این پژوهش نشان می‌دهد حدود ۵۴ درصد از مردم ایران هیچ‌گونه فعالیت ورزشی ندارند و سبک زندگی جامعه به سمتی هدایت شده که ورزش در حال جایگزینی با سایر امور غیرفعال در سبد فراغتی خانوارهاست.
به گزارش تابناک ورزشی؛ فراغت از‌جمله موضوعاتی است که در زندگی روزانه مردم ایران و جهان ضرورت توسعه و تقویت آن توسط صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران درک شده‌است. در حال حاضر نیز اکثر جوامع با شتاب بیشتری به‌سمت انفعال و کم‌تحرکی پیش می‌روند و این وضعیت به اهمیت این موضوع می‌افزاید؛ در این راستا مشارکت در فعالیت‌های فعال تفریحی و رویدادهای ورزشی از حوزه‌های مهم فعالیت‌های فعال فراغتی محسوب‌می‌شود که به‌لحاظ تنوع بالایی که در میان دیگر پدیده‌های فراغتی دارند از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چراکه منجر به ارتقای بسیاری از حوزه‌های زندگی اجتماعی از قبیل سرمایه‌های انسانی، فرهنگی و اقتصادی جوامع می‌شود.
مطابق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، بیش از یک چهارم جمعیت جهان کمبود فعالیت بدنی دارند و بیش از ۱.۴ میلیارد نفر از جمعیت بزرگ سال جهان در معرض خطر ابتلا یا تشدید بیماری‌های مرتبط با کم تحرکی هستند. به رغم اقدامات تقنین و اجرایی دستگاه‌های متولی ورزش کشور، روند پیشروی ناکافی بودن فعالیت بدنی آحاد جامعه نیز مشابه روند جهانی است، به طوری که مرگ سالیانه حدود ۳۲۰ هزار نفر در کشور بر اثر عوارض کم تحرکی رخ می‌دهد.
بررسی میزان ساعات گذران اوقات فراغت یک هفته‌ای مردم در سال ۱۳۹۴ نشان می‌دهد که حدود ۸۰ درصد از جامعه بالای ۵ ساعت از زمان خود را به گذران اوقات فراغت خود اختصاص داده‌اند که تنها حدود ۴۰ دقیقه از آن به ورزش مربوط می‌شود.همچنین مستند به آمارهای سال ۱۳۹۹ مشخص است که نزدیک ۷۰ درصد فعالیت‌های ورزشی به صورت انفرادی دنبال می‌شود. علاوه بر این بررسی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی جامعه ایران نشان می‌دهد که با افزایش سن و تأهل، سهم ورزش در اوقات فراغت کاهش می‌یابد.
میزان اوقات فراغت ورزشی مردان به نسبت بانوان بیشتر است و با افزایش سطح تحصیلات افراد، سهم اوقات فراغت ورزشی نیز بیشتر می‌شود. ازطرفی سهم بالایی از فعالیت بدنی و ورزش خانوارها در محل سکونت آن‌ها دنبال می‌شود.
بیش از ۹۰ درصد سرانه‌های ورزشی نیز صرفاً در دسترس خانوارهای شهری است، درحالی که ۲۶ درصد از جمعیت کشور در روستاها ساکن هستند؛ لذا فرصت دسترسی به فعالیت بدنی و ورزش در اوقات فراغت افراد ساکن در مراکز استانی به نسبت ساکنان غیر از مراکز استانی بیشتر است.
از سوی دیگر بررسی روند کاهشی هزینه کرد تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی خانوارهای شهری و روستایی نشان می‌دهد که در بازه ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱، میزان هزینه کرد خانوارها، به ویژه خانوارهای ساکن در روستاها و مناطق محروم بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است؛ همچنین هزینه کرد پایین‌ترین دهک نسبت به بالاترین دهک اقتصادی، حدود چهار برابر کمتر است.
بررسی وضعیت فعالیت بدنی و ورزش در سبد خانوارهای ایرانی
اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس در این باره پژوهشی با عنوان «گزارش نظارتی بررسی وضعیت فعالیت بدنی و ورزشی در سبد فراغتی خانوارهای ایر انی» منتشر کرده است. در این مطالعه آمده که به‌لحاظ میانگین حدود ۵۴ درصد از آحاد جامعه ایران هیچ‌گونه فعالیت بدنی و ورزشی را در اوقات‌فراغت خود دنبال نکرده‌اند و از طرفی بررسی روند ۱۰ساله اخیر فعالیت بدنی ناکافی در اوقات‌فراغت، نشان از آن دارد که در طول سنوات گذشته میزان فعالیت بدنی در زمان‌های فراغتی و تفریحی مردم ایران کاهش حدوداً ۳۰ درصدی داشته است؛ به‌نحوی‌که این میزان از فعالیت بدنی ناکافی در سال ۱۳۸۵ به‌ترتیب برای آقایان و بانوان ۵۳.۴ و ۷۸.۶ درصد بوده و د سال ۱۳۹۵ به ۸۵.۵ و ۹۴.۱ درصد رسیده است.
ناکافی بودن فعالیت ورزشی بانوان
در این گزارش مطرح می‌شود که در این میان تغییرات ناکافی بودن فعالیت بدنی بانوان در زمان‌های تفریح و فراغت قابل‌توجه است، به‌نحوی‌که در سال ۱۳۹۵ این عدد به ۹۴.۱ درصد رسیده است و تنها حدود ۴ درصد از آمار ۴۰ میلیونی بانوان کشور مشارکت ورزشی داشته‌اند؛ لازم به ذکر است، بانوان یکی از بنیان‌های اصلی و تربیتی خانواده در جهت سوق‌دهی و انتخاب سبد فراغتی فعال نهاد خانواده به‌شمار می‌آیند.
از طرفی کشور ایران به‌لحاظ جمعیت‌شناختی، کشوری جوان محسوب‌می‌شود که در مسیر گذار از جمعیت جوان به جمعیت سال‌خورده قرار دارد و میزان مشارکت در ورزش افراد ۱۵ تا ۲۵ساله آن کمتر از استاندارد است. بنابراین چنانچه تا سال‌های آتی اقدام مؤثر برنامه‌ای و فعالیت فرهنگی در این حوزه صورت نگیرد، علاوه‌بر هزینه‌های مراقبت و درمان، چالش‌هایی در ابعاد روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز به‌همراه خواهد داشت.
بیش از ۹۰درصد سرانه‌های ورزشی صرفاً در دسترس خانوارهای شهری است
در ادامه این گزارش آمده است که بیش از ۹۰ درصد سرانه‌های ورزشی نیز صرفاً در دسترس خانوارهای شهری است، درحالی‌که ۲۶ درصد از جمعیت کشور در روستاها ساکن هستند. لذا در این حوزه عدالت در توزیع سرانه‌های ورزشی صورت نگرفته‌است. هرچند سرانه‌های ورزشی را نمی‌توان عامل اصلی کم‌تحرکی جامعه در نظر گرفت. از سوی دیگر ارزان بودن و دسترسی آسان به گذران زمان در فضای مجازی و کمبود امکانات و منابع مالی خانوارها در پرداختن به ورزش، نقش مؤثری بر کاهش سطح فعالیت بدنی و انفرادی شدن فعالیت‌های بدنی و ورزشی در سبد فراغتی خانوارها داشته است.
هزینه‌کرد خانوارهای تهران در غذاخوری‌ها، حدوداً ۲۲ درصد بیشتر از هزینه‌های متوسط ورزشی است
این گزارش همچنین مطرح می‌کند که سبک زندگی جامعه به‌سمت‌ی سوق یافته که ورزش در حال جایگزینی با سایر فعالیت‌های غیرفعال در سبد فراغتی خانوارهاست. به‌عنوان مثال در سال ۱۴۰۱ میزان هزینه‌کرد خانوارهای شهر تهران در غذاخوری‌ها و سلف‌سرویس‌های شهری، حدوداً ۲۲ درصد بیشتر از هزینه‌های متوسط ورزشی شده‌است و بررسی توزیع استانی میزان شیوع فعالیت بدنی ناکافی به تفکیک استان‌ها در سال ۱۳۹۵ نیز نشان‌دهنده ناهمگون بودن این چالش در سطح کشور است، به‌نحوی‌که استان‌های جنوب شرقی، مرکزی و شمالی در وضعیت نامطلوب و بحرانی قرار دارند.
در ادامه این گزارش آمده است که یکی از چالش‌های اصلی حوزه اوقات‌فراغت و ورزش همگانی کشور، فقدان داده‌های آماری متناسب با دسته‌بندی‌های یکپارچه از اوقات‌فراغت فعال و غیرفعال به‌ویژه فعالیت بدنی و ورزش است.
بنابراین لازم است مرکز آمار ایران اقدام به تدوین سؤال‌ها و گویه‌های مرتبط با سنجش میزان اوقات‌فراغت ورزشی در سبد فراغتی خانوارهای شهری و روستایی کشور کند. وزارت ورزش و جوانان مکلف است با همکاری مرکز آمار ایران در راستای به‌روزرسانی، تأمین و زمینه‌سازی تهیه آمارهای دوره‌ای دقیق از وضعیت فعالیت بدنی در سبد فراغتی خانوارهای کشور با محوریت به‌روزرسانی سؤالات مربوط به بخش فعالیت بدنی و ورزش خانوارها اقدام کند.
عدم به‌روزرسانی پیمایش‌های ملی سواد سلامت
در این گزارش بیان می‌شود که با توجه به عدم به‌روزرسانی پیمایش‌های ملی سواد سلامت و اقدامات ترویجی در این حوزه به نظر می‌رسد یکی از اقدامات ضروری، ارزیابی وضعیت موجود از طریق انجام پیمایش‌های ملی و دوره‌ای وضعیت سواد سلامت در کشور باشد.
همچنین از‌آنجا‌که در برخی از پیمایش‌های ادواری مرتبط با خانوارهای کشور همچون پیمایش ملی خانواده که در میان استان‌های سراسر کشور در سال ۱۳۹۷ توسط جهاد دانشگاهی اجرا شده‌است، هیچ‌گونه اشاره و بررسی در حوزه فعالیت بدنی و ورزش خانوارها نشده است؛ لذا اضافه شدن سرفصل‌های مربوط به ورزش جهت طراحی مداخلات متناسب با جلب مشارکت جامعه و تأکید بر ورزش و فعالیت‌های بدنی در این پیمایش‌ها لازم به نظر می‌رسد.
در ادامه این گزارش آمده است که به‌منظور غنی‌سازی اوقات‌فراغت خانوارها و تشویق جامعه به فعالیت بدنی بیشتر، وزارت ورزش و جوانان مکلف است با همکاری وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها) امکان برخورداری از تخفیف پنجاه تا صد درصدی هزینه استفاده از اماکن ورزشی دولتی و خصوصی با اولویت خانوارهای روستایی و مناطق کمتر برخوردار، زنان و سالمندان در مناسبت‌ها و روزهای تعطیل سال را در قالب اقدامات قانونی به عمل آورد.
به‌منظور اتخاذ سیاست‌های توسعه تربیت بدنی و ورزش کشور، وزارت ورزش و جوانان مطابق جزء «۱۵» بند «الف» ماده (۴) قانون اهداف، وظایف و اختیارات ورزش و جوانان مصوب ۱۳۹۹ ملزم به تهیه طرح آمایش سرزمینی ورزش کشور شده‌است. از‌آنجا‌که این سند موضوعاتی همچون توزیع عادلانه سرانه‌های ورزشی یا فعالیت‌های بدنی در کشور را هدایت خواهد کرد و تاکنون در قبال آن اقدام مؤثری گزارش نشده، لازم است تا مجلس شورای اسلامی به اجرایی شدن آن نظارت کند.
ضرورت تولید سند ملی رویدادهای ورزشی
در این گزارش آمده است که وزارت ورزش و جوانان مکلف است با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست، سند ملی رویدادهای ورزشی را با هدف تقویت همکاری بین‌بخشی، استفاده کارآمد از ظرفیت‌های گردشگری و محیط زیستی در سطوح محلی، منطقه‌ای و ملی، تشکیل تقویم ملی و اجرای منسجم رویدادهای ورزشی تدوین کرده و تا ۶ ماه پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون به تصویب هیئت‌وزیران برساند.
همچنین این وزارتخانه مکلف است با همکاری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها)، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان صدا و سیما در جهت دسترسی‌پذیر کردن برنامه‌ها و رویدادهای ورزشی برای خانوارها، تشویق خانوارها به مشارکت ورزشی و افزایش فعالیت‌های ورزشی در فضاهای عمومی شهری و روستایی از طریق افزایش تولیدات رسانه‌ای، برگزاری برنامه‌های ورزشی خانوادگی در فضاهای شهری و روستایی را تدوین کرده و حداکثر تا یک‌سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون اقدام قانونی لازم به عمل آورد.
جمع‌بندی
نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که سبک زندگی جامعه به سمتی هدایت شده است که ورزش در حال جایگزینی با سایر فعالیت‌های غیرفعال در سبد فراغتی خانوارهاست؛ به عنوان مثال در سال ۱۴۰۱ میزان هزینه کرد خانوارهای شهر تهران در غذاخوری‌ها و سلف سرویس‌های شهری، حدوداً ۲۲ درصد بیشتر از هزینه‌های متوسط ورزشی شده است.
بررسی توزیع استانی میزان شیوع فعالیت بدنی ناکافی به تفکیک استان‌ها در سال ۱۳۹۵ نیز نشان دهنده ناهمگون بودن این چالش در سطح کشور است، به نحوی که استان‌های جنوب شرقی، مرکزی و شمالی در وضعیت نامطلوب و بحرانی قرار دارند؛ بنابراین گرایش به بی تحرکی و منفعل شدن در اوقات فراغت سهم عمده‌ای از سبد فراغتی خانوارهای ایرانی را پوشش می‌دهد که در صورت بی‌توجهی و فقدان مداخلات برنامه محور، روند نامطلوب فعلی استمرار خواهد داشت.
آخرین پیشنهاد این گزارش مبنی بر این است که جهت ترویج و تشویق خانوارها به ورزش همگانی، روزهای پنج شنبه و جمعه (۲۷ و ۲۸ مهرماه) هفته تربیت بدنی به‌نام «روز ورزش همگانی خانواده‌محور» توسط شورای فرهنگ عمومی در تقویم جمهوری اسلامی ایران نام‌گذاری شود. همچنین سیاست تشویقی نیم‌بها شدن اماکن ورزشی در طی این روزها برای خانوارها توسط سازمان‌های متولی ورزش کشور اجرایی شود.
در نهایت اینکه در این راستا پیشنهاد می‌شود تا از تهیه داده‌های آماری حوزه ورزش و فعالیت بدنی حمایت شود، سواد سلامتی و نگرش جامعه نسبت به ورزش و فعالیت بدنی توسعه یابد، دستگاه هایی، چون وزارت ورزش و جوانان، وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری ها)، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در راستای توسعه دسترسی پذیری به ورزش، گردشگری ورزشی و ساماندهی رویدادهای ورزشی، مداخلات برنامه محوری صورت دهند.
«گزارش نظارتی بررسی وضعیت فعالیت بدنی و ورزش در سبد فراغتی خانوارهای ایرانی»
دفتر مطالعات فرهنگ و آموزش مرکز پژوهش‌های مجلس
