شش درس ماندگار از مولود کعبه

سیزدهم رجب زادروز یکى از بزرگ‏ترین بندگان شایسته خداست که به اعتراف دوست و دشمن الگوى بشریت و نمونه‏اى برتر از انسان کامل است. درباره بزرگى شخصیت حضرت امیرمؤمنان، على علیه‏السلام و خصوصیات و صفات بى‏نظیر او، بیش از هر شخصیت دیگرى گفته و نوشته‏اند و شگفت این که سرانجام همه آن‌ها نیز اقرار کرده‏اند که نه شناخت آن بزرگوار و نه توصیف او براى کسى ممکن نیست.

با این حال، آنچه به عنوان هدف اصلى از یاد کرد فضائل و تاریخ زندگانى چنین بزرگانى نباید فراموش کرد، نزدیک کردن خود و جامعه به وضعیت مطلوب و آرمانى آنان است.

البته آن حضرت، خود نیز به این حقیقت اشاره داشته‏اند که «شما نمى‏توانید، چون من باشید». اما این واقعیت نمى‏تواند و نباید ما را از نزدیک شدن به قله معرفت او باز دارد؛ چرا که حضرتش در ادامه فرموده است: «اما مرا با پارسایى، پاکدامنى، کوشش و درست کردارى خود یارى کنید.»

با این مقدمه، به نظر مى‏رسد مرورى بر ضرورى‏ترین درسهاى مولود کعبه براى امروز ما خالى از مناسبت نباشد.

۱- نخستین نیاز همیشه ما، بازگشت به سوى خدا و معنویت و پالایش روح از خودخواهى و بداندیشى است. امیرمؤمنان بار‌ها تاکید کرده است که قبل از هر چیز «عبدالله» و مطیع پروردگار خویش است و در راه خشنودى خالق، به رضایت هواداران و اطرافیان اهمیت نمى‏دهد. در اوج سختى‏هاى روزگار و یا گرفتارى‏هاى حکومتى، لحظه‏اى از یاد خدا غافل نمى‏شود و نماز او مصداق تام معراج مؤمن و همنشینى او با خداست. نه کامیابى‏ها و پیروزى‏ها و نه ناکامى‏ها و شکست‏هاى ظاهرى، هیچیک، نتوانست رشته پیوند و محبت این بنده مخلص خدا را با محبوب خود پاره یا لرزان کند و همین سنگ بناى موفقیت‏هاى او در دنیا و آخرت است که باید سرمشق همه ما و بویژه جوانان نیک سرشت باشد.


۲- درس دیگر حضرت، حضور فعال و مستمر در تمام صحنه‏هاى زندگى اجتماعى است. او بطلان فرضیه تنافى زهد و پارسایى با حاکمیت و سیاستمدارى را چنان آشکار کرد که تا صبح قیامت هیچ عذرى براى حاکمان دنیا طلب و یا پارسایان گوشه‏گیر باقى نگذاشت. آن حضرت از اوان نوجوانى تا آخرین لحظه زندگى شریف خود همواره در عرصه‏هاى مختلف سیاسى و اجتماعى حاضر بود و خدمت به مردم را بخش جدانشدنى تکالیف الهى مى‏دانست؛ گاه به عنوان شهروندى از شهروندان (که البته شایستگى‏هاى بى‏نظیر او نادیده و حق مسلم او غصب شده است) و گاه نیز به عنوان فرمانرواى تمام سرزمین‏هاى پهناور اسلامى. به این ترتیب پیروان آن بزرگوار و بویژه علماى دین هیچ بهانه‏اى براى انزوا گزینى و بى‏تفاوتى در برابر سرنوشت جامعه ندارند و در هر حال باید به آن بزرگوار اقتدا کنند.


۳- مهم‏تر از اصل حضور در صحنه‏هاى اجتماع، درسى است که امام على علیه‏السلام درباره چگونگى حضور به همه ما آموخته‏اند. آن عبد صالح عملاً به ما آموزش داده‏اند که حتى در موقعى که از همه مناصب اجتماعى به دور هستیم، خیرخواهى و مصلحت‏اندیشى براى نظام اسلامى را فراموش نکنیم؛ حتى اگر معتقد به جفا در حق خویشتن باشیم. ایشان در موارد متعددى تاکید کرده‏اند که تابع مصالح اسلام و نظام اسلامى بوده و در هر حال بیش از همه در اندیشه حفظ و اطاعت از آن هستند. این‌ها همه در زمانى است که او تنها به‏عنوان یک شهروند خارج از دستگاه حاکمیت، مظلومانه زندگى مى‏کرد. در زمان فرمانروایى نیز تقدم عدالت درنظر او و تن ندادن به سازش‌ها و معامله‏گرى‏ها روشن‏تر از آن است که نیازمند توضیح باشد؛ چنانکه گفته‏اند او درهمین راه به شهادت رسید.


۴ - رعایت بیت‏المال و دل نبستن به چرب و شیرین دنیا را مى‏توان برجسته‏ترین فصل کتاب زندگى اجتماعى آن حضرت نامید که مسوولان و زمامداران به آموختن آن ازهمه محتاج‏ترند.


آن حضرت، نه در دوران غربت و دورى از جایگاه حاکمیت، که در اوج محبوبیت و قدرت است که مى‏فرماید «دنیا را سه طلاقه کرده‏ام» و در همان زمان است که کفش‏هاى خود را پینه مى‏زند و سوگند یاد مى‏کند که براى ریاست دنیوى به‏اندازه آب عطسه بز هم ارزش قائل نیست. در همان زمان است که با دست اندازى فرزندان و نزدیکان خود به سوى امکانات عمومى به شدت برخورد مى‏کند؛ حتى آنجا که این دست‏اندازى‏ها براساس شایستگى‏ها و در همان اندازه‏اى باشد که سایر مردم هم به آن دسترسى دارند.


داستان برخورد شدید او با دختر فرزانه‏اش را که مانند همه مردم گردنبندى را از بیت‏المال به عاریت گرفته بود یا داستان پاسخ تکان دهنده به برادر نیازمندش، عقیل، را همه شنیده‏اند و دیده‏اند که او نه تنها به اتکاء قدرت و ریاستش فرزندان بى‏همتاى خود را برمناصب حکومتى ننشاند و به بهانه اطمینان بیشتر، شبکه‏هاى خویشاوندى را بر جان و مال مردم مسلط نکرد. او در عمل نشان داد که باید با کارگزاری که با استفاده از موقعیت خود به حج رفته بود، چگونه برخورد کرد و با مسوولى که در میهمانى ثروتمندان شرکت مى‏کند و بر سفره رنگارنگ مى‏نشیند، چه بایدکرد.


۵ - درس دیگر امام نخست ما، درباره هوادارى و هواخواهى است. آن بزرگوار نشان داد که همه ابراز ارادت‌ها به صاحبان قدرت براى رضاى خدا نیست! و به‏همین جهت به مسوولان سفارش مى‏کرد که به‏دنبال جمع‏کردن هوادار نباشند و براى جلب محبت نامحرمان به زجردیده‏هاى فداکار بى‏مهرى نشان ندهند و مخصوصا تلاش کنند تا گمراهان خودخواه، اما چرب زبان نتوانند خود را به آن‌ها نزدیک کرده و مؤمنان خیراندیش حقیقت‏گو را از دور آن‌ها پراکنده کنند.


۶ - مردم‏گرایى و همنشینی با پابرهنه‏ها را نیز باید از مولود کعبه آموخت و سفارش همیشگى اورا نباید فراموش کرد که مى‏فرمود همواره «دشمن ستمگر و یاور ستمدیدگان باشید». او مى‏گفت: «زمامداران و روساى کشور باید در سختى معیشت و مشکلات شریک مردم باشند و به همین دلیل از دنیاى شما، به دو قرص نان و دو لباس کهنه و مندرس اکتفا کرده‏ام؛ نه یک وجب زمین تصاحب کرده‏ام و نه مالى اندوخته‏ام». او نشان داد که ارزش آدمى به کثرت اموال و انبوه هواداران نیست و آنچه مى‏ماند خدمت بى‏چشمداشت به بندگان محروم خداست. سلامٌ علیه یوم ولد و یوم استشهد و یوم یبعث حیاً