به گزارش «تابناک»، دکتر احسان مصطفوی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه واکسیناسیون علیه کووید۱۹ همچنان مؤثرترین راه برای جلوگیری از ابتلا به بیماری شدید است، گفت: در طول این پاندمی، از جمله بیماری شدید ناشی از نوع امیکرون، واکسیناسیون بسیار موثر ارزیابی شد. در طول حدود دو سال و نیمی که از شروع پاندمی و حدود یکسال و نیمی که از دسترسی به واکسن در دنیا گذشته است، تقریبا در اکثر کشورهای دنیا، ۲ دز اصلی واکسن و یک دز یادآور (بوستر) را توصیه کرده‌اند. حدود ۶۵ درصد جامعه جهانی ۲ دز واکسن و حدود ۲۵ درصد دز سوم (یادآور اول) را هم دریافت کرده‌اند. این در حالی است که توزیع پوشش واکسن در دنیا یکسان نبوده و به عنوان مثال در قاره آفریقا فقط حدود ۲۰ درصد افراد ۲ دوز واکسن را دریافت کرده‌اند.
چند درصد ایرانی‌ها واکسن کرونا تزریق کردند؟
او درباره میزان واکسیناسیون در ایران، بیان کرد: در کشور ما نیز گرچه تزریق واکسن با تاخیری چندماهه آغاز شد، ولی با پوشش مناسب، در حال حاضر حدود ۷۶ درصد جمعیت کشور نوبت اول و ۶۹ درصد نوبت دوم و حدود ۳۰ درصد نوبت سوم واکسن را دریافت کرده‌اند، اما اکنون سوالی که مطرح است این است که با توجه به شرایط کشور ما، اثربخشی دریافت دز چهارم واکسن کرونا (دوز یادآور دوم) چقدر است؟
اهمیت تزریق دُز سوم واکسن کرونا
این عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران، تاکید کرد: شواهد روشنی وجود دارد که نشان می‌دهد دز سوم واکسن برای اطمینان از پاسخ ایمنی قوی در برابر نوع امیکرون برای همه گروه‌های سنی حیاتی بوده و هنوز هم همینطور است. این موضوع تا حدی به این دلیل است که پاسخ ایمنی در طول زمان کاهش می‌یابد و همچنین تا حدی به این دلیل است که امیکرون تا حدی در فرار از مصونیت از واکسن‌های کووید۱۹ موجود و عفونت‌های قبلی مؤثر است. اما سوال این است که ایمنی از اولین دز یادآور واکسن چقدر در طول زمان حفظ می‌شود؟
وی افزود: یکی از بهترین داده‌ها برای پیگیری اثربخشی واکسن در طول زمان در انگلستان انجام شده است و داده‌های پیگیری برای ۱۵ هفته پس از سومین دز واکسن در دسترس است. در این مطالعه، مشخص شده است که اثربخشی واکسن‌ها در برابر عفونت و بستری شدن در بیمارستان و مرگ، پس از دز سوم به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. در یک مطالعه دیگر، دوام سومین دز واکسن مدرنا را پس از ۶ ماه ارزیابی کرده‌اند و مشخص شده است که سطح آنتی بادی‌های خنثی کننده در این مدت کاهش قابل توجهی پیدا می‌کند. مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا هم پنج ماه پس از اولین دز یادآور واکسن، کاهش معنی‌دار محافظت در برابر ویروس را گزارش کرده است.
رییس مرکز تحقیقات بیماری های نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران، ادامه داد: در مطالعات ذکر شده، اطلاعات تمام گروه‌های سنی را جمع آوری کردند؛ اما محققان می‌دانند که بزرگسالان، مخصوصا افراد ۶۵ سال به بالا و افراد دارای بیماری زمینه‌ای، به اندازه افراد جوان پاسخ ایمنی پایداری ندارند. مطالعه اخیر در مجله معتبر علمی لنست، دوام دز سوم را در بین افراد ۷۶ تا ۹۶ ساله ارزیابی کرده و نشان داده است که دز سوم، آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده را بهبود می‌بخشد، اما میزان آنتی بادی‌های خنثی کننده در این گروه در سه ماه و نیم بعد از دریافت دز سوم، کاهش معنی‌داری نشان داده است.
تاکید بر تزریق دُز چهارم واکسن کرونا برای سنین بالای ۷۰ سال و بیماران زمینه‌ای
او درباره توصیه فعلی برای تزریق دز چهارم واکسن در ایران، اظهار کرد: در حال حاضر بر اساس ابلاغیه‌های رسمی، تزریق نوبت چهارم واکسن کووید۱۹ برای افراد با سن بالای ۷۰ سال، پرسنل بهداشتی و درمانی و همچنین افراد دارای نقص ایمنی و بیماری زمینه‌ای توصیه شده است.
وی با اشاره به توصیه آژانس دارویی اروپا و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های اروپا، تاکید کرد: آژانس دارویی اروپا و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های اروپا اعلام کرده‌اند که هنوز زود است که بخواهیم دز چهارم واکسن کووید۱۹ را در جمعیت عادی جامعه استفاده کنیم اما دز چهارم (یادآور دوم) واکسن کووید۱۹ mRNA (فایزر یا مدرنا) را می‌توان برای گروه سنی بالای ۸۰ سال استفاده کرد. بر اساس نظر هر دو آژانس در حال حاضر هیچ مدرک روشنی در اتحادیه اروپا وجود ندارد که حفاظت واکسن در برابر بیماری شدید کووید۱۹ در بزرگسالان با سیستم ایمنی طبیعی در سنین ۶۰ تا ۷۹ سال به طور قابل ملاحظه‌ای رو به کاهش باشد و بنابراین شواهد روشنی برای حمایت از استفاده فوری از دز چهارم وجود ندارد. اگر وضعیت اپیدمیولوژیک کنونی تغییر کند و سیگنال‌های جدیدی ظاهر شود، ممکن است لازم باشد که دز چهارم در این گروه سنی در نظر گرفته شود. برای بزرگسالان زیر ۶۰ سال با سیستم ایمنی طبیعی هم در حال حاضر هیچ شواهد قطعی مبنی بر کاهش محافظت واکسن در برابر بیماری شدید یا فایده اضافه‌تری برای دز چهارم وجود ندارد.
مصطفوی ادامه داد: در اواخر مارس ۲۰۲۲، سازمان غذا و داروی آمریکا، مجوز دومین تزریق واکسن‌های کووید۱۹ را برای جمعیت‌های آسیب پذیر صادر کرد، اقدامی که بلافاصله پس از تایید مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها انجام شد. افراد بالای ۵۰ سال و برخی از افراد دارای نقص ایمنی که در معرض خطر بیشتری برای بیماری شدید، بستری شدن در بیمارستان و مرگ هستند، چهار ماه پس از دریافت واکسن تقویت کننده اولیه واجد شرایط هستند. تزریق دوم تقویت کننده معادل دز چهارم برای افرادی است که فایزر یا مدرنا دریافت کرده‌اند یا دز سوم برای کسانی که واکسن جانسون و جانسون را یک بار تزریق کرده‌اند. سازمان غذا و داروی آمریکا به فایزر و مدرنا برای دز چهارم به این شکل مجوز داده است که دز چهارم در افرادی تزریق می‌شود که حداقل چهار ماه از دز سوم آنها گذشته باشد و همچنین حداقل ۵۰ سال سن داشته باشند. علاوه بر آن، اگر فردی شرایط نقص ایمنی (پیوند عضو و شرایط مشابه) داشته باشد، با سن حداقل ۱۲ سال می‌تواند دز چهار را فایزر و با سن حداقل ۱۸ سال می‌تواند فایزر یا مدرنا دریافت کند.
او دباره توصیه کمیته ملی مشاوره ایمن‌سازی کانادا نیز توضیح داد: آخرین دستورالعمل‌های مربوط به واکسن‌های کووید۱۹ از سوی کمیته ملی مشاوره ایمن‌سازی کانادا قویاً توصیه می‌کند که افراد دومین واکسن یادآور را دریافت کنند.
محافظت گسترده با ایمنی هیبریدی
این اپیدمیولوژیست ضمن استفاده از واژه «سایمنی هیبریدی و تاثیر آن بر دز چهارم»، گفت: ترکیبی از واکسینه شدن و تجربه عفونت کووید۱۹، "ایمنی ترکیبی" نامیده می شود. بیش از ۳۵ مطالعه نشان داده‌اند که ایمنی هیبریدی محافظت کامل و گسترده‌ای خواهد داشت. این به دلیل آن است که ایمنی ناشی از واکسن‌ها، پروتئین اسپایک را هدف قرار می‌دهد و ایمنی ناشی از عفونت به طور گسترده‌تری به کل ویروس می‌پردازد. بنابراین، توصیه به دز چهارم در صورت عفونت تایید شده امیکرون لازم به نظر نمی‌رسد. این به آن معنا نیست که افراد باید به طور هدفمند در معرض مواجهه با ویروس قرار گیرند، اما واضح است که مصونیت ترکیبی مسیری مناسب برای محافظت است.
وی افزود: اکنون که چندین ماه از تزریق دز چهارم در بعضی از کشورها می‌گذرد، محققان داده‌هایی برای ارزیابی اثربخشی این دز از واکسن دارند. مثلا در مقاله‌ای در مورد دز چهارم واکسن کووید۱۹ که در مجله معتبر علمی نیواینگلند چاپ شده است با بررسی بیش از ۲ میلیون نفر با سن بیش از ۶۰ سال، نشان داده است که دز چهارم، بیماری شدید و همچنین ابتلا به کووید۱۹ را به ترتیب تقریبا ۴ و ۲ برابر بیشتر نسبت به افراد فقط با دریافت سه دوز کاهش داده است. کاهش ایمنی در طول زمان برای بیماری شدید تا ۶ هفته رخ نداده ولی برای محافظت در برابر ابتلا به بیماری به سرعت رخ داده است.
او ادامه داد: در مطالعه دیگری نیز کاهش ۷۸درصد و ۶۴درصد به ترتیب در میزان مرگ و بستری ناشی از کووید۱۹ را به واسطه تزریق دز چهارم واکسن در گروه سنی بالای ۶۰ سال نشان داده‌اند. در یک مطالعه کارآزمایی بالینی نشان داده شده است که بیشترین پاسخ ایمنی‌زایی واکسن کووید۱۹ mRNA بعد از دز سوم دیده می‌شود ولی چون ایمنی در طول زمان کاهش می‌باید، دز چهارم می‌تواند مجددا این پاسخ ایمنی را احیا کند و به سطح پیک بعد از دز سوم برساند. پاسخ آنتی بادی خنثی کننده علیه امیکرون مشابه بعد از دز سوم دیده شده است. در مطالعه دیگری در مورد تاثیرگذاری دز چهارم فایزر در مقایسه با دز سوم بیش از ۱۸۰ هزار نفر با سن بالای ۶۰ سال مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در فاصله ۷ تا ۳۰ روز بعد از دز چهارم که حداقل ۴ ماه بعد از دوز سوم زده شده، تاثیرگذاری دز چهارم در مقایسه با دز سوم برای پیامدهای تست مثبت، ابتلای علامت دار، بستری و مرگ به ترتیب برابر با ۴۵، ۵۵، ۶۸ و ۷۴ درصد بوده است.
عضو کمیته ملی واکسن کرونا تاکید کرد: در حال حاضر مجوز تزریق دز چهارم در گروه‌های خاص در تمام کشورهای پیشرفته که دسترسی مناسبی به واکسن دارند، صادر شده است. در بعضی از کشورهای آسیایی نظیر ایران، کره جنوبی، تایوان، فیلیپین و سنگاپور هم تزریق دز چهارم برای بعضی گروه‌های خاص آغاز شده است. این کشورها امیدوارند از شیوع مجدد ویروس کرونا، بویژه در میان افراد مسن، جلوگیری کنند. پس از بررسی مستندات موجود در مورد چگونگی تغییر سیستم ایمنی بدن در طول زمان پس از هر دز، در حال حاضر شواهد قوی وجود دارد که نشان می‌دهد دز چهارم واکسن حفاظت معنی‌داری را در میان جمعیت‌های آسیب‌پذیر، از جمله افراد بالای ۶۰ سال فراهم می‌کند و این موضوع در دستورالعمل اکثر کشورهای مطرح آمده است. در عین حال عوارض جدی منتسب به واکسن متعاقب دز چهارم بیشتر از آنچه در دزهای قبل مشاهده شده، دیده نشده است. بنابراین پیشنهاد دز چهارم مخصوصا برای گروه‌های آسیب پذیر جامعه منطقی است.
او در خاتمه گفت: در حالی که تجویز دز چهارم برای گروه آسیب پذیر مفید است، بسیار مهمتر است که سایر افراد جامعه دزهای اول، دوم و سوم خود را دریافت کرده باشند و اجرای برنامه تزریق دز چهارم در گروه‌های آسیب پذیرتر، ما را از توجه به لزوم تکمیل واکسیناسیون افرادی که سه دز اول را کامل دریافت نکرده‌اند، دور نکند. در کشور ما مخصوصا باید توجه بیشتری را به تکمیل واکسیناسیون کودکان و تکمیل واکسیناسیون دز سوم در افراد بزرگسال مبذول داشت تا با پوشش مناسب‌تر واکسیناسیون، کشور در برابر پیک‌های احتمالی بعدی بیماری کرونا، بهتر محافظت شود.
