از روز یکشنبه ایران می‌تواند سلاح خرید و فروش کند؟ / چه سلاح‌هایی از چه کشورهایی؟!

بین الملل تابناک: طبق مفاد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ ایران از روز یکشنبه محدودیت‌های تسلیحاتی ایران برداشته خواهند شد و ایران می‌تواند در بازار تسلیحاتی و تجارت اسلحه حضور فعال داشته باشد؛ ۲۷ مهر ماه پنجمین سالگرد تصویب برجام و آغاز اجرای این توافق چند جانبه و مورد حمایت سازمان ملل بین ایران و گروه ۱+۵ که حالا با خروج آمریکا از برجام به ۱+۴ بدل شده است.

بر مبنای این توافق در یک برنامه زمان بندی شده در پایان سال‌های پنجم، هشتم و دهم، شماری از محدودیت‌های حقوقی، فنی و نظامی ایران باید برداشته شوند.

یکشنبه آینده ساعت ۳:۳۰ دقیقه بامداد به وقت تهران بند ششم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اجرای برجام باید به اجرا گذاشته شود؛ بنابراین، نظام مجوزخواهی صادرات و واردات اقلام تسلیحاتی به ایران یا از ایران موضوع بند ۵ ضمیمه ب قطعنامه مذکور به پایان خواهد رسید.

علاوه بر این، در این موعد اتفاق مهم دیگری هم رخ خواهد داد. در این ساعت محدودیت سفر ۲۳ شخصیت حقوقی جمهوری اسلامی ایران که مقامات نظامی و دفاعی ارشد کشورمان هستند هم برداشته خواهد شد.

تحریم چه نوع سلاح هایی خاتمه خواهد یافت؟

بند ۵ ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تاکید و تصریح دارد که کلیه دولت ها می‌توانند در فعالیت های ذیل مشارکت داشته و  اجازه آنها را  صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد تصمیم به تایید آنها گرفته باشد:

عرضه، فروش و یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای رزمی زرهی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها و یا سامانه‌های  موشکی، آن گونه که در نظام ثبت سلاح‌ های متعارف ملل متحد تعریف شده است، یا تجهیزات مرتبط، شامل  قطعات یدکی به ایران، یا برای استفاده در داخل ایران و یا در جهت منافع ایران، از داخل و یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت‌شان و یا  توسط اتباع آنها و یا افراد تحت حاکمیت آنها، یا با استفاده از هواپیماها و یا کشتی‌های حامل پرچم‌های آنها، اعم از اینکه از قلمروشان نشأت گرفته یا خیر و ارائه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری و یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این  بند فرعی، به ایران توسط اتباع این دولت‌ها و یا از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت شان.

این  بند تا پنج سال پس از «روز قبول توافق برجام» یا تا تاریخی که آژانس گزارشی در تأیید نتیجه‌گیری گسترده‌تر ارائه دهد ـ هر کدام زودتر حادث شود ـ اعمال خواهد شد.

ایران می تواند سلاح بخرد؟

کارشناسان برجسته مسائل دفاعی می گویند، در صورت لغو تحریم های تسلیحاتی ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل در ماه اکتبر، این کشور زرادخانه نظامی خود را به میزان چشمگیری تقویت خواهد کرد. احتمال می رود به استثنای جنگ افزارهای پیشرفته آمریکایی، ایران به خرید روزآمدترین سازوبرگ نظامی از چین و روسیه مبادرت کند.

به گفته تحلیگران موسسه بین المللی مطالعات راهبردی، ممکن است ایران با ایجاد رقابت بین چین و روسیه از این دو کشور سلاح های پیشرفته با تخفیف فراوان خریداری کند. 

دولت آمریکا تلاش خواهد کرد برای محروم ساختن ایران از دستیابی به جنگ افزار‌های پیشرفته، قطعنامه تحریم تسلیحاتی سیزده ساله این کشور را در شورای امنیت تمدید کند. امریکایی‌ها می‌گویند ایران با وجود تحریم تسلیحاتی به گروه‌های مسلح متحد خود در یمن و سوریه، اسلحه ارسال می‌کند و چنانچه تحریم تسلیحاتی علیه تهران لغو شود، روند تامین تسلیحانی متحدان ایران در خارج از این کشور آسان‌تر خواهد شد.

هنری بوید، از کارشناسان مرکز بین المللی مطالعات کاربردی در این باره می‌گوید: «با توجه به اینکه دشمنان ایران یعنی کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس، امریکا و اسرائیل ممکن است ایران را هدف حملات هوایی قرار دهند، این کشور تلاش خواهد کرد تا سامانه‌های دفاع هوایی خود را تقویت کند.»

این احتمال وجود دارد که ایران سامانه دفاع موشکی پیشرفته اس-۴۰۰ را از روسیه خریداری کند که ترکیه با جنجالی که درباره اش ایجاد شده، آن را خریداری کرده است. در صورت خرید این سامانه از سوی ایران، حمله هوایی آمریکا و کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس به این کشور برایشان مخاطره آمیز خواهد شد. اگر خرید این سامانه برای ایران بیش از حد گران باشد، در آن صورت ممکن است ایران به خرید موشک‌های دوربرد اف دی ۲۰۰۰ فانگ دون از چین مبادرت کند.

ایران در ضمن ممکن است از روسیه جنگده پیشرفته سوخوی -۳۰ و از چین جنگنده جی – ۱۰ فایر برد یا جنگنده بمت افکن جی – اف ۱۷ که محصول مشترک چین و پاکستان است، بخرد. ایران هم اکنون زیردریایی‌های ساخت روسیه دارد، ولی احتمال دارد که از چین زیردریایی یوان که بی صدا‌ترین زیر دریایی دیزلی – برقی است، خریداری کند.

اگر ایران بتواند موشک‌های ضد شناور‌های جنگی و باری وای جی – ۱۸ از چین یا سامانه‌های موشکی سیزلر از روسیه ـ که دریا به خشکی نیز محسوب می‌شوند ـ خریداری کند، دریانوردی در آب‌های منطقه برای دشمنان ایران در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.

داگلاس باری از دیگر تحلیگران این مرکز می‌گوید، ایران در خرید‌های تسلیحاتی خود تلاش خواهد کرد تا بین روسیه و چین در این زمینه رقابت شدید ایجاد کند تا بتواند جنگ افزار‌های مورد نیاز خود را با کمترین قیمت ممکن بخرد. این کارشناس گفت: نیروی هوایی ایران که به شدت با کمبود بودجه روبه روست، همچنان از جنگنده‌های اف -۴ و اف -۱۴ ـ که بیش از چهل سال از عمرشان می‌گذرد ـ استفاده می‌کند. خرید جنگنده‌های جدید توسط ایران، کشور‌های حوزه خلیج فارس را به شدت نگران خواهد کرد.

محدودیت بودجه نظامی ایران باعث شده است که این کشور صنایع دفاعی خود را با ساختن پهپادها، موشک‌های هدف یاب و قایق‌های گشتی تندرو تقویت کند.

هنری بوید می‌گوید در صورت لغو تحریم تسلیحاتی ایران، این کشور بودجه قابل ملاحظه‌ای برای خرید جنگ افزار‌های خارجی اختصاص خواهد داد و دشمنان خود را بیش از گذشته نگران خواهد کرد.

مایکل کلارک از موسسه رویال یونایتد سرویس نیز در این باره می‌گوید: ایران به جای خرید انبوهی از جنگ افزار‌ها تلاش خواهد کرد که سلاح‌های پیشرفته خریداری کند. وی می‌گوید که ایران در ضمن برای دریافت هشدار سریع در زمینه حملات هوایی علیه این کشور تلاش خواهد کرد و هواپیما‌های اواکس خواهد خرید و ارتباطات ماهواره‌ای و شناسایی و همچنین ظرفیت فضای مجازی خود را تقویت خواهد کرد.

کارشناسان موسسه بین المللی تحقیقات راهبردی می‌گویند با توجه محدود بودن امکانات مالی ایران، دستیابی ایران به جنگ افزار‌های مورد نیاز کشور حدود دو دهه طول خواهد کشید.

ایران می‌تواند سلاح بفروشد؟

روحانی در بخشی از سخنان روز چهارشنبه خود عنوان کرد که ایران از این پس قادر خواهد بود به هرکشوری که می‌خواهد سلاح بفروشد. حسین دهقان وزیر دفاع پیشین ایران در خرداد سال ۹۵، در مراسم رونمایی از خطوط تولید موشک و راکت گفته بود تقاضا برای خرید سلاح از ایران زیاد است و محصولات نظامی ایران ظرفیت صادرات به بازار‌های خارجی را دارند». اما کدام کشور‌ها قرار است در صف خرید سلاح از ایران قرار بگیرند؟

تهران از ده سال گذشته تاکنون در جنگ سوریه حضوری مستشاری و نظامی دارد و تاکنون نیز چندین توافق‌نامه همکاری نظامی میان دو کشور امضا شده است. از سوی دیگر، همکاری‌های نظامی و امنیتی میان ایران و حزب الله لبنان در جریان است. از این جهت از سوریه و لبنان همواره به عنوان کشور‌هایی که می‌توانند در صفِ خرید سلاح از ایران قرار بگیرند، یاد می‌شوند.

برخی تحلیلگران می‌گویند ارسال سلاح ایران به سوریه و لبنان جنبه اقتصادی ندارد و به همین دلیل ایران برای فروش اسلحه خود از سوریه و لبنان پولی دریافت نمی‌کند.

عراق، همسایه غربی ایران نیز اخیرا درخواست‌هایی مبنی بر خرید سلاح از ایران مطرح کرده است. به گفته نمایندگان پارلمان عراق، این کشور به دنبال جایگزین کردن ایران با آمریکا برای خرید تسلیحات نظامی است و مذاکراتی نیز در این باره میان تهران و بغداد انجام شده است، در حالی که ایران به دلیل تحریم‌های بانکی و مالی آمریکا، قادر به دریافت منابع مالی خود در سایر کشور‌ها نیست و اخیرا نیز همتی، رئیس کل بانک مرکزی برای آزادسازی منابع ارزی ایران راهی بغداد شده بود.

روسیه و چین قصد فروش چه سلاح‌هایی دارند؟

ولادیمیر ارنازوف، در تحلیلی با نام «روسیه و چین قصد فروش چه نوع تسلیحاتی را به ایران دارند؟» در روزنامه نزاویسیمایا گازتا نوشت: دلایل بسیار روشنی مطرح است. نخست: خاور نزدیک به طرف‌های درگیر و متخاصم تقسیم شده و برای ممانعت از آغاز درگیری‌های مسلحانه بزرگ، به حمایت از موازنه میان بازیکنان اصلی نیاز است و این امر بدون ارسال تسلیحات به تهران غیر ممکن خواهد بود.

دوم: واشنگتن روسیه و چین را دشمنان اصلی اش اعلام و علیه آنها، تحریم‌های اقتصادی و عوارض گمرکی اعمال کرده است. مسلح کردن ایران که سومین دشمن واشنگتن است، فرصت عالی به شمار می‌رود.

سوم: مسکو و پکن خواهان تحکیم مواضعشان در منطقه و غنی شدن از سوخت مواد هیدرو کربنی و سپس، گسترش امکانات برای نفوذ خود در این منطقه هستند.

طی ماه‌های اخیر، کارشناسان کشور‌های گوناگون پیش بینی‌هایی در خصوص فروش تسلیحات به ایران ارائه کرده اند. این تصور مطرح است که اکثر پیش بینی‌ها غیر واقعی به نظر می‌رسند، زیرا این پیش بینی‌ها بر اساس زرادخانه نیرو‌های مسلح ایران است و به ندرت، به اصلاحات در سیاست بلند مدت ساختار نظامی و چشم انداز توسعه صنعت تدافعی داخلی در ایران توجه شده است. تردیدی نیست که تهران به مشی توسعه چند جانبه «اقتصاد مقاومتی خود» و تکیه بر منابع مالی اش ادامه خواهد داد.

سیاست فشار حداکثری بر ایران، سود‌های خود را به همراه داشته است. نتیجه اصلی آن، کاهش چشمگیر درآمد‌های نفتی ایران بوده است. افت ارزش ریال توان تهران را برای واردات کاهش داده است. از این رو، در زمان اعمال تحریم‌های امریکا، نباید در انتظار ارسال حجم عظیمی از تسلیحات به ایران باشیم. مسکو و پکن نیز برای تحقق طرح‌های خود در منطقه، باید به تهران فروش تسلیحات نظامی بدون ضمانت را پیشنهاد کنند.

در چنین شرایطی، از فروش هواپیما‌های جنگنده سبک میگ – ۲۹، هواپیمای جنگنده اف سی – ۱، JF-۱۷ Thunder، هواپیما‌های جنگنده جی – ۶ میگ – ۱۹، جی – ۷ میگ – ۲۱، اف اچ – ۷، میگ – ۲۹، جنگنده‌های سوخوی – ۳۰، جت‌های آموزشی یاک – ۱۳۰، تانک‌های تی – ۹۰ و سیستم‌های دفاع هوایی سخن در میان است. تهران نیاز مبرمی به ارتقای ناوگان هوایی اش برای تقویت آمادگی رزمی اش دارد. از این روی، گزارش‌هایی در خصوص احتمال تلاش ایران برای خرید جت‌های جنگنده چند منظوره سوخوی – ۳۵ و سوخوی – ۳۰ اس ام و جت‌های سوخوی – ۲۷ اس ام ۳ و جت‌های جنگنده جی – ۱۰ سی منتشر شده است.

همکاری‌های نظامی و فنی ایران و چین چندان رسانه‌ای نشده است، زیرا دو کشور تمایلی برای این امر ندارند. این تعامل باعث می‌شود تا امریکا شرکت‌های نظامی چینی را تحت اعمال تحریم‌های گسترده خود قرار دهد و همین باعث افزایش پنهان کاری پکن در این خصوص شده است. گفته می‌شود که چین برای فروش سامانه‌های دفاع موشکی اف دی ۲۰۰۰ و ال وای ۸۰ خود با ایران در حال مذاکره است.