چالش پیش روی طرح‌های پتروپالایشگاهی چیست؟ / پتروپالایشگاه‌ها چند سال تنفس خوراک نیاز دارند؟

ببر اساس پژوهش‌ها، آینده فراورده پتروشیمیایی رو به رشد است و فراورده‌های سوختی مثل بنزین ممکن است بازار نداشته باشد، چون دنیا برنامه ریزی کرده تا سال ۲۰۲۵ برنامه تولید ۲۵ درصد خودرو برقی و هیدروژنی دارد؛ بنابراین، پس از گذشت سال‌ها فرآورده‌های سوختی کمرنگ شده و پارک‌های شیمیایی و پتروپالایشگاه‌ها فعالیت بیشتری دارند و با این حساب، بررسی مشکلات این طرح و اجرای آن باید زودتر صورت گیرد.

سيد هادي جعفرنيا، مسئول مهندسي پروژه ها و طرح ها پالايشگاه امام خميني اراك در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک اقتصادی در خصوص قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و انتظار صاحبان طرح‌هاي پتروپالايش از دولت و وزارت نفت گفت: به عبارت ساده حمايت و پشتيباني مالي طرح ها تا زمان ايجاد توليد پايدار انتظار می رود؛ هرچند لازمه اين امر هم ارائه طرح توجيهي و فني قوي است كه تضمين كننده بازگشت سرمايه گذاري است.

وی با اشاره به طرح تنفس خوراک گفت: معمولا احداث مجتمع‌های پتروپالایشی در داخل کشور و بالاخص در شرایط تحریم، به عنوان مثال برای ظرفیت ١٠٠ هزار بشکه در روز حدود سه تا چهار سال طول می‌کشد. این امر با فرض این که در خصوص لیسانس واحد‌ها و ساخت راکتور‌ها و کمپرسور‌ها به دلیل تحریم با مشکل مواجه نشویم، در چنین شرایطی، حدود ٤ میلیارد دلار هزینه سرمایه گذاری لازم است که با فرض اینکه کل نفت خام خوراک یک ساله با قیمت متوسط ٣٥ دلار در بشکه به صورت تنفس خوراک در اختیار مجتمع پتروپالایشی قرار بگیرد، حدود ۲.۱ میلیارد دلار (کمتر از یک چهارم هزینه سرمایه گذاری) را پوشش می‌دهد.

ضمنا این نکته را هم باید مد نظر داشت که این مجتمع از سال چهارم آغاز سوددهی آن خواهد بود. پس حداقل چهار سال تنفس خوراک نیاز خواهد بود و با در نظر گرفتن این که واحد‌ها در سرویس نیستند، در چهار سال اول امکان دریافت خوراک وجود ندارد.

این کارشناس با توجه به اینکه طبق پژوهش‌ها، آینده فراورده پتروشیمیایی رو به رشد و فراورده‌های سوختی مثل بنزین ممکن است بازار نداشته باشد نیز گفت: قطعا با توجه به تغییر طراحی خودرو‌ها و رشد شتابدار تولید خودرو‌های الکتریکی طبق مستند ذکر شده در نشریه پلاتس چین درسال ۲۰۲۵ سالانه ۱۰۰ میلیون تن مازاد فراورده خواهد داشت و هند هم اکنون صادر کننده فراورده است. مطلب نگران کننده برای بازار پالایش ایران برقی سازی وسیع چین است که تا سال ۲۰۲۵ برنامه تولید ۲۵ درصد خودرو برقی و هیدروژنی دارد.

علاوه بر این، در دهم نوامبر نشریه پلاتس از قول Han Bing رئیس بازاریابی بخش فروش Petro china تا سال ۲۰۲۵ چین ۲۰ میلیون خودرو برقی وارد بازار می کند که باعث میشود در این پنج سال مصرف بنزین و گازوئیل ۳۰ میلیون مترمکعب کاهش خواهد یافت و در این مدت ۴۲ میلیون تن جایگزین فراورده‌های نفتی خواهد کرد.

انتظار می رود سهم مصرف کل فراورده‌ها نفتی از سبد انرژی مصرفی این کشور از ۱۹ درصد در سال ۲۰۱۹ به ترتیب در سال ۲۰۲۵ و ۲۰۳۵ به ۱۷.۴ و ۱۵.۲ درصد برسد؛ این یعنی الزاما طرح‌ها باید به سمت تولید محصولات پتروشیمی سوق پیدا کند که در این صورت احداث واحد‌های FCC /RFCC بخش اصلی احداث این مجتمع‌ها جهت تولید محصولات پتروشیمی باید منظور شود.

وی در ادامه گفت: قطعا سود بسیار این مجتمع‌ها، شکوفایی اقتصادی را در کل کشور به دنبال خواهد داشت. طبق شکل و مستند زیر تا سال ٢٠٢٠ ظرفیت این FCC/ RFCC‌ها در هند و چین به یک میلیون و هشتصد هزار بشکه در روز می‌رسد که در ایران ظرفیت پالایش نفت خام حدود این رقم ۲.۲ میلیون بشکه در روز بوده و ظرفیت این واحد‌های FCC جمعا ١٤٠ هزار بشکه در روز (حدود ۴.۶ درصد ظرفیت پالایش کشور) است. فقط با ده درصد کاهش تولید نفت کوره پالایشگاه‌های کشور (با احداث واحد‌های FCC/RFCC) که با مجموع ظرفیت حدود ٢ میلیون بشکه در روز در سرویس هستند، حدود ٣ درصد میزان افزایش پایه پولی کشور کنترل شده و با تناسب ٨ برابری کنونی با نقدینگی حدود ٢٤ درصد؜ی از تورم کشور کاهش خواهد یافت؛ راهی که کشور‌های هند و چین در ده سال گذشته پیموده اند و مجموع ظرفیت این واحد‌ها در این دو کشور به حدود ٢ میلیون و دویست هزار بشکه در روز رسیده است. از ۲۸.۵ میلیون ظرفیت پالایش امریکا و کانادا نیز ۷.۵ میلیون ظرفیت F.C.C وجود دارد. (منبع اوت لوک ۲۰۱۹ اوپک)؛ یعنی حدود یک سوم ظرفیت پالایش مربوط به واحد‌های FCC هستند که طبق تصویر زیر در مقیاس جهانی نیز همین است و متاسفانه در کشور ما به دلیل بی توجهی به صنعت پالایش کمتر از ۴.۶ درصد است.

جعفری نیا در خصوص چالش‌های پیش روی پروژه‌های پتروپالایشی گفت: مهمترین چالش‌ها عدم ثبات اقتصادی و سیاسی جهت ایجاد جذابیت برای حضور سرمایه گذار خارجی و نیز عدم سرمایه گذاری موثر دولت در این بخش است. بر پایه آمار‌های موجود، از سال ۱۳۴۳ که کلنگ اولین پتروشیمی ایران زده شد تا انتهای سال ۹۸ مجموع سرمایه گذاری انجام شده در این صنعت، معادل دلاری اش چیزی حدود ۵۷ میلیارد دلار بود؛ یعنی سالی حدود یک میلیارد دلار در صنعت پالایش سرمایه گذاری شده است.

اگر بخواهیم به طرح‌های فعال کنونی پایین دستی نفت و گاز توجه کنیم، یعنی بخش صنعت پالایش ۳۵ میلیارد دلار و طرح‌های جهش دوم و سوم چیزی حدود ۲۵ میلیارد دلار که به عبارتی ۶۰ میلیارد دلار می شود.

حال باید بالادستی صنعت نفت را هم به این ارقام اضافه کرد که فقط طرح نگهداشت پارس جنوبی چیزی حدود ۴۰ میلیارد دلار پول نیاز دارد و این یعنی ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه.

در آخر اگر نیاز سایر صنایع کشور را هم کنار این اعداد قرار داد، بعد می توانیم قضاوت کنیم که آیا در این کشور سرمایه لازم برای این حرکت موجود است یا خیر؟

بنابراین، می توان پی برد که بی ثباتی سیاسی و اقتصادی و در نتیجه عدم علاقه سرمایه گذار خارجی طرح‌های پالایشی و پتروشیمی کشور را دچار چالش نموده است.

وی در خصوص به تاخیر افتادن پروژه‌ها نیز گفت: علاوه بر بحث نقدینگی، بحث‌های تحریم و عدم امکان خرید لیسانس واحد‌های مدرن و نیز عدم امکان واردات تجهیزات خاص این فرایند‌ها که تا کنون تولید آن‌ها بومی نشده است، می‌باشد.

این کارشناس در خصوص حمایت وزارت نفت و دولت از حیث قانون‌گذاری، تسهیل‌گری و رایزنی‌های بین المللی گفت: هرچند قوانین منسجم دولت و وزارت نفت می‌تواند تسهیل و ترقیب کننده سرمایه گذار خارجی باشد، لیکن تا زمانی که ثبات نسبی در اقتصاد و سیاست گذاری‌ها مشاهده نشود، حرکتی رو به جلو مشاهده نخواهد شد.

وی با اشاره به ساز و کار تامین مالی پروژه‌هایی در مقیاس پالایشگاه در بورس گفت: تامین اعتبار از طریق بورس نیز راهکاری است که قبلا در پروژه فاز ٣ پالایشگاه آبادان تجربه موفقی را نشان داده است. با فروش امانی سهام پروژه در بورس و ارائه سود بالاتر از متوسط سازمان بورس با ارائه طرح توجیهی این کار عملی و با راه اندازی پروژه و تامین سود آن اصل و سود سهام امانی فروخته و در سه سال عودت شد.

جعفری نیا اضافه کرد: قطعا باید با بررسی کارشناسی طرح توجیهی پروژه با سهام تضمینی راهکار تامین مالی پروژه را فراهم نمود. توسعه نرم افزار کامفار توسط بانک جهانی نیز در همین راستا بوده که تضمین قطعی در بازگشت سرمایه وام‌های اعطایی فراهم شود.

قطعا تکمیل زنجیره ارزش یکی از اصلی‌ترین راهکار‌ها جهت شکوفایی اقتصادی و در نتیجه تامین نقدینگی پروژه‌ها و تکمیل آن‌هاست که رویکرد دولت نیز در چند سال گذشته به این سمت بوده است، هرچند تا رسیدن به اعتماد متقابل بین بخش خصوصی و دولتی فاصله بسیاری است که راهکار رفع آن هم شفاف سازی و ثبات در تصمیمات اجرایی پروژه‌هاست.

مسئول مهندسی پروژه‌ها و طرح‌ها پالایشگاه امام خمینی اراک با اشاره به خرید لیسانس و تکنولوژی در دوران تحریم گفت: با اینکه خرید لیسانس و تجهیزات کلیدی پروژه‌ها در شرایط تحریم چالش اجرایی بزرگی را در روند پروژه‌ها ایجاد نموده است، لیکن با توجه به حضور شرکت‌های داخلی EPC کار و نیز شرکت‌های دانش بنیان و پژوهشگاه‌ها و پژوهشکده‌های فعال کشور به نظر می‌رسد. این چالش نیز اگر چه زمان پروژه‌ها را طولانی‌تر می‌کند، با مهندسی معکوس و پشتیبانی دولت قابل رفع شدن است.

این کارشناس در پایان یادآور شد: پالایشگاه‌ها دارای رده بندی (Skimming/ Hydroskimming/ Conversion/ Deep Conversion/Zero Gasoline) از نظر میزان شکستن خوراک بوده که دو رده از آن‌ها مناسب پترو پالایشگاه سازی هستند که عبارتند از deep convertion و zero gasoline refinery تا محصولات پتروشیمی را هدف قرار داده و با اخراج کربن از ساختار هیدروکربن ها، محصولات تک الفینی تولید کنند و در نتیجه خوراک واحد‌های پتروشیمی تامین شود.

در کشور ما غیر از پالایشگاه اراک و آبادان سایر پالایشگاه‌ها در رده Hyroskimming قرار دارند. از طرفی حدود سه سال با پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران برای امکان سنجی و طراحی پایه احداث پایلوت واحد HFCC که پایه‌ی پتروپالایشگاه می‌تواند باشد، فاز مطالعاتی را نهایی کرده ایم و فاز اجرایی آن با نوسازی FCC قدیمی آبادان به زودی شکل اجرایی خواهد گرفت.

نکته لازم به ذکر این که در شرایط کنونی که هزینه سرمایه گذاری بالاست، بهترین گزینه احداث واحد‌های FCC/RFCC در پالایشگاه‌های موجود جهت تبدیل نفت کوره به محصولات پتروشیمی است، چون نفت کوره نصف نفت خام و محصولات الفینی پتروشیمی دو برابر نفت خام قیمت داشته که با این کار ضمن بهبود اقتصاد صنعت پالایش کشور خوراک فرایند‌های پتروشیمی نیز تامین می‌شود.

شکل زیر مقایسه میزان سودآوری پالایشگاه‌های کشور با توجه به میزان نفت کوره تولید و مقدار خوراک میعانات گازی است.