میدانیم در داخل کشور انواعی مختلفی ارز داریم که هر کدام نرخ متفاوتی دارند. به عنوان مثال انواع دلار در ایران خود شامل دلار دولتی، دلار آزاد، دلار فردایی و دلار سنا و … است. برخی از انواع ارز در حال حاضر حذف شده اند و یا با نام دیگری و با نرخ متفاوتی در حال مبادله هستند که به برخی نیز اشاره خواهیم کرد. به طور کلی ارزهای خارجی شامل موارد زیر هستند:
ارز دولتی یا همان ارز ترجیحی به ارزی گفته میشود که دولت آن را در مرکز مبادلات ارزی جهت واردات اقلامی از کالاهای اساسی توزیع میکند. پیشتر، این ارز به تعداد بیشتری از کالاها تعلق میگرفت اما به تدریج دامنه کالاهایی که شامل دریافت این ارز میشد کاهش یافت و در نهایت به تازگی توزیع این ارز متوقف شده است. به عنوان مثال نرخ دلار دولتی از سایر انواع نرخ دلار در ایران کمتر بود و با قیمت 4200 تومان عرضه میشد و به همین دلیل به دلار دولتی، دلار 4200 تومانی نیز گفته میشد.
ذکر این نکته ضروری است مشابه با این نوع از دلار در حال حاضر وجود دارد. نرخ ارزی که به برخی کالاهای ضروری برای واردات مانند برخی داروها اختصاص مییابد با نام حواله کالاهای اساسی و ضروری داد و ستد میشود که در حال حاضر حواله دلاری با نرخ 28,500 تومان فروخته میشود.
در سال 1397 برای اولین بار بانک مرکزی سامانه ارزی جدیدی با عنوان سامانه نیما جهت تسهیل تامین ارز برای شرکتها و تولیدکنندههای بزرگ و همچنین تجار و بازرگانان معرفی شد. در این سامانه تنها این افراد (نه افراد عادی جامعه) امکان تبادل ارز و دلار را دارند و نرخ آن در اکثر مواقع با نرخ ارز بازار آزاد و نرخ ارز صرافی متفاوت و کمتر است. در برخی مواقع نیز نرخ ارز نیمایی به نرخ آزاد نزدیک میشود اما همواره تفاوت در آن وجود دارد. به عنوان مثال کمترین اختلاف بین نرخ دلار نیمایی با نرخ دلار بازار آزاد در مرداد 1401 رخ داد که 1800 تومان بود. ارز نیمایی نیز اکنون حذف شده است و تنها حواله های ارزی خرید و فروش میشود. حواله دلاری در تاریخ ویرایش این مقاله برای صنایع با قیمت 37500 تومان معامله میشوند.
سامانه نظارت ارز که مخفف آن را «سامانه سنا» نیز میگویند سامانه ای است که با نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی طراحی شده است. نرخ ارزهای موجود در سامانه سنا، میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار و دیگر ارزهای معامله شده در صرافی های مجاز و معتبر هستند که با نام های ارز مبادله ای یا ارز توافقی ممکن است آنها را بشناسید. شما میتوانید با مراجعه به این سایت اطلاعات مربوط به نرخ ارزهای مختلف را مشاهده کنید. عموما این نرخ نیز از نرخ دلار نیمایی (حواله ارزی) بیشتر است اما از نرخ دلار آزاد کمتر است. در حال حاضر هر شخص حقیقی برای خرید ارز سهمیه ای 2000 تایی دارد که به کد ملی وی تعلق میگیرد و هر سال میتواند یک بار این سهمیه را دریافت کند. به تازگی شرایط متفاوتی برای دریافت این سهمیه در نظر گرفته شده است که در ادامه مراحل دریافت دلار یا به طور کلی هر گونه ارز دیگری را توضیح خواهیم داد.
نرخ دلار آزاد یا به طور کلی نرخ ارز آزاد به نرخ خرید و فروش دلار و ارز در بازار آزاد (بازار غیررسمی و غیرمتشکل دولتی) گفته میشود. علاوه بر دلار سنا، دلار آزاد نیز قابل خرید و فروش توسط عموم مردم هستند با این تفاوت که محدودیت خرید برای این بازار وجود ندارد بنابراین از مقبولیت بیشتری در میان مردم برخوردار است و نرخ دلار آزاد مبنای بسیاری از محاسبات قرار میگیرد. هرگونه رخداد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که بر کلیت کشور تاثیرگذار باشد و ریسک سیستماتیک کشور را تحت تاثر قرار دهد ابتدا با نوسان در نرخ دلار آزاد خود را نشان میدهد و به دنبال آن دلارهای نیمایی و دلار سنا نیز جا به جا میشوند.
دلار در بازار آزاد تهران در مناطق مختلفی معامله میشوند که براساس محل معامله نام متفاوتی همچون دلار سبزه میدان و دلار افشار، دلار چهاراه استانبول دارد اما به طور کلی تنها یک نرخ را برای دلار بازار آزاد اعلام میکنند. به عنوان مثال دلار سبزه میدان نام خود را از محلی در نزدیکی میدان فردوسی که معامله گران در آن منطقه دلار را خرید و فروش میکنند گرفته است. قیمت دلار در بازار آزاد از سایر نرخ های دلار مانند حواله دلاری و غیره بیشتر است. قیمت لحظه ای دلار در بازار آزاد را میتوانید در برخی سایتها یا کانال ها مشاهده کنید. /منبع: کاریزما