پیشرفت جوامع و به ویژه توسعه فناوری‌ها و فضای مجازی سبب شکل‌گیری جرایمی شده که در گذشته نه‌چندان دور به این شکل وجود نداشتند. جرایمی که با شکل و شیوه خاص ارتکاب خود و در عین حال به دلیل تحققشان در ابعاد بسیار منتوع و گسترده، سبب شدند که کشور‌های مختلف از جمله ایران، به تعریف و تبیین آنها بپردازند و قوانین خاصی را نیز برای آنان ایجاد کنند.
به گزارش «تابناک»؛ کلاهبرداری کامپیوتری یا رایانه‌ای (Cyber fraud) یکی از این جرایمی است که در فضای مجازی ارتکاب می‌یابد. همانطور که از نام کلاهبرداری رایانه‌ای پیداست، این جرم در محدوده خاص فضای مجازی و بین داده‌های رایانه‌ای و سامانه‌های کامپیوتری، قابل ارتکاب است. از همین نکته، یکی از تفاوت‌های مهم این جرم با کلاهبرداری معمول و سنتی مشخص می‌شود.
در کلاهبرداری سنتی باید جرم در دنیای واقعی رخ دهد و بزه‌دیده جرم فریب بخورد و مالش را در اختیار کلاهبردار قرار دهد.اما در کلاهبرداری رایانه‌ای، کلاهبردار از طریق فضای مجازی و با تغییر دادن داده‌ها و اطلاعات فرد، حتی بدون آگاهی بزه‌دیده، اموال وی را تصاحب می‌کند.مثلا از طریق فضای مجازی در داده‌های حساب‌های بانکی افراد دست می‌برد و موجودی آن حسابها را به حساب خود واریز می‌کند.
البته اگر شخصی ناشناس تلفنی با شخص دیگری تماس حاصل کرده و با فریب وی از طریق صندوق خودپرداز بانک و با دادن دستورات فریبکارانه، مبالغی را از حساب قربانی خارج و به حساب خود وارد کند، با وجود اینکه قربانی عملیات بانکی را خودش انجام داده است، به نظر میرسد که عمل یادشده مصداق عملیات متقلبانه بوده و می‌تواند از مصادیق کلاهبرداری در ماده یک قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری محسوب شود. با این حال، تشخیص مصداق بر عهده مرجع قضایی رسیدگیکننده است.
بهتر است برای بررسی دقیق‌تر این جرم، تعریف قانونی آن بیان شود.قانونگذار در سال ۱۳۸۸ قانونی را تحت عنوان قانون جرایم رایانه‌ای به تصویب مجلس رساند. در ماده ۱۳ این قانون، کلاهبرداری رایانه‌ای تعریف شده است: «هرکس به طور غیرمجاز از سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مـال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند؛ علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»
میزان جزای نقدیِ مندرج در این ماده، مطابق مصوبه هیأت وزیران در خصوص «تعدیل میزان مبالغ مجازات نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف»، مورخ ۸ بهمن سال ۱۳۹۹ تغییر یافته است. در حال حاضر، میزان مجازات نقدیِ جرم کلاهبرداری رایانه‌ای، از ۵۰ تا ۲۵۰ میلیون ریال است.
قانونگذار در این ماده رفتارهایی که به‌وسیله آنها جرم کلاهبرداری رایانه‌ای محقق می‌شود را مثال زده است.منظور از ورود، وارد کردن اطلاعات به رایانه برای پردازش است. برای مثال کسی که کارت عابر بانک دیگری را برداشته و با وارد کردن رمز آن در دستگاه خودپرداز، حساب وی را خالی می‌کند، مرتکب جرم کلاهبرداری رایانه‌ای با وارد کردن داده است.تغییر داده شامل انواع تغییرات جزیی و کلی در داده‌های افراد است. مثلا در داده‌های حساب بانکی خود تغییر ایجاد می‌کند و قسط پرداختنشده را، پرداختشده نمایش می‌دهد.
همچنین منظور از محو داده نیز، حذف دائمی اطلاعات است، بهگونهای که امکان بازیابی مجدد را نداشته باشد. مثلا سند بدهکاری خود به بانک را از بین ببرد. ایجاد داده رفتاری برعکس محو است و فرد داده‌ای که وجود نداشته را به‌وجود می‌آورد.مثلاً فرد اطلاعات خود را غیرمجاز وارد سامانه طرح ترافیک می‌کند یا موجودی غیرواقعی در حساب خود نشان می‌دهد.
متوقف کردن داده به معنای قطع کردن جریان دسترسی به اطلاعات است. این شیوه کلاهبرداری رایانه‌ای بیشتر به این صورت است که هنگام انتقال وجه یا مال از یک حساب به حساب دیگر، زمانی که وجه از حساب شخص الف خارج شده و هنوز به حساب شخص ب وارد نشده است، در این فاصله زمانی کوتاه، داده‌ها متوقف شوند و فرد کلاهبردار، وجه را وارد حساب خود کند.معمولاً سایت‌های انتقال وجه و کارت به کارت غیرمجاز از این شیوه و نیز کپی کردن اطلاعات کاربرانشان برای کلاهبرداری رایانه‌ای استفاده می‌کنند.
مختل کردن سامانه نیز مربوط به سیستم و دستگاهی است که داده‌ها در آن پردازش می‌شوند.مرتکب کلاهبرداری رایانه‌ای با ایجاد اختلال در خود سیستم رایانه‌ای و نه داده‌های آن، برای خود کسب سود و منفعت مالی می‌کند.
عایدی کلاهبردار رایانه‌ای چیست؟
مرتکب کلاهبرداری رایانه‌ای مانند هر مجرم دیگر با ارتکاب جرم در پی کسب سود است.در کلاهبرداری رایانه‌ای این کسب سود به صورت تحصیل وجه، مال، منفعت، خدمات یا امتیازات مالی به‌طور غیرمجاز است.در کلاهبرداری سنتی صرفاً فریب افراد و بردن مال آنان جرم دانسته شده است. اما در کلاهبرداری رایانه‌ای، اگر مرتکب هر کدام از منافع بالا را به‌طور غیرمجاز کسب کند، به جرم کلاهبرداری رایانه‌ای محکوم می‌شود.
در عبارت بالا منظور از وجه، وجه نقد است و مال، دارایی افراد مانند موجودی حساب‌های بانکی‌شان است.منفعت چیزی است که سود مالی از آن حاصل شود و خدمات امری است که فرد یا نهادی ارائه می‌دهد و در قبال دریافت آن باید پول پرداخت کرد. مثل کارت مترو و کارت تلفن.منظور از امتیازات مالی نیز مزیتی است که فرد برای تحصیل آن باید پول پرداخت کند، مانند امتیاز تراکم شهرداری.
مجازات این جرم علاوه بر رد مال به صاحب آن، یک تا پنج سال حبس یا جزای نقدی از ۵۰ تا ۲۵۰ میلیون ریال است.
پیشرفت جوامع و به ویژه توسعه فناوری‌ها و فضای مجازی سبب شکل‌گیری جرایمی شده که در گذشته نه‌چندان دور به این شکل وجود نداشتند. جرایمی که با شکل و شیوه خاص ارتکاب خود و در عین حال به دلیل تحققشان در ابعاد بسیار منتوع و گسترده، سبب شدند که کشور‌های مختلف از جمله ایران، به تعریف و تبیین آنها بپردازند و قوانین خاصی را نیز برای آنان ایجاد کنند.
