانزده نفر و تعداد اعضاء کمیسیونهای اصل نودم(90)قانون اساسی و تخصصی و نیز نفرات عضو با رعایت مواد این آئین‌نامه و رأی اکثریت نسبی اعضاء جلسه مشترک هیأت رئیسه و رؤسای شعب تعیین می‌شود.24

تبصره- تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیونها با رعایت کلیت آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هریک از کمیسیونها و یا حداقل پنجاه‌نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی و رؤسای کمیسیونهای تخصصی اجراء می‌شود.

جلسه مشترک فوق‌الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضاء حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.25

کمیسیونهاى خاص

1 - کمیسیون تحقیق

ماده 30 - به منظور بررسى اعتبارنامه‏هایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به‏عنوان اعضاى اصلى و على‏البدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.

2 - کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس

ماده 31 - هر شعبه یک نفر دیگر از اعضاء خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون طرحهاى مربوط به مواد آئین‏نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش مى‏نماید تا مطابق آئین‏نامه مورد بررسى قرار گیرد.

3 - کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى

ماده32- به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم(90)، کمیسیونی به نام اصل نودم(90) قانون اساسی تشکیل می‌گردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضاء این کمیسیون به شرح ذیل است:

1- از هرکمیسیون تخصصی یک‌نفر با معرفی کمیسیون مربوطه.

2- هشت(8) نفر ازنمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضاء ثابت انتخاب می‌شوند.

تبصره 1- رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیأت رئیسه مجلس از بین اعضاء ثابت کمیسیون و با رأی مجلس انتخاب می‌گردد.

تبصره 2- اعضاء ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیونهای تخصصی مجلس باشند.26

4 - کمیسیون‏هاى تخصصى

ماده 33 - هریک از کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس که مطابق این آئین‏نامه تشکیل مى‏گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظایف و اختیاراتى به شرح زیر مى‏باشند:

1- بررسی‌طرحها ولوایح‌ارجاعی و گزارش‌آن به مجلس‌شورای‌اسلامی.

2- رسیدگی به درخواستهای تحقیق و تفحص.

3- رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران.

4- بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق.

5- کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارشهای عملکردی و نظارتی از اجراء قوانین مربوط به دستگاههای ذی‌ربط.

6- تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاهها و نحوه اجراء قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت.27

تبصره - کمیسیونها می‌توانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسؤولین ذی‌ربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. هیأت رئیسه می‌تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. در این صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش‌نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هرکدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می‌نمایند.

هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آئین‌نامه داخلی در دستور حداکثر دوهفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آئین‌نامه داخلی رسیدگی می‌شود.نمایندگان می‌توانند پیشنهادهای خود را تا (48)ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهایی خود را به مجلس ارائه می‌دهد.28

7 - بررسى و تصویب آزمایشى طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمى اساسنامه سازمانها، شرکتها و مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت که طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى به آنها محول مى‏گردد.

تبصره 1 - پاسخ دولت راجع به گزارشهاى کمیسیون‏هاى تخصصى در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون‏هاى تخصصى، موضوع گزارشهاى یاد شده جهت بررسى به کمیسیون اصل نودم (90) ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسى خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.

تبصره 2 - کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس مى‏توانند به تعداد کافى مشاور ذى‏صلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوارگذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند29 ازطریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.

ماده 34 - کمیسیون آموزش و تحقیقات براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومى، آموزش فنى و حرفه‏اى، آموزش عالى، تحقیقات و فن‏آورى، مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 35 - کمیسیون اجتماعى براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامى، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 36 - کمیسیون اقتصادى براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارائى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 37 - کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت30 مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 38 - کمیسیون انرژى براى انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاههاى آبى و برقى، انرژى اتمى و انرژى‏هاى نو مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 39 - کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات براى انجام وظایف محوله درمحدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومى فنى مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

تبصره - کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (33) واین ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:

1 - نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن.

2 - رسیدگى به عملکرد بودجه سالیانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریورماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ مى‏گردد.

3 - بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالیانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان.

ماده 40 - کمیسیون بهداشت و درمان براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تامین اجتماعى و بیمه‏هاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 40 مکرر- کمیسیون شوراها و امورداخلی کشور برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امورغیرعمرانی شهرداریها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آئین‌نامه تشکیل می‌شود.31

ماده 41 - کمیسیون صنایع و معادن براى انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمى، صنایع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 42 - کمیسیون عمران براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها32 مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 43 - کمیسیون فرهنگى براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 44 - کمیسیون قضائى و حقوقى براى انجام وظایف محوله درمحدوده قضائى و حقوقى مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

ماده 45 - کمیسیون کشاورزى، آب و منابع طبیعى براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى مطابق ضوابط این آئین‏نامه تشکیل مى‏شود.

5 - مقررات مشترک کمیسیون‏ها

ماده 46 - به‏منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر اداره کل قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیون‏ها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات (مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‏ها (درصورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد. تشخیص صلاحیت اعضاء هر شعبه براى عضویت در کمیسیون‏هاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضاء شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.

ماده 47 - هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب در باره نامزدهاى کمیسیون‏هاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مى‏نماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مى‏دهند و با توجه به گزارش منتشرشده و بررسى همه اولویتها، دوباره نامزدهاى خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش مى‏دهند. در صورتى که تعداد افراد معرفى‏شده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفى‏شده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مى‏دهند تا در مورد افراد موردنیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد موردنیاز هر کمیسیون در جلسه‏اى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت روساى شعب با رعایت اولویتهایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.

تبصره 1 - نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأى‏گیرى بدون حضور آنان صورت مى‏گیرد مفاد این تبصره شامل رؤساى شعب نیز مى‏باشد.

تبصره 2 - بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مى‏شود قرعه‏کشى انجام مى‏گیرد.

تبصره 3 - افرادى که طبق این ماده براى کمیسیون اول موردنظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم موردتقاضاى خود، در صورتى که از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با رعایت اولویتهاى فوق‏الذکر و با رأى اکثریت هیأت رئیسه و روساى شعب براى کمیسیون دوم انتخاب مى‏شوند و کسانى که در این مرحله نیز براى کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوق‏الذکر براى یکى از کمیسیون‏هاى دیگر مجلس تعیین مى‏گردند.

ماده 48 - هریک از کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس موظف است از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیته‏هاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیته‏هاى فرعى داراى یک رئیس، یک نایب رئیس و یک دبیر33 خواهند بود که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب مى‏گردند. مصوبات کمیته‏هاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.

ماده 49 - پس از انتخاب اعضاى کمیسیون‏ها، هر کمیسیون به ریاست مسن‏ترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضاء خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نایب رئیس، یک سخنگو34 و دو دبیر35 با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یکسال انتخاب مى‏نماید.

تبصره - اداره کل قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کارى و میزان تحصیلات اعضاى هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.

ماده 50 - مناط اعتبار براى رسمیت جلسه کمیسیون‏ها حضور حداقل دوسوم اعضاء مى‏باشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

ماده 51 - هر نماینده هر شش ماه مى‏تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضاى تغییر کمیسیون را بنماید. این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضاء کمیسیون‏هاى ذى‏ربط انجام مى‏پذیرد.

ماده 52 - هیأت رئیسه مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‏عنوان دبیر دراختیار هر کمیسیون قرار مى‏دهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیون‏ها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پرونده‏ها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورتجلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.

ماده 53 - گزارش عملکرد کمیسیون‏ها بایستى هر ماه یکبار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمایندگان برسد.

ماده 54 - در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.

ماده 55 - تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى که باید در کمیسیون‏ها بررسى شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع مى‏شود. نمایندگان مى‏توانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل مى‏شود.

ماده 56 - پس‌از آنکه مجلس‌یاکمیسیونها (درخصوص‌قوانین‌آزمایشی)36 درباره طرح یا لایحه‏اى رأى نهایى داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط به‏آن، در اداره کل قوانین مجلس بایگانى مى‏شود.

6 - سایر مقررات

ماده 57 - هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیون‏هاى تخصصى را بپذیرد و درصورت تمایل مى‏تواند در کمیسیون‏هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.

تبصره - عضویت در کمیسیون‏هاى تحقیق و تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.

7 - کمیسیون مشترک

ماده 58 - درمورد طرحها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل مى‏گردد. تعداد اعضاء کمیسیون مشترک بیست و سه نفر می‌باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به‌وسیلة هیأت‌رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذی‌ربط می‌باشد.

کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیون‏ها اقدام مى‏نماید.

8 - کمیسیون ویژه

ماده 59 - در مسائل مهم و استثنائى که براى کشور پیش مى‏آید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژه‏اى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مى‏کند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل مى‏شود. اعضاى کمیسیون ویژه که پانزده نفر37 خواهند بود، مستقیما در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.

هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیون‏ها انتخاب خواهد شد.

تبصره - هیأت رئیسه مجلس می‌تواند طرحها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.38

مبحث سوم - تشکیلات ادارى و پشتیبانى مجلس

امور ادارى، مالى و خدماتى مجلس

ماده 60 - مسؤولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی،اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین‌المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.

تبصره 1- رئیس مجلس می‌تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به معاونین خود یا مسؤولین ذی‌ربط تفویض نماید.

تبصره 2- اساسنامه سازمانها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعملهای کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.39

ماده 61 - وظایف ناظران40 عبارتند از:

1- تنظیم برنامه‏ها و سیاستهاى مالى، استخدامى، خدماتى، تبلیغى و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طى مراحل بعدى.

2- نظارت بر عملکرد رئیس سازمان و نحوه اجراى مصوبات هیأت رئیسه.

3- نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالیانه مجلس و پیگیرى مراحل بعدى آن.

4- نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس.

5- نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیده‏اند.

6- پیگیرى مشکلات نمایندگان و ارائه راه‏حل مناسب به هیأت رئیسه.

7- نظارت بر سایر امور ادارى و مالى و خدماتى مجلس.

ماده 62 - هیأت رئیسه می‌تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین،‌نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرحها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهایی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذی‌ربط انجام می‌شود.41

ماده 63- در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می‌تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلین و نمایندگان دستگاههای اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش بینی می‌شود.42

43ماده 64 ـ درصورتى که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شوراى اسلامى ، وزراء مکلف به حضور در مجلس مى‏باشند و هرگاه تقاضاکنند و مطلبى داشته باشند، مطالب آنان استماع مى‏شود.

تبصره 1- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.

تبصره2 ـ دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.44

فصل دوم - نمایندگان

مبحث اول - رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان

ماده 65 - شعب به موجب جدول حوزه‏هاى انتخابى مجلس شوراى اسلامى که براساس حروف الفبا از طرف اداره کل قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه تنظیم و توزیع مى‏شود، رسیدگى به اعتبارنامه‏ها را شروع و نسبت به مدارکى که در شوراى نگهبان مورد رسیدگى قرار نگرفته و یا پس از رسیدگى شوراى نگهبان بدست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد نمود و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم مى‏دارند. هر شعبه براى تسریع در کار مى‏تواند یک یا چند شعبه فرعى تعیین کند که اعضاى آن با قید قرعه از بین منتخبین آن شعبه تعیین مى‏شوند، ولى رسیدگى نهایى در شعبه اصلى به عمل مى‏آید و گزارش آن توسط سخنگوی45 شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و درصورت غیبت سخنگو46 و همچنین در صورتى که سخنگوی47 شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکى از دو نایب رئیس یا دبیران48 وظیفه او را انجام خواهد داد.

ماده 66 - هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامه‏هاى ارجاعى به شعب را تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نماینده‏اى به هریک از اعتبارنامه‏ها معترض باشد، حداکثر ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست فوق‏الذکر اعتراض خود را کتبا به شعبه مربوطه تقدیم مى‏دارد. شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسى هر اعتبارنامه از معترضین جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.

تبصره - درصورت عدم حضور معترض یا معترضین در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنى را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده باشد و همچنین در صورتى که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضین دعوت به عمل نیاورد، آنان مى‏توانند در جلسه علنى اعتراض نمایند.

ماده 67 - هیچ شعبه‏اى نمى‏تواند تقدیم گزارش خود را بیش از دوازده روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتى که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نایب رئیس شعبه مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیراین صورت به شعبه بعد ارجاع مینماید که ظرف ده روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.

ماده 68 - گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه‏ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت مى‏شود. درصورتى که گزارش شعبه مبنى‏بر رد اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضین بر اعتراض خود باقى باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهدشد.

درغیراین صورت اعتبارنامه مصوب تلقى گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام مى‏نماید.

ماده 69 - کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلائل و توضیحات کتبى شعب و معترضین (که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگى مى‏کند و پس از استماع و بررسى توضیحات شفاهى معترضین و مدافعات کتبى یا حضورى نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال میدارد.

درصورت عدم حضور عمدى نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات‏ کتبى کمیسیون مى‌تواند بدون استماع مدافعات وى نظر خود را به مجلس ارسال دارد.

ماده 70 - چنانچه اعتبارنامه نماینده‏اى از طرف شعبه یا نماینده‏اى مورد اعتراض قرارگرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون مذکور در مجلس قرائت مى‏شود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنى بر رد اعتبارنامه باشد سخنگوی49 کمیسیون ادله رد اعتبارنامه را توضیح مى‏دهد. در صورتى که گزارش مبنى‏بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتدا سخنگوی50 شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را توضیح مى‏دهد و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مى‏کند و در صورتى که معترضان متعدد باشند حداکثر تا سه نفر با توافق بقیه و در صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب مى‏شوند و هریک حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مى‏کنند. نماینده‏اى که اعتبارنامه‏اش مورد اعتراض قرار گرفته به مدت دو برابر وقت مخالفین مى‏تواند صحبت کند و مى‏تواند قسمتى از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار نماید.

ماده 71 - چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأى‏گیرى مى‏شود.

تبصره - درصورتى که نماینده یا نمایندگان معترض به دلائل موجه در جلسه حضور نداشته باشند مى‏توانند بااطلاع قبلى هیأت رئیسه، دلائل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگرى تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.

ماده 72 - اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نماینده‏اى که اعتبارنامه‏اش مورد اعتراض واقع گردیده، مى‏تواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از مجلس درخواست بنماید. همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم مى‏توانند چنین تقاضایى را از مجلس بنمایند. هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم مى‏گیرد. در صورت موجه بودن علت تاخیر، مجلس مى‏تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیراین صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح مى‏گردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگوی51 شعبه مربوطه دلائل عدم تأیید صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان مى‏کند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأى‏گیرى مى‏شود.

ماده 73 - اخذ رأى نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفى وبا ورقه مخصوص خواهد بود.

ماده 74 - نمایندگانى که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأى به جز در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه یا کمیسیون تحقیق، هنگام رسیدگى به اعتبارنامه خود را ندارند. درصورتى که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضاى خود براى اداى توضیحات دعوت شوند، حق رأى نخواهندداشت ولى حق اظهارنظر دارند.

مبحث دوم - حقوق و تعهدات نمایندگان

اول - مصونیت نمایندگان

ماده 75 - بر طبق اصل هشتاد و ششم (86) قانون اساسى نمایندگان مجلس در مقام ایفاى وظایف نمایندگى در اظهارنظر خود کاملاً آزادند و نمى‏توان آنها را به سبب نظراتى که در مجلس اظهار کرده‏اند یا آرائى که در مقام ایفاى وظایف خود داده‏اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعى محروم نمود.

تبصره - وظایف نمایندگى شامل نطق52، بحثهاى داخل دستور، بحثهاى جلسات کمیسیون‏ها، اظهارنظراتى که براى اعمال اصل هشتاد و چهارم (84) قانون اساسى انجام مى‏شود و سایر موارد نظارتى و قانونى است.

ماده 76 - چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نماینده‏اى در سخنان خود در جلسه علنى به کسى نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور مى‏تواند در دفاع از خود، به‏صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالى درصورتى که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنى قرائت خواهد شد.

ماده 77 - اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا53 مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئى به یکى از نمایندگان داده شود یا عقیده واظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور براى رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنج54‌دقیقه اجازه نطق داده مى‏شود.

دوم - تعهدات نمایندگان

ماده 78 - نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگى، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آئین‏نامه داخلى مى‏باشند. در مواردى‏که نماینده‏اى رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به‏ترتیب از طرف رئیس به‏عمل خواهد آمد:

1 - تذکر شفاهى در جلسه علنى.

2 - اخطار در جلسه علنى.

3 - احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه.

ماده 79 - رئیس جلسه نسبت به نمایندگانى که از موضوع مذاکره خارج مى‏شوند و یا بدون اجازه صحبت مى‏کنند وهمچنین نسبت به نمایندگانى که به واسطه عدم رعایت آئین‏نامه داخلى یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را نمى‏نمایند تذکر مى‏دهد.

ماده 80 - درصورتى که رئیس به یکى از نمایندگان دو بار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار مى‏کند.

ماده 81 - توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس مى‏شود در موارد ذیل اجراء مى‏گردد:

1 - درصورتى که نماینده‏اى پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.

2 - درصورتى که نماینده‏اى ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه در جلسات متوالى یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.

3 - کسانى که بیش از سه جلسه متوالى یا در مجموع پنج جلسه در یک ماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.

سوم - حقوق نمایندگان

ماده 82- بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیأت رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال می‌شود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم (52) قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج‌شود.

تبصره- مقرری و هزینه‌های نمایندگی درهرسال در جلسه مشترک هیأت رئیسه با کمیسیون برنامه وبودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می‌رسد. نمایندگان مجلس می‌توانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت ‌نمایند. قبل از تصمیم مجدد در هر دوره به صورت علی‌الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل می‌شود.55

چهارم - مأموریتها

ماده 83 - مأموریتهاى رسمى فردى و جمعى نمایندگان براى شرکت در سمینارها، اجلاسها و بازدیدهاى فنى و تخصصى در داخل و یا خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذى‏ربط و تایید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از ماموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم مى‏گردد.

پنجم - تعطیلات و مرخصیها

ماده 84 - تعطیلات تابستانى مجلس در هر سال سى روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین مى‏شود. هیأت رئیسه مى‏تواند در تنظیم برنامه جلسات علنى و کمیسیون‏ها به‏گونه‏اى عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کارى هم براى رسیدگى به وظایف نمایندگى فرصت داشته باشد.

تبصره - در صورت ضرورت، رئیس مجلس مى‏تواند با تقاضاى حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را بطور فوق‏العاده دعوت به انعقاد نماید.

ماده 85 - نمایندگان یکماه در هر سال حق استفاده از مرخصى با حقوق را دارند. استفاده از مرخصى ضرورى بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده مى‏توانند در سال‏هاى بعد استفاده نمایند.

ماده 86 - اجازه مرخصى تمام مدت یک جلسه یا قسمتى از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیون‏ها و شعب با رؤساى کمیسیون‏ها و شعب خواهد بود.

ماده 87 - هیچیک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصى نمى‏تواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیمارى یا حوادث غیرمترقبه.

ششم - غیبت نمایندگان

ماده 88 - نماینده‏اى که بیش از یکصد ساعت متوالى یا دویست و پنجاه ساعت غیرمتوالى از اوقات رسمى جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفى شناخته خواهد شد. همچنین نماینده‏اى که به‏علت ناتوانى جسمى و یا بیمارى بیش از چهار ماه در یکسال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سى نفر از نمایندگان و تصویب دوسوم نمایندگان حاضر مبنى بر عجز وى از ایفاى وظایف نمایندگى، سمت نمایندگى خود را از دست میدهد.

تبصره 1 - تا یک هفته پس از اعلام رسمى مستعفى شناخته شدن نماینده، درصورتى که خود وى یا نماینده دیگرى به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح مى‏شود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتى که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأى داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.

یک نفر از هیأت رئیسه به‏عنوان موافق و نماینده مورد بحث به‏عنوان مخالف براى صحبت، حق تقدم خواهند داشت.

تبصره 2 - درصورتى که نماینده مستعفى شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولى در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، مى‏تواند لایحه دفاعیه خود رابراى طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر براى صحبت مخالفین توسط یکى از دبیران56 قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.

ماده 89 - به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمى‏گیرد.

ماده 90 - محاسبه ساعات غیبت در کمیسیون‏ها با رؤساى کمیسیون‏ها و در جلسات رسمى مجلس با هیأت رئیسه مى‏باشد و در هر دو صورت، اعلان رسمى غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیون‏ها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.

ماده 91 - غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

تبصره - غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمى مجلس مى‏باشد.

هفتم - استعفا نماینده و نحوه بررسى آن

ماده 92 - هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است مى‏تواند از مقام نمایندگى استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.

ماده 93 - نماینده تقاضاى استعفاء مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس مى‏نویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنى و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد مى‏گذارد. نماینده مى‏تواند قبل از شروع بررسى در مجلس تقاضاى استعفاء خویش را مسترد دارد.

ماده 94 - بررسى تقاضاى استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتدا تقاضاى استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضى استعفاء یا نماینده دیگرى به تعیین او تقاضاى دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضاى استعفاء و توضیح نماینده متقاضى استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت مى‏توانند صحبت کنند و پس از آن رأى‏گیرى به عمل مى‏آید. در صورت تصویب تقاضاى استعفاء مراتب از طریق هیأت رئیسه به وزارت کشور اعلام مى‏شود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.

تبصره - هرگاه نماینده متقاضى استعفاء براى طرح تقاضاى استعفاى خود در مجلس حاضر نشود و کسى را هم براى دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضاى استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأى‏گیرى به عمل مى‏آید.

ماده 95 - هرگاه تقاضاى استعفاء تعدادى از نمایندگان به نحوى باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمى گردد قابل طرح در مجلس نیست.

فصل سوم - گردش کار مجلس

مبحث اول - جلسات مجلس

ماده 96 - انعقاد رسمى جلسات و اعتبار اخذ رأى منوط به حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان مى‏باشد. اکثریت مطلق وقتى حاصل مى‏شود که بیش از نصف نمایندگان حاضر، رأى مثبت دهند، مگر در مواردى که قانون اساسى و یا در این آئین‏نامه نصاب دیگرى تعیین شده باشد.

تبصره 1 - براى ادامه مذاکراتى که منجر به اتخاذ تصمیم و یا اخذ رأى نمى‏شود حضور حداقل نصف نمایندگان کافى است.

تبصره 2 - جلسات رسمى با تلاوت آیاتى چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتى‏الامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.

ماده 97 - نمایندگان باید در روزى که قبلاً براى تشکیل جلسه رسمى معین مى‏شود در مجلس حاضر شوند. در صورت تاخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع اخذ رأى با اعلام قبلى رئیس مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر وغیبت، مقررات آئین‏نامه ازطرف هیأت رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامى نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‏ها درج خواهد شد.

ماده 98 - تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.

تبصره - در صورتى که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران57 خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.

ماده 99 - حداکثر مدت براى هر جلسه رسمى چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس مى‏باشد، مگر در موارد ضرورى که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید. غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تاخیر خواهند بود.

تبصره - وقت دستور جلسات رسمى مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطرارى با اول وقت اداى نماز برخورد نداشته باشد.

ماده 100 - اعضاى هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتى که قبلاً براى تشکیل جلسات تعیین مى‏شود، حاضر شوند و در صورت تاخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آئین‏نامه جریمه مى‏شوند.

ماده 101 - تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجراى آئین‏نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آئین‏نامه به عهده رئیس جلسه است.

ماده 102 - دستور هفتگى مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیون‏ها توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامى است. طرحها و لوایحى که داراى اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضاى دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگى مجلس قرارگیرد. این دستور، به شرط پیشنهاد دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، فقط یکبار دیگر قابل تغییر خواهد بود.

تبصره 1- گزارشهای تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیونها به‌جز گزارش طرحها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. این گزارشها باید حداقل (48) ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد وخلاصه آن حداکثر به مدت نیم‌ساعت در جلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ ‌شود.58

تبصره 2- در صورتى که پنجاه نفر از نمایندگان براى طرح یا لایحه‏اى تقاضاى اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگى مجلس قرار دهد.

ماده 103 - در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضاى کتبى رئیس جمهور یا یکى از وزراء یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنى تشکیل مى‏شود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادلّه خویش را مبنى‏بر وجود شرایط اضطرار و اقتضاى امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزارى غیرعلنى جلسه رسمى مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به‏عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت مى‏کند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگى در جلسه غیرعلنى ادامه مى‏یابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنى بازگشته و به روال عادى عمل خواهد کرد.

تبصره 1 - مصوبات جلسه غیرعلنى در صورتى معتبر است که با حضور شوراى نگهبان به‏تصویب سه‏چهارم مجموع نمایندگان برسد.

تبصره 2 - تشخیص رفع شرایط اضطرارى براى انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنى براى اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنى و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملى مى‏گردد.

ماده 104 - رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام مى‏کند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (به‏تشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بطور رسمى اعلام شود.

ماده 105 - در صورتى که در مجلس بى‏نظمى و تشنج بوجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیرى کند، در جاى خود قیام مى‏نماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل مى‏کند و نمایندگان از جلسه خارج مى‏شوند و پس از انقضاى پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل مى‏شود. هرگاه بى‏نظمى و تشنج تجدید شود، رئیس جلسه را ختم و آن را به روز دیگرى موکول مى‏نماید.

مبحث دوم - نطق‏ها و مذاکرات

اول - نطق‏ها

ماده 106 ـ در هر جلسه رسمى به‌جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه‌‏نفر از نمایندگان مى‏توانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت‌‌‌دقیقه نطق نمایند. همچنین دو‏نفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری می‌توانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبت‏نام کرده وحداکثر به مدت پنج‌‌دقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دو‏نفر وقت خواهد داد.

هیچ یک از نمایندگان نمى‏توانند در مدت دو ماه بیش از یک بار نطق پنج‌‌ دقیقه‌ای نمایند.

نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.59

ماده 107 - در هر جلسه60، رئیس مجلس مى‏تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فورى روز مطالبى را که آگاهى مجلس از آن ضرورى باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت براى این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.

ماده 108 - ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:

الف - مدت نطق در جلسه علنى به‏شرح زیر خواهد بود:

1- براى استیضاح یک وزیر دو ساعت و براى استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان مى‏توانند از بین خود یک یا چند نفر را براى بحث در موضوع استیضاح معرفى نمایند، ولى در هرحال مجموع نطقهاى استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.

2 ـ درمورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتدا سخنگوی کمیسیون اصلی حداکثر پنج‌دقیقه گزارش مى‏دهد، پس از آن حداکثر سه‌نفر مخالف و سه‌نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگوی کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مى‏کنند.

تبصره 1 ـ درمورد طرحها و لوایح مهم یا مفصل با پیشنهاد رئیس جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و رأى اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، مى‏توان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون را حداکثر تا دو‌برابر افزایش داد.

تبصره 2 ـ در بررسی کلیات طرحهاى دو یا سه‏فوریتى و طرحهایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان مى‏تواند به جاى سخنگو در ابتدا و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.61

3- 62براى موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:

- دفاع دربرابر63 توهین و تحریف نطق.

- مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرحها و لوایح.

- توضیح پیشنهاد اصلاحى نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردى و جمعى.

- توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در مورد پیشنهادها.64

- توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن.65

- پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن.

- پیشنهاد تنفس.

- پیشنهاد اخذ رأى مخفى.

- تذکر آئین‏نامه‏اى و یا اخطار قانون اساسى.

- پیشنهاد انواع رأى در مورد استیضاح.

ب - در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتى که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.

ج - در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می‌دهد سپس حداکثر ده‌نفر از نمایندگان به‌عنوان مخالف گزارش کمیسیون و ده‌نفر به‌عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هرکدام حداکثر ده دقیقه صحبت می‌کنند. پس از آن نماینده دولت به مدت بیست‌دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می‌کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی‌دقیقه خواهد بود.

تبصره ـ در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدت‏هاى مقرر در بند فوق است.66

د - مدت نطق براى مسائل مهم مربوط به سیاست خارجى از قبیل عهدنامه‏ها و مقاوله‏نامه‏ها و موافقتنامه‏هاى بین‏المللى حداکثر سه ساعت و براى هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.

هـ - پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می‌تواند حداکثر ده‌‌دقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامه‏هاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.67

تبصره - در کلیه مواردى که در این آئین‏نامه، نمایندگان مى‏توانند به‏عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند رعایت ترتیب ثبت‏نام و یا درخواست صحبت الزامى است. درمواردى که قبل از تشکیل جلسه علنی متقاضیان صحبت یا نطق در لوح یا دستگاه الکترونیکی68 بیش از تعداد تعیین شده در این آئین‏نامه باشد یکى از اعضاء هیأت رئیسه موظف است به قید قرعه از بین افرادى که در موعد مقرر ثبت‏نام کرده‏اند افراد مورد نیاز را تعیین نماید. افراد تعیین‌شده، حق واگذارى نوبت خود به نماینده دیگر را خواهند داشت.69

ماده 109 - ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وى تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم مى‏تواند وى را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر این‏که مجلس ادامه صحبت را تایید کند.

ماده 110 - قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایرادگیریهاى شخصى و حرکات و تظاهراتى که موجب بى‏نظمى مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازاتهاى مندرج در این آئین‏نامه خواهد گردید. رئیس مجلس مسؤول جلوگیرى از این تخلفات است.

دوم - مذاکرات

ماده 111 - موضوعاتى که طبق دستور در مجلس مطرح مى‏شود باید یک‏ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصى که خارج از جلسه نصب مى‏گردد یا دستگاه الکترونیک70، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه یا دستگاه الکترونیک71 در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانى است که ثبت نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتى که مخالف یا موافقى ثبت نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس مى‏توانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقى وجود نداشته باشد، مخالفان مى‏توانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفى موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو72 به‏عنوان موافق کسى صحبت نخواهد کرد.

تبصره - درصورتى که موضوعى در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلائلى مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود73 ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.

ماده 112 - مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع مى‏شود. نماینده‏اى که در صورت مشروح مذاکرات مطلبى برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بطور اختصار مى‏تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمى تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج مى‏شود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضاى رئیس یا نایب‏رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.

ماده 113 - هرگاه هنگام بحث در باره طرحها و لوایح ، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان74 کمیسیون‏هاى مربوطه لازم بدانند در موضوع موردبحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر مدت تعیین شده در آئین‏نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.

ماده 114 - لغو گردید.75

ماده 115 - نمایندگان مى‏توانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بین‏المللى یا مناسبتهاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضاء حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذى‏ربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مى‏شود.

تبصره ـ توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به ‏اطلاع نمایندگان خواهد رسید.76

ماده 116 - گزارش نهایى کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، درصورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار مى‏گیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.

ماده 117 - روساى جمهور، نخست وزیران، رؤساى مجلس و مقامات عالى‏رتبه کشورهاى دیگر که به دعوت مقامات جمهورى اسلامى ایران به ایران مى‏آیند و بنا به صلاحدید همتاى آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمى و علنى به مصلحت باشد مى‏توانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانى نمایند.

مبحث سوم - آراء

اول - کمیت آراء

ماده 118 - مصوبات مجلس با رأى موافق اکثریت مطلق حاضرین معتبر است مگر در مواردى که در قانون اساسى و یا این آئین‏نامه نصاب دیگرى معین شده باشد.

ماده 119 - کلیه انتخاباتى که در مجلس و کمیسیون‏ها و شعب به عمل مى‏آید، اعم از اینکه فردى یا جمعى باشد باستثناء انتخاب رئیس77، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب مى‏شود و موارد دیگرى که در این آئین‏نامه حد و نصاب دیگرى براى آن تعیین شده است با رأى اکثریت نسبى است و در صورت تساوى آراء، به تعداد موردنیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین مى‏شود. اسامى کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام مى‏شود.

ماده 120 - نصاب رأى‏گیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف به‏شرح زیر می‌باشد:

الف ـ اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان:

ـ اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور(اصل هفتادوهشتم قانون اساسى).

ب ـ اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان:

1 ـ توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى (اصل شصت وهشتم قانون اساسى).

2 ـ مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى (اصل شصت ونهم قانون اساسى).

ج ـ اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:

1 - تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى.(اصل پنجاه و نهم قانون اساسى).

2 - تصویب عدم کفایت رئیس جمهور. (اصل هشتادونهم قانون اساسى).

3 - تصویب تقاضاى سه فوریت طرحها و لوایح.

د - اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:

1 - تصویب آئین‏نامه داخلى مجلس و تفسیر آن.

2 - تصویب تشکیل جلسه رسمى غیرعلنى مجلس با رعایت ماده(103) این آئین‌نامه.

3 - تصویب تقاضاى دوفوریت طرحها و لوایح.

4- تصویب موضوع اصل هفتادونهم قانون اساسی.

5- اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرحها و لوایح.

ه‍ـ اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:

1 - انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول).

2 - انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور.

3 - رأى اعتماد به وزیران.

4 - رأى عدم اعتماد به وزیران.

5 - طرحها و لوایح و تفسیر قوانین.

6 - تصویب انجام تحقیق و تفحص.

7 - تصویب تقاضاى یک فوریت طرحها و لوایح.

8- تغییر دستور هفتگی مجلس.

9- رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر.

10 - تصویب موضوعات اصول (هفتادوهفتم)،(هشتادم)، (هشتادودوم) و (هشتادوسوم) قانون اساسى

11 - تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمانها توسط کمیسیونهاى مجلس و دولت طبق اصل هشتادوپنجم قانون اساسى.

12 - تعیین تعداد اعضاء کمیته‌ها در کمیسیونها.

13- تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.

14- سایر مواردى که در این آئین‏نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات«تصویب» یا «موافقت مجلس» آورده شده و در این آئین‌نامه نصاب آن مشخص نشده است.

و - اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:

1- انتخاب اعضاء هیأت رئیسه شعبه .

2- انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک وهیأت تحقیق و تفحص.

3- انتخاب اعضاء کمیسیون تخصصی،‌تحقیق وتدوین آئین‏نامه داخلى در شعبه.

4- تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان.

5- انتخاب اعضاء کمیسیون ویژه در مجلس.

ز - اکثریت نسبى:

1- انتخاب رئیس‌مجلس(مرحله دوم) و سایر اعضاء هیأت رئیسه مجلس.

2- انتخاب اعضاء حقوقدان شورای نگهبان.

3- انتخاب رئیس و اعضاء هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته.

4- انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمانها.

5- انتخاب اعضاء کمیته‌های هر کمیسیون.

6- انتخاب ده‌نفر از نمایندگان در اجراء اصل‌یکصدوهفتاد و هفتم قانون اساسی. 78

دوم - کیفیت آراء

ماده 121 - رأى‏گیرى در مجلس به یکى از روشهاى ذیل انجام مى‏گیرد:

1- با دستگاه الکترونیکى.

2- علنى با ورقه.

3- مخفى با ورقه

ماده 122 - هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد. در موارد نقص فنى دستگاهها حداکثر براى یک هفته رأى‏گیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.

ماده 123 - در مورد ذیل اخذ رأى علنى با ورقه خواهد بود:

هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به‏جاى استفاده از دستگاه الکترونیکى و یا قیام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأى‏گیرى به عمل مى‏آید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بطور علنى به رأى گذاشته مى‏شود.

ماده 124 - در رأى علنى با ورقه، هر نماینده داراى سه‏نوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارتها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران79 درگلدانها مى‏ریزند. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مى‏شوند.

تبصره - اسامى موافقین، مخالفین و ممتنعین و کسانى که در رأى‏گیرى شرکت نکرده و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار خارج شده‏اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت مى‏گردد.

ماده 125 - در موارد ذیل اخذ رأى مخفى با ورقه الزامى است:

1 - انتخاب اعضاى هیأت رئیسه، حقوقدانان شوراى نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأت‏ها ، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به اشخاص.

2 - انتخابات داخلى شعب و کمیسیون‏ها.

3 - رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأى عدم کفایت به رئیس جمهور.

4 - رأى نسبت به اعتبارنامه نمایندگان.

تبصره - هیأت رئیسه موظف است کارتهاى مخصوصى براى رأى‏گیرى مخفى تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد. رأى‏گیرى به وسیله هرگونه ورقه و کارتى غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.

ماده 126 - در مواردى که نتیجه اخذ رأى با قیام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبیران80 هیأت رئیسه و یا ظرف مدت پانزده دقیقه بعد از اعلام رأى مذکورتوسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به عمل آمده رأی‌گیری خواهد شد. در صورتی که درخواست تردید‌کنندگان به تصویب نصف به علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهدگرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد، مى‏توان در جلسه نسبت به تردید رأی‌گیری نمود.

تبصره 1- تردید‌کنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگ مخصوصی در جایگاه هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.

تبصره 2- تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأی‌گیری نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.

سوم - اعلام نتیجه رأى

ماده 127 - به مجرد اعلام اخذ راى، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به‏استناد دستگاه شمارش‏گر اعلام و بلافاصله اخذ رأى به عمل مى‏آید. در موارد نقص فنى دستگاه شمارش‏گر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران81 خواهد بود.

ماده 128 - در کلیه موارد، نتیجه رأى مجلس باید صریحاً به‏وسیله رئیس اعلام گردد.

ماده 129 - اسامى کلیه تقاضاکنندگان رأى مخفى یا رأى علنى با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.

باب دوم - وظایف و اختیارات مجلس شوراى اسلامى

فصل اول - قانونگذارى

مبحث اول - طرحها و لوایح قانونى

اول - طرحهاى قانونى

ماده 130 - طرحهاى قانونى با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس تسلیم مى‏شود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس مجلس یا یکى از دبیران82، در همان جلسه به کمیسیون‏هاى مربوط ارجاع مى‏شود. این طرحها پس از ارجاع به کمیسیون‏هاى ذى‏ربط چاپ و توزیع و نسخه‏اى از آن توسط رئیس براى وزیر یا وزیران مربوط ارسال مى‏گردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه بوضوح درج شود و همچنین داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.

ماده 131 - امضاءکنندگان طرحهاى قانونى حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، براى اداى توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام مى‏نماید.

ماده 132 - پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءکنندگان تقاضاى کتبى استرداد آن را بنمایند بطورى که امضاءکنندگان باقى مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتى که تقاضاى استرداد قبل از تصویب طرح در شور اول باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى که طرح در شور اول به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، با رأى مجلس، طرح قابل استرداد مى‏باشد.

ماده 133 - اگر طرحى مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‏هاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى واقع نشد بدون تغییر اساسى تا شش ماه دیگر نمى‏توان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضاى کتبى پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس.

دوم - لوایح قانونى

ماده 134 - لوایح قانونى که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد مى‏شود، باید؛

1- داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.

2- دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه به‏وضوح درج شود.

3- داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.

ماده 135 - طبق اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسى کلیه لوایح قانونى تقدیمى به مجلس باید به امضاء رئیس جمهور و وزیر یا وزراء مسؤول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسؤول، امضاء رئیس جمهور کافى است.

ماده 136 - لوایح قانونى با رعایت اصل هفتاد و چهارم (74) قانون اساسى باید در جلسه علنى مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و درموقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکى از وزراء به‏تناسب موضوع حاضر باشد.

معاونان امور مجلس رئیس جمهور و وزراء سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، رئیس یا رابط امورمجلس شوراى عالى استانها که رسماً به مجلس معرفى شده باشند، مى‏توانند بجاى رئیس جمهور و وزراء در جلسات مجلس و کمیسیون‏ها براى توضیح و دفاع لازم حضور یابند.

ماده 137 - استرداد لوایح قانونى با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:

1 - درصورتى که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در شور اول مجلس باشد رئیس جمهور یا وزیر مربوط کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد مى‏نماید و گزارش آن در جلسه علنى اعلام مى‏شود.

2 - درصورتى که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهایى باشد، وزیر مربوط یا نماینده امور مجلس دولت مى‏تواند با ذکر دلیل در جلسه علنى مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به‏مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.

ماده 138- یک‌نسخه از کلیه طرحها و لوایحى که تقدیم‌مجلس مى‏شود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه‌ها در اختیار عموم83 قرار مى‏گیرد.84

سوم - طرحهاى شوراى‏عالى استانها

ماده 139 - طرحهاى مصوب شوراى‏عالى استانها که باید داراى عنوان و مقدمه توجیهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیما یا توسط دولت به مجلس تقدیم مى‏شود. وصول این طرحها توسط رئیس اعلام و براى بررسى به کمیسیون ذى‏ربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخه‏اى از آن نیز براى هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مى‏شود.

تبصره - نحوه رسیدگى به این طرحها و نیز تقاضاى استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.85

چهارم - مقررات مشترک طرحها و لوایح

ماده 140 - در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هیأت رئیسه صورتى از طرحها و لوایحى را که معوق مانده به وسیله اداره کل قوانین تهیه مى‏کند و در اختیار نمایندگان مى‏گذارد و صورتى نیز براى دولت ارسال مى‏دارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگى به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آئین‏نامه به کمیسیون‏هاى مربوطه ارجاع مى‏شود و کمیسیون‏ها رسیدگى را به ترتیب مندرج در این آئین‏نامه انجام مى‏دهند. هرگاه شوراول آن طرحها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگى به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون وتصویب مجلس یک شورى انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحى را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.86

ماده 141 - نمایندگان مجلس و دولت نمى‏توانند یک طرح یا لایحه قانونى را که بیش از یک موضوع دارد به‏عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضاى تصویب نمایند. درصورتى که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره‏ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید.87

مبحث دوم - مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح عادى

ماده 142 - بررسی و تصویب کلیه طرحها و لوایح عادی یک‌شوری خواهد بود به‌جز مواردی که در این آئین‌نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.

تبصره - چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد این‌گونه طرحها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شوردوم ارجاع می‌شود.88

اول - شور اول

ماده 143 - رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادى را که به مجلس تقدیم مى‏شود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (75) قانون اساسى در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‏هاى مربوطه ارجاع نماید و به‏دستور وى فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.89

الف - بررسى طرحها و لوایح در کمیسیون‏ها

ماده 144 - طرحها و لوایحى که جنبه‏هاى مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلى به کمیسیون دیگرى هم ارتباط پیدا مى‏نماید، از طرف رئیس مجلس پس از مشخص نمودن کمیسیون‏هاى اصلى و فرعى و مواد مربوط به کمیسیون‏هاى فرعى به کمیسیون‏هاى ذى‏ربط ارجاع مى‏شود تا نسبت به قسمتى که مربوط به آن کمیسیون‏هاست شور و بررسى به عمل آورده و ظرف ده روز که با موافقت کمیسیون اصلى تا ده روز دیگر قابل تمدید است، گزارش آن را تهیه و به کمیسیون اصلى ارسال نمایند. کمیسیون اصلى ، رسیدگى به طرحها و لوایح ارجاعى را پس از ده روز و دریافت نظر کمیسیون‏هاى فرعى و دعوت نمایندگان آن شروع خواهد کرد. گزارش نهایى که شامل گزارش کمیسیون اصلى و گزارش کمیسیون‏هاى فرعى است توسط کمیسیون اصلى براى طرح و بررسى در مجلس تقدیم مى‏گردد.

چنانچه رسیدگى به تمام یا قسمت عمده طرح یا لایحه‏اى از طرف رئیس مجلس علاوه بر کمیسیون اصلى به یک یا چند کمیسیون دیگر ارجاع شده باشد و نظر کمیسیون‏هاى فرعى در کلیات با نظر کمیسیون اصلى متفاوت باشد، سخنگو90
یا یکى از اعضاء آن کمیسیون‏ها مى‏توانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهد.

تبصره - در مواردى که کمیسیون یا کمیسیون‏هایى به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام مى‏کنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگى و اتخاذ تصمیم نماید.91

ماده 145 - گزارش رد یا مسکوت ماندن92 یا تصویب و تغییر یا تکمیل هر طرح یا لایحه‏اى که به کمیسیون ارجاع مى‏شود باید، ظرف مدتى که از طرف هیأت رئیسه مجلس با توافق کمیسیون مربوطه معین و اعلام مى‏شود و از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون تجاوز نخواهد کرد، به مجلس ارسال شود. در صورت تجاوز از مدت تعیین شده، هر یک از نمایندگان یا دولت حق دارد از مجلس تقاضا نماید که آن را با حق تقدم طبق ضوابط این آئین‏نامه،
در دستور مجلس قرار دهد.

در مورد طرحها و لوایح مفصّل، هرگاه کمیسیون نتوانست رسیدگى به آن را در مدت تعیین شده تمام کند، باید موضوع را به رئیس مجلس گزارش دهد. در این صورت با پیشنهاد کمیسیون مربوطه و تصویب هیأت رئیسه این مدت تمدید مى‏گردد.

تبصره 1- کمیسیونها می‌توانند گزارش طرحها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.93

ماده 146- گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یالایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده‌نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف مدت یک‌ماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین‌صورت بایگانی می‌شود مگر این‌که درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.94

ماده 147 - پیشنهاد دهندگان مى‏توانند در کمیسیون مربوطه حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است، حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح پیشنهاد، کتباً پیشنهاددهندگان را به کمیسیون دعوت کند.

ماده 148 - کمیسیون‏ها موظفند، در موقع رسیدگى به طرحها و لوایح، از وزراء و بالاترین مقام دستگاه ذى‏ربط دعوت به عمل آورند.

ماده 149 - درجلسات کمیسیون‏ها نمایندگانى که عضویت در آن کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأى مى‏توانند حاضر شوند و در صورتى که از طرف کمیسیون براى اداى توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولى حق رأى ندارند.

ب - بررسى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس

ماده 150 - هنگامى که گزارش کمیسیون‏هاى ذى‏ربط درخصوص طرح یا لایحه عادى براى شور اول در جلسه علنى مطرح مى‏گردد، در باره نقاط ضعف و قوت، نقائص و امتیازات و لزوم یا عدم لزوم آن طرح و لایحه در کلیات مذاکره مى‏شود و پس از آن نسبت به اصل طرح یا لایحه رأى‏گیرى به عمل مى‏آید. درصورت تصویب کلیات، جهت رسیدگى در شور دوم به کمیسیون مربوطه ارجاع مى‏شود.

دوم - شور دوم

الف - بررسى مواد و پیشنهادها در کمیسیون

ماده 151 - پیشنهادهاى اصلاحى کتبى که در فاصله شوراول و دوم داده مى‏شود، باید به هیأت رئیسه کمیسیون مربوط تحویل و حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع شور دوم در کمیسیون چاپ و بین نمایندگان توزیع شود و پیشنهاددهندگان به جلسات کمیسیون دعوت شوند. اعضاء کمیسیون ذى‏ربط مى‏توانند هنگام رسیدگى شور دوم در کمیسیون پیشنهادهاى خود را هر چند به چاپ نرسیده باشد طرح نمایند.

ب - بررسى و تصویب مواد در مجلس

ماده 152 - در شوردوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح مى‏شود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمى‏شود، ولى پیشنهادهایى که در فاصله دو شور به کمیسیون داده شده و مورد توجه و تصویب کمیسیون قرار نگرفته، به ترتیب مواد، توسط پیشنهاددهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در این صورت پیشنهاددهنده یا یکى از پیشنهاددهندگان (در مورد پیشنهاد جمعى) مى‏تواند براى هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یک‏مخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات سخنگوی95 کمیسیون یا نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور اخذ رأى به عمل مى‏آید. پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأى‏گیرى به عمل مى‏آید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأى‏گیرى خواهد شد و در صورتى که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهاى اصلاحى تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.

ماده 153 - در شور دوم در باره اصل مواد مذاکره به عمل نمى‏آید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدى اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضى مواد تغییرات اساسى داده شده باشد. در این صورت اولین مخالف وموافق (براساس تابلو مخصوص ثبت‏نام یا دستگاه الکترونیک96) هریک به مدت پنج دقیقه صحبت مى‏کنند و درصورت لزوم سخنگو97 یا نماینده دولت نیز صحبت مى‏کنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأى‏گیرى مى‏شود.

ماده 154 - چنانچه در شوردوم، کمیسیون بعضى از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلى داده باشد، هریک از نمایندگان میتوانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگوی98 کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأى‏گیرى مى‏شود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهاى اصلاحى که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأى‏گیرى خواهد بود.

ماده 155 - پس از تصویب کلیات و در شورنهایی طرحها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود:

1- پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلى.

2- پیشنهاد حذف کل ماده.

3- پیشنهاد چاپ شده کمیسیون‏هاى فرعى.

4- پیشنهاد حذف جزء و پیشنهادهای چاپ‌شده نمایندگان باتشخیص اولویت جامع بودن توسط یکی از اعضاء هیأت‌رئیسه.

5- رأی گیری برای اصل ماده.

6- رأی‌گیری برای حذف کل ماده درصورتی که اصل ماده رأی نیاورد.

7- پیشنهادهای جدید نمایندگان.

8- ارجاع به کمیسیون، به تشخیص رئیس جلسه(درصورتی که پیشنهادهای فوق‌الذکررأی نیاورد).

تبصره- درصورت تصویب پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی، پیشنهاد بندهای(3)و(4)پذیرفته می‌شود.99

ماده 156 - اصلاحاتى که در ماده‏اى پیشنهاد مى‏گردد قبل از خود ماده درباره آنها در مجلس رأى گرفته مى‏شود.

ماده 157 - هنگام بحث نسبت به هر ماده، هرگاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتى از ماده یا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضیح پیشنهاددهنده و اظهارات یک مخالف و یک موافق نسبت به پیشنهاد اخذ رأى به عمل خواهد آمد. درصورت تصویب پیشنهاد، نسبت به بقیه ماده بحث و اخذ رأى به عمل خواهد آمد.

مبحث سوم - مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح فورى

اول - کلیات موضوع طرحها و لوایح فورى

ماده 158 - طرحها و لوایح فورى عبارتند از یک فوریتى، دوفوریتى و سه فوریتى.

ماده 159 - وقتى که فوریت طرح یا لایحه‏اى تقاضا مى‏شود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکى از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأى گرفته مى‏شود. درصورتى که تقاضاى فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز مى‏توانند کتباً تقاضاى فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل مى‏باشد:

1 - یک‏فوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأى اکثریت مطلق حاضران.

2 - دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیب با رأى اکثریت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمایندگان.100

تبصره - هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح داراى فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.

ماده 160 - اصل بر عادى بودن رسیدگى طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبین ضرورت و یا حالت استثنایى و مستند به دلائل ذیل باشد:

1 - یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه.

2 - دوفوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت.

3 - سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمى.

ماده 161 - در طرحها و لوایحى که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتدا نسبت به اصل آن مذاکره مى‏شود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته مى‏شود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و اخذ رأى به عمل مى‏آید.

ماده 162 - با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه مى‏توان از آن سلب فوریت بطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب101 فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یک‏بار امکانپذیر است.

دوم - طرحها و لوایح یک فوریتى

ماده 163 - طرحها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‏هاى اصلى، فرعى ارجاع مى‏شود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع مى‏شود.

ماده 164 - طرحها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مى‏گیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل مى‏آید، بدین‌ترتیب که ابتدا نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و اخذ رأى مى‏شود. پیشنهاد دهندگان باید پیشنهادهاى خود را در مهلتى که توسط کمیسیون تعیین و اعلام مى‏گردد به کمیسیون ارسال و براى دفاع از آن در کمیسیون حاضر شوند و درصورت عدم تصویب پیشنهاد آنان ، مى‏توانند در مجلس آن را مطرح نمایند.

سوم - طرحها و لوایح دوفوریتى

ماده 165 - نحوه رسیدگى به طرحها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر مى‏باشد:

1 ـ حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع می‌شود.

2 ـ حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهادنمایندگان به هیأت رئیسه تسلیم می‌شود.

3 ـ حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت، در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.

4 ـ حداقل یک‌ساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع می‌شود.102

چهارم - طرحها و لوایح سه فوریتى

ماده 166 - طرحها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب کلیات، بلافاصله در همان جلسه در دستور مجلس قرار مى‏گیرد.

ماده 167 - در طرحها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب کلیات، در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأى‏گیرى مى‏شود.

پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته مى‏شود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت اخذ رأى به عمل مى‏آید.

مبحث چهارم - بررسى طرحها و لوایح طبق اصل هشتاد و پنجم (85)

ماده 168 - در مواردى که مجلس ضرورى تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (85) قانون اساسى اختیار تصویب آزمایشى بعضى از قوانین را که جنبه دائمى دارند به کمیسیون‏هاى خود و تصویب دائمى اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را به کمیسیون‏هاى خود یا به دولت تفویض مى‏کند.

تبصره 1- دولت باید حداقل شش‌ماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد.

هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد.

طرح یا لایحه می‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.103

تبصره 2 - پس از انقضاء زمان آزمایشى ، اینگونه قوانین اعتبار قانونى نخواهند داشت.

تبصره 3- مدت اجراء اصلاحیه‌‌های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجراء اصل قانون خواهد بود.104

ماده 169 - هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس105 تقاضاى ارجاع طرح یا لایحه‏اى را طبق اصل هشتاد و پنجم (85) به کمیسیون یا کمیسیون‏هاى مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنى اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار مى‏گیرد.

ماده 170 - هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلائل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان مى‏نماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت‏نام کرده‏اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفته‏اند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأى‏گیرى مى‏شود.

ماده 171 - پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده مى‏شود. ترتیب رسیدگى این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأى حداقل دوسوم اعضاء کمیسیون مى‏باشد.

ماده 172 - پس از تصویب قانون در کمیسیون‏ها، تعیین مدت اجراى آزمایشى آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که قانون مصوب کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار گیرد.

هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنى، درصورتى که پیشنهاد دیگرى نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأى‏گیرى مى‏شود. درغیراین صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنى پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأى‏گیرى خواهد شد.

ماده 173 - درصورتى که مجلس تصویب دائمى اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتى و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند. ترتیب رسیدگى و تصویب اساسنامه‏هاى مذکور طبق آئین‏نامه داخلى هیأت وزیران خواهد بود.

مبحث پنجم - تفسیر قوانین

ماده 174 - رسیدگى به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادى یک شورى است و مى‏تواند بطور عادى یا بصورت فوریت مورد مذاکره قرارگیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمى‏شود.

ماده 175 - درصورتى که استفساریه106 به‏صورت عادى و یک فوریتى باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو107، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا دو برابر108 قابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم مى‏تواند صحبت کند.

ماده 176 - درصورتى که گزارش کمیسیون و همین‏طور پیشنهادهاى دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده مى‏تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار مى‏گیرد و اگر پیشنهادى به تصویب نرسید موضوع براى بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع مى‏شود.

ماده 177 - درصورتى که تفسیر بصورت دوفوریتى و سه فوریتى باشد همانند دیگر طرحها و لوایح دوفوریتى و سه‏فوریتى مورد رسیدگى قرار مى‏گیرد.

مبحث ششم - نکات مشترک مربوط به بررسى طرحها و لوایح

ماده 178 - در مواردى که طرح یا لایحه قانونى مربوط به امور داخلى مجلس نباشد، ازطریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائى مربوطه رسماً اطلاع داده مى‏شود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفى شده در جلسه علنى حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. بهر صورت، در همان جلسه، حتى با عدم حضور وزیر یا مسؤول اجرائى مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسى قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.

ماده 179 - سؤالات توضیحى نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم مى‏شود. رئیس این سوالات را به سخنگوی109 کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت مى‏دهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.

ماده 180 - درصورتى که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهایی در مجلس110 کتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونى واصل شده به مجلس براى مدت معینی111 مسکوت بماند، پس از توضیح یکى از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به‏مدت حداکثر پنج دقیقه، رأى گرفته مى‏شود. تقاضاى مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یا112 وزیر یا معاون امورمجلس ذى‏ربط پذیرفته نخواهد شد.

تقاضاى مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط براى یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن، طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.

تبصره - چنانچه تقاضاى مسکوت ماندن براى انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذى‏ربط جهت انجام اصلاحات ارجاع مى‏گردد. نحوه رسیدگى به اصلاحات همچون رسیدگى در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.

ماده 181 - اخطار راجع به منافى بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسى113 مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلى را متوقف مى‏کند. این اخطار باید با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه114 دقیقه به عمل آید. درصورتى که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهى مى‏نماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادى یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون ذى‏ربط جهت بررسى مجدد اقدام خواهد کرد.

ماده 182 - درصورتى که نمایندگان نسبت به اجراى آئین‏نامه داخلى مجلس تخلفى را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه115 دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق116 و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه‌117 دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.

ماده 183 - لغو گردید.118

مبحث هفتم- ارجاع مصوبات مجلس به شوراى نگهبان و مراحل‏رسیدگى آنها

ماده 184 - کلیه مصوبات مجلس رسماً به شوراى نگهبان فرستاده مى‏شود. درصورتى که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضاى ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (95) قانون اساسى، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم (94) قانون اساسى، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهورى ارسال مى‏شود.

تبصره - روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شوراى نگهبان به مجلس جزء مهلت‏هاى مقرر محسوب نمى‏گردد.

ماده 185 - مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائى شوراى نگهبان از دستور خارج نمى‏شود. شوراى نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.

ماده 186 - مصوبات عادى و یک فوریتى مجلس که از طرف شوراى نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال مى‏شود و با اعلام وقت قبلى با حضور نماینده شوراى نگهبان، موارد اعتراض براى اصلاح مورد بحث قرار مى‏گیرد. درصورت عدم حضور نماینده شوراى نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شوراى نگهبان کار خود را انجام مى‏دهد.

نمایندگانى که پیشنهاد اصلاحى داده‏اند، در این مرحله مى‏توانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهاى پذیرفته نشده نمایندگان در مجلس مطرح مى‏شود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأى قرار مى‏گیرد.

چنانچه درمورد ماده‏اى، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهاى دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأى گذاشته مى‏شود و درصورت عدم تصویب، پیشنهادهاى دیگر مطرح مى‏شود.

درصورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهاى قبلى نمایندگان در مجلس، پیشنهادهاى جدید پذیرفته مى‏شود و درباره آنها بحث و رأى‏گیرى به‏عمل مى‏آید.

تبصره 1 - پس از ایراد شوراى نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شوراى نگهبان.

تبصره 2 - شوراى نگهبان نمى‏تواند پس از گذشت مهلت‏هاى مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگرى را که مربوط به اصلاحیه نمى‏باشد بعد از گذشت مدت قانونى به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعى.

تبصره 3 - اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شوراى نگهبان، ماده به کلى خاصیتش را از دست بدهد، مى‏توان آن را حذف کرد.

ماده 187 - پس از بررسى گزارش کمیسیون که در آن نظر شوراى نگهبان ملحوظ شده است و راى‏گیرى نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شوراى نگهبان ارسال مى‏شود. اگر این مصوبه هنوز وافى به نظرات شوراى نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح مى‏گردد، درصورتى که مجلس با درنظرگرفتن حفظ مصلحت نظام همچنان بر رأى خود باقى باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال مى‏دارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهانظر قطعى نموده و گزارش آن را جهت طى مراحل بعدى به رئیس مجلس اعلام نماید.

فصل دوم - نظارت

مبحث اول - نحوه بررسى و رأى اعتماد به هیأت وزیران

ماده 188 - رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء یا سقوط دولت، کتباً اسامى هیأت وزیران را به‏همراه شرح حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس مى‏نماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنى وصول معرفى‏نامه وزیران را اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.

ماده 189 - یک هفته پس از معرفى دولت، براى بحث و بررسى خط مشى و اصول کلى برنامه دولت و اخذ رأى اعتماد براى هیأت وزیران جلسات مجلس به‏طور متوالى تشکیل مى‏گردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بصورت صبح و بعد از ظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق119 نخواهد داشت.

ماده 190 - قبل از تشکیل اولین جلسه بررسى برنامه‏هاى دولت و اخذ رأى اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشى و اصول کلى و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگه‏هاى جداگانه یا دستگاه الکترونیک120 ثبت نام مى‏نمایند.

هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتى از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفى وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس ، بررسى برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام براى مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.

رئیس جمهور یا کسانى که او تعیین خواهد نمود به سوالات و اظهارات مخالفان پاسخ مى‏دهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو و نیم ساعت خواهد بود. درپى اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد برنامه‏ها و صلاحیت هریک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود. درمورد هر وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و موافق هرکدام براى مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سى دقیقه براى دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسى براى تک تک وزیران به ترتیب حروف الفباى وزارتخانه به همین شیوه انجام مى‏گیرد، رئیس جمهور مى‏تواند با استفاده از وقت وزیران در پایان و به‏طور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن121 رأى‏گیرى به عمل مى‏آید و شمارش و اعلام نتیجه آرا پس از رأى‏گیرى براى همه وزراء صورت خواهد گرفت. سوالات کتبى نمایندگان در طول مدتى که برنامه دولت مطرح است ازطریق رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.

تبصره 1 - در موارد معرفى یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزراء) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در کلیات برنامه‏ها و ترکیب هیأت‏وزیران تنها در مورد برنامه‏ها و صلاحیت وزیران پیشنهادى به‏ترتیب فوق‏الذکر اقدام خواهد شد.

تبصره 2 - چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأى اعتماد نداد و یا وزارتخانه‌ای به هردلیل وزیر نداشته باشد122 رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سى و پنجم (135) قانون اساسى حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگرى را براى اخذ رأى به مجلس معرفى نماید.

ماده 191 - درمورد اصول هشتاد و هفتم (87) و یکصد و سى و ششم (136) قانون اساسى، کیفیت رأى اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آئین‏نامه خواهد بود.

تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم (87) که دولت مى‏تواند در زمینه آنها از مجلس رأى اعتماد بگیرد، با هیأت وزیران است.

مبحث دوم - نحوه بررسى اصول هشتاد و هشتم (88) و هفتاد و ششم (76) قانون اساسى

اول - تذکر و سؤال:

الف - تذکر:

ماده 192 - در کلیه مواردى که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسى ، از رئیس جمهور یا وزیر در باره یکى از وظایف آنان حق سؤال دارند، مى‏توانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.

هیأت رئیسه123 تذکر را به رئیس جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ و خلاصه آن‌را در 124جلسه علنى125 مجلس عنوان مى‏نماید.

ب - سؤال:

ماده 193- نحوه رسیدگی به سؤال‌نماینده از وزیر به شرح‌ذیل خواهد بود:

1- هر نماینده می‌تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول در باره وظایف او سؤال نماید. سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می‌نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود.

هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارسال نماید.

2- کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده‌روز پس از وصول سؤال، جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤال‌کننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤال‌کننده و وزیر و بررسی‌های لازم، به موضوع رسیدگی کند.

3- چنانچه سؤال‌کننده، توضیحات وزیر را قانع‌کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می‌نماید.

4- در رابطه با سؤال منطقه‌ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف مدت ده‌روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسه مجلس و رئیس جمهور(توسط رئیس مجلس) اقدام نماید.

هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌ای را به عمل می‌آورد.

چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤال‌کننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می‌نماید.

هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه‌ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذی‌ربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهایی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.

5- طبق اصل هشتاد و هشتم(88) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف مدت ده‌روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آن‌که وزیر به‌صورت رسمی و با عذرموجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده‌روز داشته باشد.126

ماده 194- در جلسه علنی ابتدا گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی‌های انجام شده توسط سخنگوی کمیسیون به مدت حداکثر پنج‌دقیقه مطرح می‌شود سپس وزیر ونماینده سؤال کننده به ترتیب و هرکدام به مدت حداکثر پانزده‌دقیقه توضیحات خود را ارائه می‌دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد اخذ می‌کند.

درصورتی که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع نماید.

تبصره 1- عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می‌باشد.

تبصره 2- سؤال کننده یا وزیر می‌توانند از وقت خود در جلسه علنی طی دونوبت استفاده نمایند.

تبصره 3- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهارساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

تبصره 4- در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال‌کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال‌کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضاء هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.

تبصره 5- سؤال می‌تواند شامل اجزاء متعدد باشد.127

ماده 195 - چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر، سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاداصل هشتاد و نهم(89) قانون اساسی و آئین‌نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.128

ماده 196 - براساس اصل هشتاد و هشتم (88) قانون اساسى، درصورتى که حداقل یک چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یکى از وظایف رئیس جمهور سؤال کنند، باید سؤال خود را به‏طور صریح و روشن و مختصر همگى امضاء و به رئیس مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیون تخصصى ارجاع مى‏نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفى شده رئیس جمهور و نماینده منتخب سؤال‏کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه، نماینده رئیس جمهور پاسخ مقتضى را از طرف رئیس جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤال کننده گزارش شود.

پس از یک هفته چنانچه هنوز حداقل یک چهارم کل نمایندگان مجلس (که سؤال را امضاء نموده‏اند) از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال آنان را قرائت و فوراً براى رئیس جمهور ارسال کند. این سؤال ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار مى‏گیرد.

ماده 197 - رئیس جمهور موظف است ظرف مدت یک ماه از تاریخ دریافت سؤال در جلسه علنى مجلس حضور یابد و به سؤال مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شوراى اسلامى. مدت طرح سؤال از طرف نماینده منتخب سؤال‏کنندگان حداکثر پانزده دقیقه و مدت پاسخ رئیس جمهور حداکثر یک ساعت خواهد بود.

دوم - تحقیق و تفحص:

ماده 198 - هرگاه نماینده‌ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را به‌صورت کتبی به هیأت رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیأت‏رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏نماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دوهفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد.

درصورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذى‏ربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق‌الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیأت رئیسه مجلس ارائه دهد.

این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرارمى‏گیرد و پس از توضیح سخنگوی کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هرکدام حداکثر به مدت ده‌دقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد.

در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذى‏ربط جهت رسیدگى ارجاع مى‏گردد.

کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضاء هیأت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده وحداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیأت خواهند بود، در غیر این‌صورت حداقل پنج‌نفر از اعضاءهیأت از میان‌متقاضیان تحقیق‌وتفحص انتخاب خواهند شد.

اعضاء هیأت از میان خود یک رئیس، دو نایب رئیس و یک دبیر انتخاب مى‏کنند.

هیأت حداکثر در مدت یک‌ماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم مى‏نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک ماه گزارش هیأت را در جلسه مشترک اعضاء کمیسیون و هیأت مطرح و گزارش نهایی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم‌ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیأت‌رئیسه ارسال نماید. قبل از رأی‌گیری در رابطه با گزارش نهایی، وزیر یا مقام‌مسؤول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود.

هیأت رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگوی کمیسیون قرائت گردد.

تبصره 1 - موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیأت رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.

تبصره 2 - هیأت تحقیق و تفحص مى‏تواند از کارشناسان مورد وثوق با تأیید هیأت رئیسه مجلس استفاده نماید. هیأت رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیأت را دراختیار رئیس هیأت قرار دهد تا براساس تصمیمات هیأت هزینه و با تأیید هیأت رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.

تبصره 3- چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسؤولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.

تبصره 4- کلیه مکاتبات هیأت با امضاى رئیس هیأت و درغیاب او نایب‏رئیس معتبر خواهد بود.

تبصره 5- کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهایی به هیأت‌رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده‌های تحقیق و تفحص و یک نسخه‌ از گزارش نهایی را به کمیسیون اصل نودم(90) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.

تبصره 6- ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هرشکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی واعضاء هیأت تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می‌باشد.

تبصره 7- تحقیق و تفحص مجلس شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده‌های جریانی مراجع قضائی و امور‌ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاههایی که زیرنظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظم له امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.129

ماده 199 - مهلت انجام تحقیق و تفحص شش ماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضاء هیأت توسط رئیس مجلس می‌باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا شش‌ماه دیگر قابل تمدید می‌باشد.

تبصره - در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسؤول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(89) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.

هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام‌وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت نیم‌ساعت گزارش می‌دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.130

ماده 200- درصورت احراز تخلف و ضرورت تعقیب توسط هیأت تحقیق و تفحص، متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس حسب مورد موضوع به قوه قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری131 معرفى مى‏شود. دستگاه قضائى صالحه موظف است طبق مقررات خارج از نوبت تقاضاى کمیسیون را مورد رسیدگى قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.

ماده 201 - مسؤولان دستگاه مورد تحقیق و تفحص و کلیه دستگاههاى اجرائى، قضائى و نهادهاى انقلاب اسلامى موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و دراختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستى هیأت مى‏باشند و درصورت عدم همکارى، مسؤولان دستگاه ذى‏ربط متخلف و مجرم محسوب مى‏گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائى قرار خواهند گرفت.

مبحث سوم - نحوه بررسى موارد خاص و مهم

اول - نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بین‏المللى

ماده 202 - در تقدیم لوایح قانونى که در آنها، دولت تقاضاى تصویب عهدنامه، مقاوله‏نامه، قرارداد و یا موافقتنامه بین‏المللى و یا الحاق به پیمانهاى بین‏المللى را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسى ضمیمه لوایح تقدیمى مذکور باشد.

ماده 203 - موارد مذکور در ماده (202) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع مى‏شود و به کمیسیون مربوطه ارجاع مى‏گردد.

ماده 204 - درصورتى که دولت براى موارد مذکور در ماده (202) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدى را پیشنهاد کنند، رسیدگى به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار مى‏گیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر یک پنج دقیقه) به رأى گذاشته شود.

ماده 205 - درصورتى که قید اهمیت به‏تصویب مجلس نرسد یا در این باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان تقاضایى به عمل نیاید عهدنامه، مقاوله‏نامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادى تلقى شده و مجلس به‏صورت یک شورى آن را مورد رسیدگى قرار خواهد داد، بدین‏ترتیب که پس از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام حداکثر به مدت پانزده دقیقه) و صحبت سخنگوی132 کمیسیون و نماینده دولت به رأى گذاشته مى‏شود.

ماده 206 - درصورتى که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگى به آن همانند لوایح معمولى دیگر دو شورى و به‏ترتیب زیر خواهد بود:

1- در شور اول در باره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبى به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

2- در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهاى نمایندگان و همچنین نظرخود را درباره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون واردکردن تغییرات، در مجلس مطرح مى‏کند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمایندگان، که بطور کتبى و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به‏ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت مى‏کنند و سپس درباره واردبودن یا نبودن اعتراض رأى‏گیرى به عمل مى‏آید. پس از پایان یافتن راى‏گیرى نسبت به اعتراضات، در صورتى که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف مى‏شود در مسائل مورداعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحى تصویب شده تلقى خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هریک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.

دوم - اصلاح جزئى در خطوط مرزها

ماده 207 - در لایحه تقدیمى مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن کامل عهدنامه بین‏المللى آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسى تنظیم شده باشد، جهت بررسى باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى ارجاع مى‏شود.

ماده 208 - کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتى کمیسیون قضائى و حقوقى و با دعوت از نماینده شوراى‏عالى امنیت ملى و نمایندگان پیشنهاددهنده، به بررسى همه‏جانبه موضوع مى‏پردازد و ظرف یک‏ماه گزارش تفصیلى خود را مبنى‏بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهاى اساسى به هیأت رئیسه ارسال مى‏دارد.

ماده 209 - لوایح مربوط به عهدنامه‏هاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند سایر عهدنامه‏هاى بین‏المللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتیب نیز موردبررسى قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامه‏ها، در صورتى که صرفاً براى اصلاحات جزئى، با درنظرگرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (78) قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضى کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.

سوم - محدودیتهاى ضرورى

ماده 210 - براساس اصل هفتاد و نهم (79) قانون اساسى، در حالت جنگ و شرایط اضطرارى نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شوراى اسلامى محدودیت‏هاى ضرورى برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت‏هاى ضرورى با دلائل توجیهى لازم، همراه با لایحه قانونى جهت بررسى تقدیم مجلس مى‏شود.

تبصره - چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحه محدودیت راازرئیس جمهور مطالبه کند. دراین‏خصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران براى نمایندگان محفوظ خواهد بود.

ماده 211 - رسیدگى به لایحه محدودیتهاى ضرورى یک شورى است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن به‏هرحال نمى‏تواند بیش از سى روز باشد. در صورتى که پس از انقضاء این مدت ضرورت همچنان باقى باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.

چهارم - سایر موارد

ماده 212 - براساس اصول هشتادم (80)، هشتاد و دوم (82)، هشتاد و سوم (83) و یکصد و سى و نهم (139) قانون اساسى، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید به‏تصویب مجلس برسد:

1- گرفتن و دادن وام یا کمک‏هاى بلاعوض داخلى و خارجى.

2- استخدام کارشناسان خارجى در موارد ضرورى.

3- فروش بناها و اموال دولتى و نفایس ملى به‏استثناى نفایس ملى منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.

4- صلح دعاوى راجع به اموال عمومى و دولتى یا ارجاع آن به داورى که طرف دعوا خارجى باشد و همچنین در موارد مهم داخلى.

در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلى آنها را همراه با لایحه قانونى تقدیم مجلس نماید تا به‏صورت یک شورى مورد رسیدگى قرارگیرد، بدین‏ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) براى تصویب به‏رأى گذاشته مى‏شود.

مبحث چهارم - نحوه بررسى برنامه و بودجه سالیانه کل کشور و نظارت بر اجراى بودجه

ماده 213 - به‏منظور تنظیم اصول و مفاد برنامه‏هاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضاى ذیل تشکیل مى‏گردد:

1- کلیه اعضاى کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات.

2- دو‏نفر از هریک از کمیسیون‏هاى دیگر (غیراز کمیسیون‏هاى تحقیق و تدوین آئین‏نامه داخلى مجلس).

اعضاى مذکور در بند (2) توسط کمیسیون‏هاى مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفى مى‏شوند.

مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائى قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه مى‏یابد.

تبصره- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.

اول - تصویب برنامه توسعه

ماده 214 - رسیدگی به لوایح برنامة توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران یک‌شوری و به‌شرح زیر خواهد بود:

الف- نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحة برنامه ظرف مدت پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود درمورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذی‌ربط ارائه می‌نمایند.

ب- کمیسیون‌های تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره‌ها، جداول و ضمائم و نیز پیشنهادهای نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی‌کننده ارائه نمایند.

ج- کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارشهای کمیسیونهای تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان ظرف حداکثر سه هفته رسیدگی و گزارش نهایی خود را به مجلس ارائه نماید.

د- در صحن جلسة علنی پس از ارائة گزارش کمیسیون تلفیق، ابتدا کلیات برنامه مورد بحث قرار می‌گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به‌ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاههای خود را مطرح می‌کنند. پس از آن کمیسیون و دولت هرکدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأی‌گیری خواهد شد. در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی‌شود.

هـ- پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره‌ها و جداول برنامه به‌ترتیب رسیدگی می‌شود. در این بخش جایگزین متن ماده، یا جزئی از ماده و یا تبصره لایحة دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیونهای تخصصی و پیشنهادات چاپ‌شدة نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هریک از اجزاء درصورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادات چاپ شده کمیسیونهای تخصصی به‌ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس درمورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء درصورتی که ماهیت مستقل داشته باشند، رأی‌گیری خواهد شد.

چنانچه اصل رأی نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت‌رئیسه تعیین خواهد کرد، گزارش مجدد خود را به مجلس ارائه دهد. نمایندگان می‌توانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.

و- مادام که لایحة برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است، مجلس نطق133 نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرحها و لوایح سه‌فوریتی در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به‌جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسة علنی خواهد داشت. درموارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.

ز- مهلت‌های مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت‌رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.

ماده 215- اصلاح قانون برنامه توسعه در ضمن لایحه بودجه و دیگر طرحها و لوایح با رأی دوسوم نمایندگان حاضر پذیرفته می شود و هرگونه اصلاح نیز با رأی دوسوم نمایندگان معتبر خواهد بود.134

دوم - تصویب بودجه سالیانه کل کشور

ماده 216 - دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، متمم و چند دوازدهم آن135 یک شورى خواهد بود و ترتیب رسیدگى بشرح ذیل مى‏باشد:

1 - نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع136 لایحه بودجه سالیانه کل کشور و پیوست‏ها و سوابق137 آن تا مدت ده روز مى‏توانند پیشنهادهاى خود را به کمیسیون‏هاى تخصصى مجلس تقدیم نمایند.

2 - کمیسیون‏هاى تخصصى موظفند حداکثر تا پانزده138 روز پس از چاپ و توزیع لایحه139، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق140 تقدیم نمایند.

3 - کمیسیون تلفیق141 موظف است حداکثر ظرف مدت پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی،142 ضمن رسیدگى به گزارش کمیسیون‏هاى تخصصى گزارش نهایى خود راتنظیم وبه مجلس شوراى اسلامى تقدیم نماید. مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید می‌باشد.143

4 - در جلسه علنى، پس از رسیدگى به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهاى مربوط به درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار بودجه عمومى دولت رسیدگى و سقف آن به‏تصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهاى مربوط به تبصره‏ها و ردیفها رسیدگى مى‏گردد.

تبصره 1 - در جلسه علنى، تنها پیشنهادهایى که توسط نمایندگان و کمیسیون‏ها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با قانون برنامه، قابل طرح مى‏باشد. پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید. تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.144

تبصره 2 - نحوه رسیدگى به145اصلاحیه‏هاى بودجه و سایر مواردى که در این ماده پیش‏بینى‏نشده طبق مقررات معمول در این آئین‏نامه خواهد بود.

ماده 217 - هنگام طرح لایحه بودجه درمجلس، جلسات باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمى، حداقل روزى چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعى که شور و مذاکره پایان نیافته و رأى مجلس اخذ نشده است از دستور خارج نمى‏شود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمى‏تواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت ضرورت.

تبصره - اگر مطالب فورى و فوتى اعم از طرحها و لوایح دوفوریتى و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبران‏ناپذیرى باشد، در این صورت براى طرح و تصویب آن زمان مشخصى معین مى‏شود.

سوم - نحوه رسیدگى دیوان محاسبات به اجراى بودجه سالیانه کل کشور

ماده 218 - براساس اصول پنجاه و چهارم (54) و پنجاه و پنجم (55) قانون اساسى، نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالیانه کل کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شوراى اسلامى مى‏باشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص مى‏باشد.

مبحث پنجم - استیضاح

اول - استیضاح وزیران

ماده 219 - نمایندگان مجلس مى‏توانند، با در نظر گرفتن اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسى، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتى قابل طرح در مجلس است که به امضاى حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.

ماده 220 - تقاضاى استیضاح نمایندگان از وزیر یا وزیران باید کتباً در جلسه علنى به رئیس مجلس داده شود و در آن، موضوع استیضاح صریحاً و با ذکر مورد یا موارد معین شود. تقاضاى مزبور در آن جلسه یا جلسه بعد قرائت مى‏شود. این تقاضا بدون مباحثه و فوراً براى وزیر یا هیأت وزیران فرستاده مى‏شود.

همچنین متن استیضاح چاپ و دراختیار نمایندگان قرار مى‏گیرد.

ماده 221- چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهاى انقلابى باشد که از بودجه دولت استفاده مى‏نمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه مى‏باشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیرى که نهاد موردبحث درحوزه مسؤولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.

ماده 222 - وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح، در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگى قرار مى‏گیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در این وقت مقرر الزامى است.

ماده 223 - در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس جمهور مى‏تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز مى‏توانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح براى رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت وبراى یک وزیر سه ساعت خواهد بود.

تبصره 1 - وزیر یا وزیران مورد استیضاح مى‏توانند حداکثر یک ساعت ازوقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.

تبصره 2 - بیانات استیضاح کنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید به‏طور متوالى صورت گیرد.

تبصره 3 - استیضاح کنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلائل و توضیحات خود، موضوعات دیگرى را که به مورد استیضاح مربوط نیست موردبحث قرار دهند.

ماده 224 - پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس‏جمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاح کننده حق دارند توضیحات تکمیلى بدهند، به شرطى که صحبت هرکدام از ربع ساعت تجاوز ننماید. رئیس جمهور مى‏تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم مى‏تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.

ماده 225 - پس از انجام استیضاح ، رئیس عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأى مى‏گذارد.

ماده 226 - درصورتى که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاح‏کنندگان مطالب خود را بیان مى‏کنند و رئیس اعلام اخذ رأى عدم اعتماد مى‏کند.

ماده 227 - هنگامى که استیضاح در دستور مجلس است به‏هیچ‌وجه نمى‏توان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرح‏ها و لوایح سه فوریتى.

دوم - استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور

ماده 228 - براساس اصل هشتاد و نهم (89) قانون اساسى نمایندگان مجلس مى‏توانند رئیس جمهور را درمقام اجراى وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائى کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتى قابل طرح است که حداقل به امضاى یک سوم نمایندگان برسد.

ماده 229 - تقاضاى استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده مى‏شود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان براى رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافى بدهد.

ماده 230 - حداکثر وقت براى مذاکره موافقین و مخالفین پنج ساعت است که به تساوى و متناوباً انجام مى‏شود. مدت صحبت براى هر یک از موافقین و مخالفین حداکثر نیم‏ساعت خواهد بود که با رأى مجلس تا یک ساعت قابل تمدید مى‏باشد.

ماده 231 - وقت براى توضیحات و پاسخ‏هاى رئیس جمهور جمعاً پنج ساعت مى‏باشد. رئیس جمهور مى‏تواند قسمتى از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتى است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق مى‏گیرد.

ماده 232 - درصورتى که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهورى اکثریت دوسوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس جمهور رأى دادند، مراتب جهت اجراى بند ده (10) اصل یکصد و دهم (110) قانون اساسى به‏اطلاع مقام رهبرى مى‏رسد. این رأى‏گیرى مخفى و با ورقه خواهد بود.

ماده 233- هرگاه حداقل ده‌نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیونها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجراء قانون یا اجراء ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسؤولین دستگاههای زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیأت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذی‌ربط ارجاع می‌گردد.

کمیسیون حداکثر ظرف مدت ده‌روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیأت‌رئیسه به مجلس ارائه می‌دهد.

تبصره 1- چنانچه نظر مجلس بر تأیید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی‌صلاح ارسال می‌شود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.

تبصره 2- درصورتی که مجلس در مورد رئیس‌جمهور یا هریک از وزیران سه نوبت ‌رأی به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(89) قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت.146

ماده 234 - هیأت رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب این قانون نسبت به اعمال اصلاحات در آئین‌نامه داخلی مجلس و اصلاح شماره مواد و تنظیم آنها اقدام نماید.147

مبحث ششم- تقاضای همه‌پرسی

ماده 235 - برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل می‌شود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوة ادارة کمیسیونهای دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.

تبصره 1- رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک‌شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

تبصره 2- مدت زمان صحبت مخالفین و موافقین در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.

نحوة ثبت نام و نطق مخالفین و موافقین مطابق ماده (111) آئین‌نامة داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود. نمایندة دولت و سخنگوی148 کمیسیون ویژه هرکدام می‌توانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.

تبصره 3- پس از پایان مذاکرات، رأی‌گیری علنی و با ورقه به‌عمل خواهد آمد. نحوة رأی‌گیری به‌ترتیب زیر خواهد بود:

الف- اصل مصوبة کمیسیون ویژه

ب- پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه

ج- پیشنهاد جایگزین کمیسیونهای فرعی به‌ترتیب وصول

د- پیشنهاد جایگزین نمایندگان به‌ترتیب وصول

تبصره 4- در مرحلة طرح هریک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاددهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگوی149 کمیسیون هر یک حداکثر به‌مدت ده دقیقه می‌توانند صحبت کنند.

تبصره 5- مناط تصویب درخواست همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (59) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رأی مثبت حداقل دوسوم مجموع نمایندگان خواهد بود.150

ماده 236 - کلیه قوانین و مقررات دیگر درخصوص آئین‏نامه داخلى مجلس لغو مى‏گردد.

[1]- تبصره‌های (1) و (2) به موجب ماده (1) قانون اصلاحی مصوب 1387 الحاق گردیده است.

[2]- به موجب ماده (35) قانون اصلاحی مصوب 1387 عنوان «منشی» به «دبیر» تغییر یافت.

[3]و3و5- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[4]و4و6- به موجب ماده (35) قانون اصلاحی مصوب 1387 عنوان «کارپرداز» به «ناظر» تغییر یافت.

[9]و2- به موجب ماده (35) قانون اصلاحی مصوب 1387 عنوان «مخبر» به «سخنگو» تغییر یافت.

[11]- به موجب بند «الف» ماده (2) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «نظارت بر» حذف و کلمه «اداره» جایگزین شد.

[12]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[13]- به موجب جزء (1) بند (ب) ماده (2) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «مسؤولیت» حذف و عبارت «نظارت بر» جایگزین شد.

2- به موجب جزء(2) بند(ب) ماده(2) قانون اصلاحی مصوب1387 عبارت«مشارکت در» حذف شد.

[15]- به موجب جزء (3) بند (ب) ماده (2) قانون اصلاحی مصوب 1387 بند (8) به شرح فوق اصلاح گردید.

[16]- به موجب جزء (4) بند (ب) ماده (2) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آئین‌نامه» الحاق گردید.

[17]- به موجب جزء (5) بند (ب) ماده (2) قانون اصلاحی مصوب 1387 بند (12) به شرح فوق اصلاح گردید.

3- به موجب بند«الف» ماده(3) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«از هیأت رئیسه» حذف شد.

[19]- به موجب بند«الف» ماده(3) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«وهیأت رئیسه» حذف شد.

[20]- به موجب بند (ب) ماده (3) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «هیأت رئیسه مکلف است» حذف
و عبارت «کمیسیون تدوین آئین‌نامه داخلی مکلف است» جایگزین شد.

[21]و3- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[22]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[24]- به موجب ماده (4) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «و تعداد اعضاء کمیسیونهای ... الخ» جایگزین عبارت «و سایر کمیسیونهای خاص و تخصصی بنا به تشخیص هیأت رئیسه و رؤسای شعب دارای حداقل نوزده و حداکثر بیست و سه نفر عضو خواهند بود» گردیده است.

1 - بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی متن ماده الحاقی (4) و تبصره آن موضوع ماده (32) قانون اصلاحی یادشده پس از حذف کلمه «تبصره» به عنوان یک تبصره به ماده فوق الحاق گردید.

[26]- به موجب ماده (5) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (32) به شرح فوق اصلاح گردید.

[27]- به‌موجب بند (الف) ماده (6) قانون اصلاحی مصوب 1387 بندهای (1) الی (6) به شرح فوق اصلاح گردید.

[28]- به موجب بند (الف) ماده (6) قانون اصلاحی مصوب 1387 یک تبصره به شرح فوق به ذیل بندهای ششگانه ماده (33) الحاق گردید.

[29]- به موجب بند (ب) ماده (6) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند» الحاق گردید.

[30]- به موجب بند (الف) ماده (7) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «دفاع، اطلاعات و امنیت» جایگزین عبارت «سیاست داخلی، شوراها، شهرداری‌ها، اطلاعات و امنیت داخلی، دفاع و امنیت خارجی و ثبت احوال» گردید.

1- بنا بر تجویز ماده(36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده الحاقی موضوع بند(ب) ماده(7) قانون اصلاحی مذکور به عنوان ماده(40مکرر) به شرح فوق تعیین گردید.

[32]- به موجب بند (ج) ماده (7) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها» الحاق گردید.

[33]و3- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[34]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[36]- به موجب بند (1) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا کمیسیونها (درخصوص قوانین آزمایشی)» به صدر ماده الحاق گردید.

[37]- به موجب ماده (8) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پانزده نفر» جایگزین عبارت «هفت تا پانزده نفر بنا به نظر پیشنهاد دهندگان» گردید.

[38]- به موجب ماده (8) قانون اصلاحی مصوب 1387 یک تبصره به شرح فوق به ماده (59) الحاق گردید.

[39]- به موجب ماده (9) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (60) و تبصره آن اصلاح و با الحاق یک تبصره به شرح فوق تصویب گردید.

[40]- ر.ک. زیرنویس صفحه 6.

1- به موجب ماده(12) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده(62) حذف و بنا به تجویز ماده(36) قانون مزبور
با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده الحاقی (2) موضوع ماده (30) قانون فوق جایگزین گردید.

[42]- به موجب ماده (10) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (63) به شرح فوق اصلاح شد.

1- به موجب ماده (11) قانون اصلاحی مصوب 1387 عنوان «مبحث چهارم- حضور اعضاء قوه مجریه
و شورای نگهبان در مجلس» حذف شد.

[44]- به موجب ماده (11) قانون اصلاحی مصوب 1387 دو تبصره به شرح فوق به ماده (64) الحاق گردید.

[45]و2و3- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[48]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[49]و2- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[51]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

1- به موجب بند(15) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«قبل از دستور»‌حذف شد.

[53]- به موجب بند (2) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «ضمن» حذف شد و عبارت «جلسه رسمی ضمن نطق یا» جایگزین گردید.

[54]- به‌موجب بند(2) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب1387 عبارت «ده دقیقه» به عبارت «پنج دقیقه» اصلاح شد.

[55]- به موجب ماده (12) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (82) به شرح فوق اصلاح شد.

[56]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[57]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

1- بنا به تجویز ماده(36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده الحاقی (3) موضوع ماده (31) قانون مزبور به عنوان تبصره (1) ماده (102) تعیین گردید.

[59]- به موجب ماده (13) قانون اصلاحی مصوب 1387 متن ماده (106) به شرح فوق اصلاح گردید.

2- به موجب حکم بند(15) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«قبل از ورود در دستور» حذف شد.

[61]- به موجب بند (الف) ماده (14) قانون اصلاحی مصوب1387 جزء(2) بند(الف) ماده(108) و تبصره ذیل آن به عنوان جزء (2) بند (الف) ماده مزبور با دو تبصره به شرح فوق اصلاح گردید.

2- به موجب بند(ب) ماده(14) قانون اصلاحی مصوب 1387 جزءهای (3)و(4) بند(الف) و تبصره آن حذف و شماره جزء(5) به (3) اصلاح شد.

[63]- به موجب جزء(1) بند(ج) ماده(14) قانون‌اصلاحی مصوب1387 عبارت «دفاع از» به عبارت «دفاع در برابر» اصلاح شد.

[64]- به موجب جزء (2) بند (ج) ماده (14) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن» حذف و عبارت «توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون درمورد پیشنهادها» جایگزین گردید.

[65]- به موجب جزء (3) بند (ج) ماده (14) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «عدم فوریت» حذف و عبارت «یا سلب فوریت و مخالفت با آن» جایگزین گردید.

[66]- به موجب بند(د) ماده(14) قانون اصلاحی مصوب1387 بند(ج) ماده(108) با الحاق یک تبصره به شرح‌فوق اصلاح گردید.

[67]- به موجب بند(ه‍( ماده (14) قانون اصلاحی مصوب1387 بند (ه‍( به شرح فوق به ماده (108) الحاق گردید.

[68]- به موجب بند (16) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا دستگاه الکترونیکی» اضافه شد.

[69]- به موجب بند (و) ماده (14) قانون اصلاحی مصوب 1387 یک تبصره به شرح فوق به ماده (108) الحاق گردید.

[70]و2- به موجب بند (16) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا دستگاه الکترونیک» اضافه شد.

[72]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

1- در اجراء بند(16) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 و تجویز موضوع ماده (36) قانون اصلاحی مذکور کلمه «برگ» حذف شد.

[74]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[75]- به موجب ماده (14) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (114) حذف شد.

[76]- به موجب ماده (15) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (115) اصلاح و با الحاق یک تبصره به شرح فوق تصویب شد.

1- به موجب جزء(2) بند(ز) ماده(120) قانون اصلاحی مصوب1387 و تجویز موضوع ماده (36) قانون اصلاحی مذکور عبارت «اعضاء حقوقدان شورای نگهبان» حذف شد.

[78]- به موجب ماده (16) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (120) به شرح فوق اصلاح شد.

[79]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[80]- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[81]و2- ر.ک. زیرنویس صفحه 4.

[83]- به موجب بند (4) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «آن در اختیار مطبوعات» حذف و عبارت «، از طریق رسانه‌ها در اختیار عموم» جایگزین شد.

[84]- به موجب بند (3) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (138) حذف و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (139) اصلاحی به (138) تغییر یافت.

[85]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (140) به (139) تغییر یافت.

[86]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (141) به (140) تغییر یافت.

[87]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (142) به (141) تغییر یافت.

[88]- به موجب ماده (17) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (143) با الحاق یک تبصره به شرح فوق اصلاح شد و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره آن به (142) تغییر یافت.

[89]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (144) به (143) تغییر یافت.

[90]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[91]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده (145) به (144) تغییر یافت.

[92]- به موجب ماده (18) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا مسکوت ماندن» به صدر ماده (146) اضافه و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت‌رئیسه مجلس‌شورای‌اسلامی شماره آن به (145) تغییر یافت.

1- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی ماده الحاقی (5) موضوع ماده (33) قانون اصلاحی مذکور به شرح فوق به عنوان یک تبصره به ماده فوق الحاق گردید.

[94]- به موجب ماده (18) قانون اصلاحی مصوب 1387 متن فوق به عنوان تبصره ماده (146) تصویب شد لیکن بنا به تجویز ماده(36) قانون‌اصلاحی‌مذکور با تصمیم هیأت‌رئیسه مجلس‌شورای‌اسلامی به‌عنوان ماده(146) تعیین گردید.

[95]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[96]- به موجب بند (16) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا دستگاه الکترونیک» اضافه شد.

[97]و3- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[99]- به موجب ماده (19) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (155) به شرح فوق اصلاح شد.

1- به موجب بند (5) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «با رأی اکثریت دو سوم حاضران» حذف و عبارت «به ترتیب با رأی اکثریت دو سوم حاضران و دو سوم مجموع نمایندگان» جایگزین شد.

[101]- به موجب بند (6) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «تقاضای سلب» حذف و عبارت «تقاضای فوریت یا سلب» جایگزین شد.

[102]- به موجب ماده (20) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (165) به شرح فوق اصلاح شد.

[103]- به موجب ماده (21) قانون اصلاحی مصوب 1387 تبصره (1) ماده (168) به شرح فوق اصلاح شد.

[104]- به موجب ماده (21) قانون اصلاحی مصوب 1387 متن‌فوق به عنوان تبصره (3) به ماده (168) الحاق‌گردید.

[105]- به موجب بند (7) ماده (34) قانون‌اصلاحی مصوب 1387 عبارت «قبل از شروع رسیدگی نهایی در مجلس» اضافه شد.

[106]- به موجب بند (8) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «استفساریه» جایگزین کلمه «تفسیر» شد.

[107]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[108]- به موجب بند (8) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «تا دو برابر» اضافه شد.

[109]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[110]- به موجب بند (9) ماده (34) قانون‌اصلاحی مصوب1387 عبارت «تا قبل از اتمام رسیدگی نهایی در مجلس» اضافه شد.

[111]- به موجب بند(9) ماده(34) قانون‌اصلاحی‌مصوب1387 عبارت«حداکثرشش‌ماه» حذف وعبارت «مدت‌معینی» جایگزین شد.

[112]- به موجب بند (9) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب1387 عبارت «معاون حقوقی و امور مجلس رئیس‌جمهور یا» اضافه شد.

[113]- به موجب بند (10) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«یا آئین‌نامه داخلی مجلس» حذف شد.

[114]- به موجب بند (10) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پنج دقیقه» به عبارت «سه دقیقه» اصلاح شد.

[115]و3- به موجب بند (11) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پنج دقیقه» به عبارت «سه دقیقه» اصلاح شد.

2- به موجب بند(15) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«قبل از دستور» حذف و همچنین به موجب بند(11) ماده(34) مذکور عبارت«و قبل از شروع دستور جلسه» حذف گردید.

[118]- به موجب بند (12) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (183) حذف شد.

1- به موجب بند(15) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«قبل از دستور» حذف شد.

[120]- به موجب بند (16) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «یا دستگاه الکترونیک» اضافه شد.

1- به موجب بند(13) ماده(34) قانون‌اصلاحی مصوب1387 عبارت«برای هریک از وزیران جداگانه» حذف‌شد.

[122]- به موجب بند (13) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «و یا وزارتخانه‌ای به هر دلیل وزیر نداشته باشد» اضافه شد.

[123]- به موجب ماده (22) قانون‌اصلاحی مصوب1387 عبارت «هیأت‌رئیسه» جایگزین عبارت «رئیس‌مجلس» شد.

2- به موجب ماده (22) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «اولین» ‌حذف شد.

[125] - به موجب ماده (22) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «آتی» ‌حذف شد.

[126]- به موجب ماده (23) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (193) اصلاح و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی بندهای پنجگانه آن به شرح فوق به عنوان ماده (193) تعیین گردید.

[127]- به موجب ماده (23) قانون‌اصلاحی مصوب1387 ماده(194) حذف و ماده(193) اصلاح شد و بند(6) و پنج تبصره ذیل ماده اخیر بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور به عنوان ماده (194) تعیین گردید.

[128]- به موجب ماده (24) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (195) به شرح فوق اصلاح شد.

[129]- به موجب ماده (25) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (198) و تبصره‌های آن به شرح فوق اصلاح شد.

[130]- به موجب ماده (26) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (199) به شرح فوق اصلاح شد.

[131]- به موجب بند (14) ماده (34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «به محاکم قضائی» حذف و عبارت «حسب مورد موضوع به قوه قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری» جایگزین شد.

[132]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[133] - به موجب بند(15) ماده(34) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«قبل از دستور» حذف شد.

[134]- به موجب ماده (27) قانون اصلاحی مصوب 1387 ماده (223) به شرح فوق اصلاح و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی‌مذکور با تصمیم هیأت‌رئیسه مجلس‌شورای‌اسلامی به دلیل لغو قبلی مواد (215) الی (222) شماره ماده (223) به (215) تغییر یافت و شماره مواد بعدی به همین ترتیب اصلاح گردید.

[135]- به موجب بند (الف) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «لایحه بودجه سالیانه کل کشور» از صدر ماده (224) حذف و عبارت «دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هرسال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، متمم و چند دوازدهم آن» اضافه شد و همچنین بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده فوق به (216) اصلاح گردید.

[136]- به موجب بند (ب) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 کلمه «تقدیم» حذف و عبارت «چاپ و توزیع» جایگزین شد.

[137]- به موجب بند (ب) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «توسط دولت و توزیع» حذف و عبارت «و سوابق» جایگزین گردید.

[138]- به موجب بند (ج) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «ده روز» حذف و عبارت «پانزده روز» جایگزین گردید.

[139]- به موجب بند(ج) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پایان مهلت اخذ پیشنهادهای نمایندگان» حذف و عبارت «چاپ و توزیع لایحه» جایگزین شد.

[140]- به موجب بند(ج) ماده(28) قانون‌اصلاحی مصوب1387 کلمه«اصلی» حذف و کلمه«تلفیق» جایگزین گردید.

[141]- به موجب بند(د) ماده(28) قانون‌اصلاحی مصوب1387 کلمه «اصلی» حذف و کلمه «تلفیق» جایگزین‌گردید.

[142]- به موجب بند (د) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی» اضافه شد.

[143]- به موجب بند (د) ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید می‌باشد» اضافه شد.

[144]- به موجب بند (ه‍( ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت «پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح ... الخ» اضافه شد.

[145]- به موجب بند(و)ماده (28) قانون اصلاحی مصوب 1387 عبارت«چنددوازدهم، متمم و» حذف شد.

[146]- به موجب ماده (29) قانون اصلاحی مصوب 1387 متن بالا به عنوان ماده الحاقی (1) تصویب شد و بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مذکور با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده فوق (233) تعیین گردید.

[147]- به موجب ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 متن فوق جایگزین ماده (241) شد و بنا به تجویز موضوع این ماده شماره آن (234) تعیین گردید.

[148]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[149]- ر.ک. زیرنویس صفحه 8.

[150]- بنا به تجویز ماده (36) قانون اصلاحی مصوب 1387 با تصمیم هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی شماره ماده الحاقی، (235) تعیین گردید.