بین الملل تابناک: به رغم آنکه مقامات آمریکایی در دولت بایدن در هفته‌های گذشته، موضع گیری‌های متعدد و گاه متفاوتی در مورد ایران و مساله برجام اتخاذ کرده اند، هنوز مختصات راهبرد واشنگتن در قبال ایران چندان شفاف نیست و مبهم است. برخی ناظران این ابهام را ناشی از سردرگمی دولت جدید آمریکا میدانند و برخی دیگر آن را حساب شده تلقی می‌کنند.
در همین رابطه،با «صاحب صادقی» کارشناس حوزه سیاست خارجی گفت‌وگو کردیم. صادقی معتقد است، روندها و رویدادها نشان می دهد بایدن عزم جدی برای بازگشت به برجام دارد و باید به زودی شاهد این تصمیم از سوی واشنگتن باشیم.
اینکه از ایران سخنی به میان نیاورد به معنای این نیست که موضوع هسته ای ایران اولویتی برای او ندارد بلکه تحولات روزها اخیر و گفت و گوی مشاور امنیت ملی بایدن با مقامات اروپایی، گفت و گوی بلینکن وزیر خارجه آمریکا با همتایان روس و اروپایی خود و حتی گفت و گوهای برخی سران اروپایی با بایدن که اعلام شد در آن در زمینه برجام هم صحبت شده است نشانگر اولویت مهم موضوع هسته ای ایران برای کابینه جوبایدن است.
در سخنرانی روز پنجشنبه بایدن پیرامون جهت گیری های سیاست خارجی این کشور، اسمی از ایران و مساله برجام آورده نشده است. این را چگونه ارزیابی می کنید؟ معنای مثبتی می تواند برای برجام باشد یا خیر؟
به نظر من این نکته مثبتی به شمار می‌رود. بر خلاف سنت روسای جمهور آمریکا بعد از سال ۲۰۰۰ که در بیان مواضع سیاست خارجی خود آن همه در روزهای نخست کاری، همواره از ایران به عنوان یکی از مهمترین بازیگران مخرب و چالشی نظم بین الملل سخن میگفتند، جو بایدن به جز در یک مورد و آن هم سربسته از ایران نام نبرد. این آشکارا یک نشانه مثبت و سیگنالی به ایران است که واشنگتن آماده تعامل با تهران است. از ابتدای انتخاب او تا کنون، هم خودش و هم تیم سیاست خارجی اش تا حدود زیادی تلاش کردند فضای تنش لفظی بین ایران و آمریکا را کاهش دهند. این تغییر فضا گام نخست برای آماده شدن فضا جهت تعامل دو و چند جانبه است. این کاهش تنش اتفاقا از سوی مقامات ایران هم دنبال شده است. هم رهبری، هم رئیس جمهور و هم وزیر خارجه ایران در مواضع خود نسبت به دولت بایدن به سمت کاهش تنش لفظی پیش رفتند.
برخی برعکس، معتقدند چون از ایران سخنی به میان نیاورد، به این معناست که موضوع ایران و پرونده هسته ای این کشور اولویتی در مسائل روی میز بایدن ندارد!
اینکه از ایران سخنی به میان نیاورد، به معنای این نیست که موضوع هسته ای ایران اولویتی برای او ندارد، بلکه تحولات روزهای اخیر و گفت و گوی مشاور امنیت ملی بایدن با مقامات اروپایی، گفت و گوی بلینکن وزیر خارجه آمریکا با همتایان روس و اروپایی خود و حتی گفت و گوهای برخی سران اروپایی با بایدن که اعلام شد در آن در زمینه برجام هم صحبت شده، نشانگر اولویت مهم موضوع هسته ای ایران برای کابینه جو بایدن است.
با این حال وعده چند جانبه گرایی بایدن و بازگشت به دیپلماسی ایجاب میکند قبل از هر گونه بیان مواضع در زمینه مسائل مربوط به ایران یک همگرایی سیاستی بین این کشور و کشورهای اروپایی ایجاد شود. بایدن منتظر رایزنی های فشرده ای است که تیم سیاست خارجی او با همتایان خود در کشورهای اروپایی در حال انجام اند.
فراموش نکنیم بایدن در یادداشت آوریل ۲۰۲۰ خود در فارن افرز در کنار اولویت‌های مهم خود برای سیاست خارجی ایالات متحده، از موضوع برنامه هسته‌ای ایران نیز به عنوان یکی از اولویت‌ها یاد و در آنجا تاکید کرد به برجام بازخواهد گشت. پس از انتخاب به عنوان رئیس جمهور منتخب هم در مصاحبه با نیویورک تایمز بار دیگر بر بازگشت به برجام در صورت بازگشت ایران به تعهداتش تاکید کرد.
آیا تیم بایدن خواهان اضافه شدن موضوعات موشکی و منطقه ای به برجام هستند؟
بایدن هیچ گاه از مسائل منطقه ای و موشکی به عنوان عناصری که باید به برجام اضافه شوند سخن نگفت، بلکه از بازگشت به برجام به عنوان گام نخست یاد کرد و اضافه کرد، پس از بازگشت به برجام با متحدان غربی و منطقه ای خود برای دستیابی به توافق جامعی با ایران تلاش خواهد کرد. بایدن و تیم او میدانند تلاش برای گنجاندن موضوعات غیر هسته ای به برجام راه به جایی نخواهد برد و تجربه بی نتیجه چهل سال تلاش دونالد ترامپ و کابینه اش در این زمینه پیش روی آنهاست. او خواهان تداوم سیاست شکست خورده فشار حداکثری ترامپ نیست.
پس راهبرد مشخص آنها در زمینه برجام و موضوعات ایران چیست؟
هرچند به صورت آشکاری بایدن اعلام کرده راهبرد گام به گام را در مورد موضوعات مرتبط با ایران اتخاذ خواهد کرد، ولی جیک سالیوان مشاور امنیت ملی او در یک سخنرانی مفصل در سی اس آی اس در ژوئن ۲۰۲۰ مفصل راهبرد دولت بایدن را تشریح کرد.
با ورود مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به میانجیگری بین دو طرف، تا حد زیادی از مشکلات کاسته خواهد شد. همزمانی گام های دو طرف اکنون محتمل ترین گزینه ایست که مطرح است. در صورتیکه برخی بازیگران ثالث با برخی اقدامات خطرنام و تخریبی، زمین بازی را به یکباره عوض نکنند، احیای برجام و بازگشت ایالات متحده به این توافق بسیار نزدیک است.
نقطه تمرکز راهبرد خاورمیانه ای بایدن در کلام سالیوان، ایران بود. او گفت، دولت بایدن به سیاست فشار حداکثری خاتمه خواهد داد، به برجام برخواهد گشت، به حمایت آمریکا از جنگ یمن خاتمه خواهد داد و به ایران و عربستان فشار خواهد آورد که در خصوص مشکلات منطقه ای به مذاکره بنشینند. نکته مهم سخنان او این بود که ایالات متحده خود، مستقیم در این مذاکرات حضور پیدا نخواهد کرد، بلکه در پشت پرده به دو طرف برای ورود به مذاکرات فشار خواهد آورد. البته او در این سخنرانی خود از مشورت با متحدان اروپایی و منطقه ای خود برای نحوه تعامل با ایران سخن گفت.
جیک سالیوان در این مصاحبه می گوید، دولت بایدن توافق هسته ای را برای انجام گفت و گوهای منطقه ای و موشکی به گروگان نمی گیرد.
او می گوید، به این خاطر توافق هسته ای را منوط به توافق در خصوص مسائل منطقه ای و موشکی نمی کنیم که معلوم نیست در زمینه غیر هسته ای چه موقع بتوانیم پیشرفتی با ایران داشته باشیم.
سالیوان این نکته را هم گفت که بایدن کمپین فشار حداکثری علیه ایران را به اسرائیل و عربستان هدیه نخواهد داد.
آیا این مواضع سالیوان با مواضع بایدن همخوان است؟
بله. بایدن در طول تبلیغات انتخاباتی خود از وعده اش برای بازبینی روابط با عربستان، توقف فروش اسلحه به این کشور و خاتمه دادن به حمایت از جنگ یمن، چند بار سخن گفت. در رابطه با ایران هم از رویکرد گام به گام سخن به میان آورد. به معنای ابتدا پرداختن به موضوع هسته ای و سپس سایر مسائل مرتبط با ایران.
آیا شباهتی میان این رویکرد بایدن با سیاست خاورمیانه ای اوباما وجود دارد؟
به نظر من، این رویکرد تداوم همان سیاست خاورمیانه‌ای اوباماست که ۴ سال با روی کار آمدن ترامپ در آن وقفه پیدا شد. اوباما قائل به برقراری توازن روابط بین ایران و عربستان در خاورمیانه بود. او در مصاحبه مفصلی با آتلانتیک در آوریل ۲۰۱۶ گفته بود، رویکردی که ایران را منشا مشکلات خاورمیانه بداند، مردود است و عربستان باید یاد بگیرد که منطقه را با ایران شریک شود.
تیم بایدن به این رویکرد متوازن در سیاست خارجی خاورمیانه‌ای شان عمیقا باور دارند و با اعلام بایدن مبنی بر توقف حمایت از جنگ عربستان علیه یمن، آن هم به فاصله فقط دو هفته از روی کار آمدن اش، یک گام عملی بزرگ برداشتند. این یک نشانه و سیگنال مهمی برای رهبران منطقه در زمینه تغییر سیاست خارجی آمریکاست.
ناظران در رابطه با بازگشت آمریکا به برجام دیدگاه های متفاوتی را مطرح می کنند. برخی ها برآنند که مسیر بازگشت به برجام ناهموار است و برخی دیگر آن را قابل تحقق می دانند؛ نظر شما در این رابطه چیست؟
مسیر بازگشت آمریکا به برجام کمی ناهموار است؛ اما کاملا محتمل و نزدیک است. برای ایالات متحده یک موضوع اهمیت تعیین کننده دارد و آن هم موضوع گریز هسته ایران است. از نظر ایالات متحده با برجام، گریز هسته ای ایران (ادعای آمریکایی ها مبنی بر فاصله ایران برای دستیابی به مواد لازم برای ساخت یک بمب هسته ای) به حداقل یک سال افزایش یافت اما با خروج ایالات متحده از برجام و کاهش مرحله ای تعهدات هسته ای ایران طبق برجام، این فاصله اکنون به چند هفته کاهش یافته است.
از منظر امنیتی برای ایالات متحده این یک تحول بزرگ محسوب میشود و بازگشت سریع به برجام و همچنین برگشت ایران به تعهداتش، وضعیت را به زمان انعقاد برجام برخواهد گرداند. در واقع در طول مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۵ نگاه آمریکا به توافق هسته‌ای با ایران به منزله تلاشی برای انعقاد یک معاهده عدم اشاعه بود و اکنون هم همین نگاه حاکم است. برای همین است که جان کری در بیان یکی از مهمترین دستاورد‌های برجام همواره به افزایش گریز هسته‌ای ایران به بیش از یک سال اشاره می کرد.
تحت تاثیر این رویکرد، بازگشت به برجام یک اولویت فوری برای تیم سیاست خارجی آمریکا محسوب می شود. بر خلاف برخی رویکرد‌ها که معتقد به عدم عجله آمریکا برای بازگشت به برجام اند، اتفاقا بازگشت سریع به برجام برای آنها حیاتی و مهم است. این موضوعی است که بلینکن و دیپلمات‌های آمریکایی اخیرا مطرح کرده اند. آنها مرتب از کاهش گریز هسته‌ای ایران می گویند. بلینکن در جلسه تایید صلاحیت سنا به وضوح این موضوع را مطرح کرد؛ کلیدواژه‌ای که در سخنان جان کری برای دستیابی به توافق موقت ژنو در ۲۰۱۳ و توافق برجام هم بسیار به کار رفت.
موضوع مهم دیگر برای ایالات متحده، ضرب الاجل آخر فوریه مجلس ایران است. اواخر ماه جاری طبق مصوبه مجلس در صورت عدم بازگشت ایالات متحده به برجام و رفع تحریم ها، ایران پروتکل الحاقی را تعلیق خواهد کرد.
تعلیق پروتکل الحاقی به منزله یک وضعیت بحرانی است، چون پس از کنار گذاشتن تعهدات فنی، آغاز غنی سازی ۲۰ درصدی و فعال سازی فردو با ماشین‌های سانتریفیوژ پیشرفته، تعهدات هسته‌ای باقی مانده در قالب رژیم بازرسی‌های گسترده تا مرز فروپاشی خواهد رفت. ایالات متحده و اروپا هیچ تمایلی به وجود آمدن چنین وضعیتی ندارند. برای همین است که مذاکرات بسیار فشرده و پشت پرده‌ای اکنون میان آمریکا و کشورهای اروپایی در خصوص برجام شکل گرفته است.
در مسیر این بازگشت، آیا مشکلات جدی هم به وجود خواهد آمد؟
در حال حاضر مساله اصلی این است که چه کسی گام نخست را بردارد. ایران به حق معتقد است که ایالات متحده از برجام خارج شد و اکنون برای بازگشت باید به تعهدات خود بازگشته و تحریم های وضع شده در دوران ترامپ را مجددا تعلیق کند. ایالات متحده هم می گوید ابتدا ایران باید به تعهداتش برگردد. این وضعیت کمی پیچیده است، ولی همان گونه که وزیر خارجه ایران پیشنهاد داد، با ورود مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به میانجیگری بین دو طرف، تا حد زیادی از مشکلات کاسته خواهد شد. همزمانی گام های دو طرف اکنون محتمل ترین گزینه ای است که مطرح است. در صورتی که برخی بازیگران ثالث با برخی اقدامات خطرناک و تخریبی، زمین بازی را یکباره عوض نکنند، احیای برجام و بازگشت ایالات متحده به این توافق بسیار نزدیک است.
وضعیت به حال مردم فرقی نخواهد کرد چون پولهای ایران که قبلا برگردانده شد هیچ تاثیری بر سفره های مردم نداشت