به گزارش «تابناک» به نقل از روزنامه خراسان، دولت سیزدهم در جلسه چهارشنبه گذشته هیئت وزیران، با برکناری عیسی کلانتری و انتصاب دبیر جدید کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه و اختصاص ۲۱۵ میلیارد تومان اعتبار، نشان داد که در حمایت از این دریاچه حیاتی کشور کاملا جدی است و می‌توان به نتایج آن امیدوار بود؛ اگرچه بررسی‌های خراسان و پیگیری ما از کارشناس ستاد ملی احیای دریاچه نشان می‌دهد که حداقل برای امسال نمی‌توان امیدی به تغییر وضعیت نگران کننده این دریاچه داشت و باید تا زمستان صبر کرد.
مطالبه عمومی؛ از هشتگ‌های مردمی تا واکنش علی دایی و جناب خان
در هفته‌های اخیر با کاهش سطح تراز دریاچه ارومیه و اعلام هشدار درباره خشک شدن جنوب آن در تابستان امسال، باز هم افکار عمومی زودتر از برخی مسئولان پای کار آمد؛ مردم با هشتگ‌های #دریاچه_ارومیه این مطالبه را مطرح کردند و بسیاری از چهره‌ها هم به این پویش پیوستند، مثل علی دایی که با انتشار تصویری از خود با لباسی که روی آن نوشته شده بود «ستاد احیای دریاچه ارومیه»، نوشت: «هفت سال پیش با تیم ملی ۹۸ برای اطلاع رسانی به مردم و مسئولان از وضعیت اسفناک دریاچه ارومیه در بازی نمادینی شرکت کردیم، اما متاسفانه تا به امروز هیچ کدام از وعده‌ها عملی نشده است». بی توجهی‌ها به دریاچه ارومیه، حتی صدای جناب خان را هم در آورد تا با لهجه شیرین جنوبی‌های خونگرم، داد مردم غیور شمال غرب کشور را به گوش همه برساند و بگوید: «دریاچه ارومیه سرمایه این کشور است، ولش کرده اید؟ آدم گریه اش می‌گیرد».
نامه رئیس کمیسیون امنیت ملی به رئیس جمهور
در این بین، نمایندگان مجلس هم در کنار تقدیر از دستورات ویژه رئیس جمهور در سفر استانی و تاکید آیت ا... رئیسی بر احیای دریاچه ارومیه، از کم کاری برخی دستگاه‌ها گلایه کردند و طرح تحقیق و تفحص از ستاد ملی احیای این دریاچه را هم به تصویب رساندند. علاوه بر آن، وحید جلال زاده رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور خواستار تشکیل جلسه کارگروه ملی دریاچه ارومیه شد و دیگر نمایندگان هم با نطق در صحن علنی یا انتشار توئیت، این مطالبه را مطرح کردند؛ از جمله «مسعود پزشکیان» که اعلام کرد: «فقط۵۰ متر نهایی تونل ۳۷ کیلومتری انتقال آب به دریاچه باقی مانده، اما با وجود دستور رئیس جمهور، اعتباری اختصاص داده نشده و ۱۷۰ میلیون مترمکعب آب پشت سد، به دریاچه نرسیده است». عباس زاده مشکینی عضو مجمع نمایندگان شمال غرب هم گفت: «به قول مقام معظم رهبری، آذربایجان سَر ایران است، نجات دریاچه ارومیه، مطالبه آذربایجان است و بی توجهی به آن هزینه دارد». روح‌ا... متفکر آزاد، دیگر نماینده خطه آذربایجان هم توئیت کرد: «موضوع دریاچه ارومیه نه قومی، نه امنیتی و نه سیاسی است؛ بلکه با یک مسئله زیست محیطی و به مخاطره افتادن حیات ۱۴ میلیون انسان رو به رو هستیم». احمد علیرضا بیگی نماینده مردم تبریز هم دیروز تصویری از صفحه اول نشریه «نوید آذربایجان»، چاپ شهریور ۱۳۸۰ با تیتر «دریاچه ارومیه ۱۵ سال آینده خشک می‌شود» را منتشر کرد که نشان دهد که این پیش بینی تلخ در حال وقوع است.
بررسی دقیق وضعیت تامین حقابه دریاچه
وقتی در سال ۹۸، تصاویر زیبای بازگشت فلامینگو‌ها به دریاچه ارومیه را دیدیم، احساس کردیم که حداقل برای یک بار هم که شده، یک ستاد ملی کار خودش را درست انجام داده و دریاچه ارومیه را از مرگ به حیات رسانده است. اما این که چرا ۸ سال پس از تشکیل این ستاد، اوضاع این دریاچه دوباره رو به وخامت گذاشته، پاسخش را باید در جزئیات برنامه‌های ستاد ملی جست وجو کرد که مهمترین آن، چگونگی تامین حقابه دریاچه است. ما برای این بررسی، با دکتر «حجت جباری» سرپرست مرکز مدیریت هماهنگی و ارزیابی احیای دریاچه ارومیه و همچنین «مصطفی مصطفی‌زاده» کارشناس دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفتگو کرده ایم و داده‌های زیر، خروجی این گفت و گوهاست.
۴ برنامه برای تامین حقابه
* قرار گرفتن دریاچه ارومیه در شرایط عالی و آرمانی، تقریبا محال است، اما طبق برنامه ریزی ستاد ملی، برای پایدار ماندن و صرفا جلوگیری از خشک شدن آن، باید در هر سال آبی ۳۴۲۶ میلیون مترمکعب (۳.۴ میلیارد مترمکعب) حقابه آن از مسیر‌های زیر تامین شود:
۱- ۶۲۳ میلیون مترمکعب، باید از سد کانی سیب و ۹۵ میلیون مترمکعب از سد سیلوه به دریاچه انتقال یابد.
۲- تامین ۳۰۲ میلیون مترمکعب، از طریق فعال شدن تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری ارومیه و تبریز
۳- تامین ۱.۴ میلیارد مترمکعب از رودخانه‌های فاقد سد، از جمله نازلو، باراندوز و سیمینه رود
۴- تامین ۹۵۰ میلیون مترمکعب با کاهش ۴۰ درصدی مصارف کشاورزی از طریق اجرای طرح‌هایی همچون تغییر الگوی کشت و استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری
*این گمانه هم وجود داشت که بخشی از حقابه دریاچه ارومیه، با انتقال آب از دریای خزر تامین شود، اما بررسی‌های کارشناسی نشان داد سطح تراز دریای خزر بسیار پایین‌تر از دریاچه ارومیه است و اجرای این طرح از نظر علمی منتفی است.
طرح‌های تامین حقابه چقدر اجرایی شده است؟
حالا ببینیم ۴ راهکار تعیین شده در ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه، هر کدام چقدر اجرایی شده است؟
انتقال آب کانی سیب، شاید زمستان امسال
۱-انتقال آب از سد کانی سیب هنوز عملیاتی نشده است. قاسم تقی زاده معاون سابق آبفای وزارت نیرو همین چند روز قبل در این باره نوشت: «سال گذشته که از دولت مرخص شدم کار احداث تونل ۳۶ هزار متری انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه تمام شده بود و فقط برای خروج دستگاه حفار، همکاران دوماه فرصت می‌خواستند، هرچند این طرح مثل همه پروژه‌ها کمبود نقدینگی داشت، اما علت تاخیر در افتتاح این طرح بعید است که از کمبود اعتبار باشد». البته محمد جوانبخت معاون جدید وزارت نیرو، به نوعی پاسخ این موضوع را داده و دلیل تاخیر را این گونه مطرح کرده است: «در ماه‌های گذشته، حفاری تونل کانی سیب به اتمام رسیده و شرکت آب نیرو، در حال انجام کار‌های تکمیلی است. تملک اراضی در دریاچه مخزن سد به منظور تراز مخزن برای آب گیری تونل، اقدامات فنی برای تحکیم و تقویت بخش‌هایی از تونل و لای روبی رودخانه کلاچای در پایین دست تونل، از مواردی است که در دستور کار است و امیدواریم در ماه‌های آتی شاهد انتقال آب به دریاچه باشیم».
تصفیه خانه‌ها هم هنوز آبی به دریاچه نریخته اند
۲- قرار بود ۱۷۰ میلیون مترمکعب از ۳۰۲ میلیون مترمکعب پیش بینی شده راهکار دوم تامین حقابه، با احداث مدول دوم تصفیه خانه تبریز و مدول سوم تصفیه خانه ارومیه تامین شود. این دو پروژه از سال‌های ۹۴ و ۹۵ آغاز شده تا پساب فاضلاب پس از تصفیه کامل، به سمت دریاچه روانه شود. برای جلوگیری از برداشت این فاضلاب تسویه در بخش کشاورزی نیز، خط انتقال ویژه در نظر گرفته شده که تقریبا کامل شده و باید منتظر بهره برداری از این دو پروژه بود.
نامشخص بودن میزان تامین از رودخانه‌های حوضه
۳- اجرایی نشدن انتقال آب از رودخانه‌های فصلی و بدون سد حوضه، را می‌توان تا حدی پذیرفت، چرا که به طورمستقیم با کاهش میزان بارندگی‌ها ارتباط دارد. البته بخشی از این حقابه تامین شده، اما طبق اعلام دبیرخانه ملی به خراسان، وزارت نیرو گزارش تفکیک شده‌ای در این باره ارائه نکرده است.
۴-گزارش دبیرخانه به خراسان حاکی است، برای کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب بخش کشاورزی هم اقدامات سخت افزاری و زیرساختی، از جمله ایجاد شبکه‌های آبیاری و زهکشی، تکمیل شده، اما تحقق آن نیازمند اقدامات نرم افزاری مانند آموزش به کشاورزان و تغییر الگوی کشت است که کار‌هایی برای آن صورت گرفته، اما تکمیل نشده است.
بیانیه تند و تیز ستاد ملی علیه وزارت نیرو
در میان این ۴ راهکار، به نظر می‌رسد اولین آن، که همان تامین آب از سد‌های حوضه آبریز دریاچه است، اهمیت دو چندان دارد. وزارت نیرو به تازگی اعلام کرده در سال آبی جاری ۱۰۵۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه ارومیه کرده، اما این رویکرد با موضع تند و تیز ستاد ملی همراه شده و خروجی اش بیانیه‌ای است که سه روز قبل منتشر شد و بخش‌هایی از آن به این شرح است:
۶۷ سد احداث شده در مسیر دریاچه
محتوای خروجی از نشست خبری سخنگوی صنعت آب، اصرار دارد که عدد ۱٫۰۵ میلیارد مترمکعب ثبت شده ایستگاه‌های آب سنجی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه را به عنوان عملکرد وزارت نیرو در رهاسازی حقابه دریاچه از سد‌های این حوضه بنمایاند، که البته با ۶۷ سد کوچک و بزرگ احداث شده در این حوضه، چنین ادعایی پر بی راه نیست، چون عملاً رودخانه‌ای نمانده که روی آن یک تا گاهی۲۲ سد (آجی‌چای) در سال‌های منتهی به ۱۳۹۲ احداث نشده باشد. طبق ابلاغیه ملی، وزارت نیرو باید ۲۵۷۸ میلیون متر مکعب حقابه دریاچه را تامین کند که با توجه به کاهش ۱۱ درصدی بارندگی در سال آبی جاری، رسیدن این عدد به ۲۲۹۴ میلیون مترمکعب، قابل قبول است، اما طبق اعلام خود وزارتخانه، فقط ۱۰۵۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه رسیده که ۵۵ درصد کمتر از تعداد قانونی است. در یک مقایسه می‌توان گفت، در سال آبی ۹۶-۹۵ با میزان بارندگی مشابه سال آبی جاری، ۱۹۵۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه شد که ۹۰۰ میلیون مترمکعب بیشتر از عملکرد کنونی وزارت نیرو دارد. ماحصل آن این که در آن سال، تراز دریاچه ارومیه در ۲۰ تیر ۱۳۹۶ نسبت به اول مهر ۱۳۹۵ (ابتدای سال آبی)، ۲۰ سانتی‌متر افزایش یافت و امسال در همین بازه زمانی ۱۰ سانتی‌متر افت داشته است.
کارشناس ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه در گفتگو با خراسان مطرح کرد:
امسال از دست رفت، امیدوار به سال آبی آینده باشیم
مصطفی مصطفی‌زاده، کارشناس ستاد احیای دریاچه ارومیه یک خبر تلخ و البته کارشناسی هم برای خراسان دارد و می‌گوید: زمان مناسب برای انتقال آب سد‌ها به دریاچه ارومیه، از اوایل دی ماه تا اواسط اردیبهشت ماه است که مصارف آب در بخش کشاورزی پایین است و انتقال به شکل کامل انجام می‌شود، بنابراین ما بازه طلایی رهاسازی آب را از دست داده ایم. وی می‌افزاید: هم اینک با رها کردن آب به سمت دریاچه، بخشی از آن تبخیر و بخشی هم برای کشاورزی مصرف می‌شود و هیچ عایدی برای دریاچه نخواهد داشت.
۶۷ سد احداث شده در مسیر دریاچه. در واقع تنها دلیل اصلی مرگ اورمیه همینه بقیه همه داستان و برای رد گم کردنه