جای خالی دانشگاه در انتخابات ۱۴۰۰

مروری بر بزنگاه های سیاسی تاریخ معاصر ایران به ویژه پس از انقلاب اسلامی گویای آن است که دانشگاه و دانشگاهیان همواره در خط مقدم رقابت و فعالیت های سیاسی حاضر بوده اند؛ حضوری که بررسی ها نشان می دهد از میزان اثرگذاری بالایی نیز بر روندهای سیاسی حاکم بر کشور برخوردار بوده است.

به طور مثال در سال های ابتدایی استقرار انقلاب اسلامی شاهد آن بودیم که جامعه دانشگاهی و به ویژه دانشجویان دانشگاه های بزرگ کشور نقش اثر گذار و جریان سازی در مناسبات و تحولات سیاسی کشور بازی کردند که جدا از تلاش ایشان برای استقرار حکومت جدید مثال بارز و دیگر آن رویداد اشغال لانه جاسوسی آمریکا در سال 1358 بود که تماماً با مدیریت و محوریت دانشجویان رقم خورد.

این حضور چشمگیر و اثرگذار به سال های آغازین انقلاب اسلامی محدود نشد و در ادامه نیز به ویژه در مهمترین آوردگاه دوره ای و سیاسی کشور یعنی انتخابات ریاست جمهوری بارها ظهور و بروز داشت.

همگان بر این مدعی صحه می گذارند که در سال 1376 و پیروزی سید محمد خاتمی در آن انتخابات که به رقم خوردن فصل تازه ای در عرصه سیاسی کشور منجر شد، نقش دانشگاه و دانشجویان به هیچ وجه قابل انکار نیست.

گواه اینکه در آن دوران محمد خاتمی با قرارگیری در کنار دانشجویان و سخنرانی های مکرر برای آنها ضمن جذب حمایت برخی تشکل های دانشجویی موفق شد در یک انتخابات غیرمنتظره دو رقیب قدرتمند خود یعنی محمد محمدی ری شهری و علی اکبر ناطق نوری را پشت سر بگذارد و شکست بدهد.

این روند ادامه داشت تا کمی بعدتر از پیروزی جریان اصلاحات در انتخابات 1376 به آغاز اعتراضاتی نسبتاً فراگیر در سال 1378 رسیدیم که به واسطه تعطیلی یک روزنامه فضای دانشگاه های بزرگ به ویژه دانشگاه تهران ملتهب شد و حادثه کوی دانشگاه تهران سال 1378 به وجود آمد.

در واقع در سال 1378 و به دنبال تعطیلی روزنامه سلام، این دانشگاه و این دانشجویان بودند که در نبود رسانه های مطرح و اثرگذار و فضای اعتراضی دیگر، مسیر اعتراضی را به دست گرفته و درست یا نادرست در تاریخ کشور یک فصل قابل توجهی را در حوزه سیاسی در آن سال رقم زدند.

بالا و پایین های حادثه کوی دانشگاه تهران در سال 1378 البته مانع استمرار فعالیت های سیاسی در دانشگاه ها نشد و این روند همچنان در سال های بعد نیز استمرار داشت. به قدری که کمتر کسی را می توان یافت که فیلم به یاد ماندنی سخنرانی رئیس دولت اصلاحات در تالار شهید چمران دانشکده فنی دانشگاه تهران را ندیده و یا به یاد نیاورد؛ فیلمی که در آن و میانه سخنان رئیس جمهور وقت، جمع زیادی از دانشجویان به نشانه اعتراض با شور و هیجان خاصی

فریادهای اعتراضی سر می دهند و رویه آنقدر استمرار پیدا می کند که رئیس جمهور ناتوان از آرام کردن فضا مخالفین جسور و قاطع خود را تهدید به اخراج از سالن می کند.

از سال 1384 و با استقرار دولت محمود احمدی نژاد در کشور نیز فعالیت های سیاسی دانشگاهیان به ویژه در دانشگاه های بزرگ با شور و حرارت بالایی استمرار یافت و این گروه همچنان نقش اثرگذاری در محیط های سیاسی داشتند.

گواه آنکه برخی مستندات نشان می دهد گروه های دانشگاهی مثل بسیج دانشجویی و بسیج اساتید در پیروزی محمود احمدی نژاد در انتخابات سال 1384 نقش پر رنگی داشتند.

در انتخابات 1388 و ادعاهایی که در آن زمان مبنی بر وقوع تقلب در این انتخابات مطرح شد نیز دیدیم که دانشگاه و دانشگاهیان پیشگام دیگر فضاها و محیط های اجتماعی میان دار تقابل دو گروه موافقان و مخالفان تقلب در انتخابات شدند و به صورت مشخص دانشگاه تهران و کوی دانشگاه تهران دوباره صحنه درگیری های جدی و شدیدی در همین رابطه شد که از جمله آنها می توان به تکرار حادثه کوی دانشگاه تهران این بار در تاریخ 25 خرداد سال 1388 اشاره کرد.

حضور دانشگاهیان در بزنگاه های سیاسی کشور به ویژه انتخابات ریاست جمهوری پس از سال 1388 و به صورت مشخص در سال 1392 نیز چشمگیر و غیر قابل انکار بود و در همین رابطه می توان به حضور مستمر و مکرر نامزدهای انتخاباتی در محیط های دانشگاهی، سخنرانی آنها در فضاهای دانشگاهی و انعکاس این سخنرانی ها در مطبوعات و جامعه اشاره کرد؛ واقعیتی که در پیروزی حسن روحانی در انتخابات این سال نیز تأثیر مستقیم داشت و چه بسا او بدون کمک دانشگاهیان توان شکست رقبای خود را پیدا نمی کرد.

با این وجود از سال 1392 به بعد و با گسترش شبکه های اجتماعی مثل واتساپ، تلگرام، وایبر، اینستاگرام و... که خود معلول فراگیر شدن استفاده از اینترنت و گوشی های هوشمند در کشور بود، ما شاهد نوعی کاهش اثرگذاری فضاهای دانشگاهی در بزنگاه های سیاسی کشور بودیم.

به طور مشخص در سال 1396 و دور دوم پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری می توان این ادعا را مطرح کرد که جریان های رسانه ای و شبکه های اجتماعی بر محیط های دانشگاهی در میزان اثرگذاری بر نتایج و فضای کلی چیره شدند و بر خلاف رویه های گذشته این بار این رسانه ها و شبکه های اجتماعی بودند که میدان دار انتخابات و رقابت های انتخاباتی بودند.

البته واقعیتی که به آن اشاره شد در سال 1396 به معنای این نبود که دانشگاه ها اساساً اثرگذاری خود را از دست داده باشند و هنوز ما شاهد فعل و انفعالاتی هر چند ضعیف در این حوزه در دانشگاه ها بودیم.

اما حالا و در آستانه برگزاری سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری رصد اخبار و تحولات نشان می دهد که به صورت کلی جای دانشگاه ها در انتخابات 1400 خالی است و ما تقریباً شاهد هیچ کنش و واکنش اثرگذار و جریان سازی با محوریت و منشأ دانشگاه در رقابت های انتخاباتی پیش رو نیستیم.

تحول و اتفاق قابل تأمل و صد البته نگران کننده ای که می دانیم به صورت کلی معلول دو عامل اصلی یعنی گسترش بیش از پیش فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در جامعه و نیز شیوع ویروس کرونا در کشور است.

به این معنا که از سویی شیوع ویروس کرونا در کشور و غیر حضوری شدن کلاس های دانشگاهی فرصت گردهمایی ها را از جامعه دانشگاهی گرفته و از سویی نیز گسترش شبکه های اجتماعی نیز رویه های جدیدی را در برگزاری میتینگ ها و رقابت های انتخاباتی رقم زده است.

اگرچه دو عامل مورد اشاره را نمی توان تنها عوامل انزوای دانشگاه های کشور در رقابت های سیاسی پیش رو قلمداد کرد، اما به نظر می رسد عامل اول یعنی شیوع ویروس کرونا دانشگاه ها را در عمل به نقش سنتی شان ناتوان کرده و عامل دوم نیز نیاز سیاستمداران و فعالان سیاسی را به دانشگاه و دانشگاهیان برای هر گونه بهره برداری سیاسی از بین برده است.

در چنین فضایی می بینیم که شبکه های اجتماعی مثل اینستاگرام، تلگرام و به خصوص شبکه تازه فراگیر شده کلاب هاوس و نیز رسانه های خبری و تحلیلی میدان دار بحث های سیاسی و رقابت های انتخاباتی شده اند و در حال تولید مستمر ادبیات، گفتمان و نیز جریان سازی هستند.

با این تفاسیر می توان گفت ما در آستانه برگزاری اولین انتخابات ریاست جمهوری و یا به بیان بهتر اولین بزنگاه مهم تاریخ معاصر کشور هستیم که در آن دانشگاه و دانشگاهیان کمترین اثرگذاری را خواهند داشت، آنقدر کم که می توان آن را از اساس نادیده گرفت.

اتفاقی که البته نباید از بروزش خشنود بود چرا که در سایه انزوای دانشگاه ها متعاقباً جمع کثیری از نخبگان و فعالان متخصص کشور نیز یا به انزوا کشیده می شوند و یا صدای کارشناسی و تخصصی آنها در هیاهوی صداهای متکثر کنونی به خوبی به گوش سیاستمداران و کانون های تصمیم گیر نخواهد نرسید.

* دانش آموخته دکتری و رئیس اسبق شورای صنفی کوی دانشگاه تهران