بین الملل تابناک: «یاشار گولر» وزیر دفاع ترکیه اخیرا اعلام کرده است که آنکارا پیش از توافق بر سر قانون اساسی جدید، برگزاری انتخابات و تامین امنیت مرزها، در خصوص هماهنگی درباره خروج از سوریه گفت‌وگو نخواهد کرد.
گولر گفته است: در صورت وجود شرایط مناسب، ممکن است جلساتی میان ترکیه و سوریه به‌عنوان بخشی از تلاش‌ها برای عادیسازی روابط میان دو کشور برگزار شود.
این شروط درحالی مطرح شده است که مقامات ترکیه و در رأس آنها «رجب طیب اردوغان» طی ماه‌های اخیر بارها نسبت به عادیسازی روابط با دولت سوریه ابراز تمایل کرده‌اند.
رجب طیب اردوغان پیشتر در یک نشست خبری پس از اجلاس ناتو در واشنگتن از قصد خود برای دیدار با بشار اسد و احیای روابط دو کشور خبر داده و گفته بود: «دو هفته پیش، از اسد خواستم در ترکیه یا یک کشور ثالث دیدار کنیم.»
اردوغان همچنین پس از این اجلاس گفته بود: «ما اعتقاد داریم که صلح عادلانه در سوریه امکان‌پذیر است. از هر فرصتی برای بیان اینکه تمامیت ارضی سوریه به نفع ما نیز هست، استفاده می‌کنیم.»
وی گفته بود: «برقراری صلح عادلانه در سوریه بیشتر به نفع ترکیه است و مهم‌ترین گام در فرایند برقراری صلح آغاز مرحله‌ای جدید با سوریه است.»
پس از حضور در اجلاس ناتو نیز اردوغان دوباره تاکید کرده بود که «هاکان فیدان» وزیر خارجه این کشور از طریق گفت‌وگو با همتایان خود در حال مشخص کردن یک نقشه‌راه برای ازسرگیری روابط با سوریه است. حدود چند هفته‌ای است که ترکیه تحرکات جدیدی را برای ازسرگیری روابط با سوریه آغاز کرده است.
در همین راستا، هاکان فیدان، وزیر امورخارجه ترکیه که پیشینه امنیتی و سابقه ریاست سرویس اطلاعاتی را بر عهده دارد، در نشست خبری مشترک با وزیر امور خارجه عربستان تلویحاً از ایران و روسیه خواست تا با ایفای نقشی سازنده، سوریه را راضی به ازسرگیری مناسبات با ترکیه کنند.
مقامات سوری و شخص بشار اسد اعلام کرده‌اند هر گونه عادیسازی روابط با ترکیه تنها پس از موافقت آن کشور با خروج هزاران نیرو از مناطق تحت کنترل شورشیان ممکن خواهد بود، پیش‌شرطی که آنکارا در گذشته با اشاره به نگرانی‌های امنیتی در مورد شبه‌نظامیان کُرد سوری، آن را رد می‌کرد. حضور معارضان کُرد تحت حمایت آمریکا در مناطق نزدیک به مرزهای ترکیه بر نگرانی‌های امنیتی افزوده است، زیرا این کشور گروه کُردی یگان‌های مدافع خلق را هم‌پیمان و شاخه سوری پ‌ک‌ک می‌داند.
با وجود تمایل برای عادی سازی روابط میان سوریه و ترکیه، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده بود که واشنگتن از روند عادیسازی و تلاش های صورت گرفته حمایت نمی کند.
آمریکا همچنین اعلام کرده است که تا زمانیکه یک گام جدی سیاسی از سوی دولت بشار اسد برای حل مسائل نبینیم، عادی سازی با دولت سوریه نخواهیم داشت.
شروط سوریه
در این راستا بشار اسد نیز در واکنش به اخبار منتشر شده مبنی بر احتمال انجام دیداری میان وی و «رجب طیب اردوغان» همتای ترکیه‌ای خود گفته بود: من به عنوان یک مسئول در کشور اگر بدانم که چنین دیداری یا در آغوش گرفتن همدیگر به نفع کشور خواهد بود این کار را انجام خواهم داد، اما مشکل در انجام دیدار نیست، بلکه کلید مشکل در موضوع و محتوای دیدار نهفته است.
وی تاکید کرده بود: ابتکارعمل انجام دیدار مهم است؛ چراکه دیدار خود یک وسیله برای رسیدن به هدف است، اما هدف مهمتر است، حال سوال این است که هدف از این دیدار چیست؟ ما چیزی درباره اهداف نشست نشنیده‌ایم، آیا هدف حل مشکل، بهبودی روابط و بازگرداندن آن به روال طبیعی است؟ سوال ما این است که چرا روابط ما از حدود ۱۳ سال پیش از مسیر عادی خارج شد؟ ما از هیچ مقام ترکیه‌ای نشنیده‌ایم که به شکل کاملا صریح در این باره صحبت کند.
بشار اسد اعلام کرده بود: با این وجود، ما بارها اعلام کرده‌ایم که دیدگاهمان نسبت به هرگونه ابتکارعملی برای بهبودی روابط مثبت است و این یک چیز طبیعی است و هیچ‌کس به فکر مشکل ایجاد کردن در روابط با همسایه‌اش نیست، اما این بدان معنا نیست که ما بدون اصول و قواعد پیش برویم. دیدار یک وسیله است و این وسیله برای نتیجه بخش بودن نیاز به اصول و قواعدی دارد و اگر این اصول و قواعد وجود نداشته باشد، روابط بدتر خواهد شد.
وی همچنین تصریح کرده بود: سوریه تاکید کرده است که دیدار در هر سطحی نه تنها میان روسای جمهور بلکه به طور کلی ضروری است و دیدارهایی در سطوح امنیتی با میانجیگران وجود دارد و همه چیز در این زمینه علنی است و اگر برنامه ای برای دیدار وجود داشته باشد آن را اعلام خواهیم کرد.
بشار اسد همچنین تاکید کرده بود: ما همواره مثبت به این موضوع نگاه می کنیم اما سوال ما این است که مرجعیت چنین دیداری چیست؟ آیا این مرجعیت همان از بین بردن علل مشکل (بین ما و ترکیه) یعنی حمایت (ترکیه) از تروریسم و عقب نشینی (این کشور) از خاک سوریه است؟ این مشکل اصلی است و مشکل دیگری وجود ندارد و ما به دنبال نتیجه هستیم.
وی تصریح کرده بود: اگر بخواهیم به روابط عادی برسیم و البته این همان چیزی است که در سوریه به دنبال آن هستیم، صرف نظر از اینکه چه اتفاقی افتاده است، آیا اشغالگری (ترکیه) بخشی از روابط عادی بین کشورها است؟ آیا ممکن است حمایت (ترکیه) از تروریسم بخشی از روابط عادی بین کشورها باشد؟ این غیر ممکن است. اگر از رابطه عادی صحبت کنیم، باید هر چیزی که غیرطبیعی است را از این صحنه کنار بزنیم. اشغالگری غیرعادی است، تروریسم غیرعادی است، تخطی از قوانین بین‌المللی غیرعادی است و بی احترامی به حاکمیت کشورهای همسایه و غیر همسایه غیرعادی است، وقتی ناهنجاری‌ها از بین بروند، روابط عادی خواهد بود.
بشار اسد خاطرنشان کرده بود: برخی از شروط (سوریه) صحبت می‌کنند، اما ما شرط نمی‌گذاریم و آنچه ما در مورد آن صحبت می‌کنیم، نه شرط است و نه مطالبه، بلکه الزامات است.
دمشق همچنین در خلال روند آستانه نیز خروج نظامیان ترکیه از شمال سوریه را مقدمه ای برای بحث درباره سایر پرونده های فیمابین در راستای عادی سازی روابط بین دمشق و آنکارا دانسته بود.
پیشینه عادی سازی روابط
تلاش برای عادیسازی روابط ترکیه و سوریه سه سال است که ادامه دارد. نخستین دیدار بین وزرای خارجه ترکیه و سوریه، بعد از یک دهه خصومت میان دو کشور، پاییز ۱۴۰۰ به شکل محرمانه برگزار شد. مردادماه ۱۴۰۱ بود که مولود چاوش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در یک نشست خبری در حاشیه سیزدهمین نشست سفرای ترکیه در خارج از کشور، فاش کرد که مهرماه سال ۱۴۰۰ در حاشیه نشست جنبش عدم تعهد در بلگراد، دیدار کوتاهی با فیصل مقداد، همتای سوریه‌ای خود داشته است.
این نخستین‌بار بود که بعد از ۱۰ سال قطع کامل روابط دو کشور از زمان آغاز بحران داخلی سوریه، مقام‌های رسمی دو کشور با یکدیگر دیدار می‌کردند. همین دیدار زمینه‌ساز دیدارهای بعدی میان مقام‌های دو کشور شد. زمستان ۱۴۰۱ دیدارهای مقام‌های سوریه و ترکیه با میانجی‌گری روسیه آغاز شد. وزیر دفاع روسیه، سرگئی شویگو، دی‌ماه ۱۴۰۱ در نشستی از قبل اعلام نشده میزبان وزرای دفاع و رؤسای نهادهای اطلاعاتی سوریه و ترکیه بود. خلوصی آکار وزیر دفاع ملی و هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات ترکیه در مسکو با سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه، علی محمودعباس وزیر دفاع سوریه و رؤسای سازمان اطلاعات دو کشور گردهم آمدند. براساس گزارش وزارت دفاع ترکیه، در این نشست بحران سوریه، مهاجرین و آوارگان و مبارزه مشترک با کلیه گروه‌های تروریستی در خاک سوریه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. چند هفته بعد، وزرای خارجه ترکیه و سوریه هم با حضور سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در روسیه دیدار کردند.
موارد مورد توافق
هرچند هنوز مشخص نیست که دقیقاً در دیدار میان اسد و اردوغان چه توافقی مورد بحث قرار خواهد گرفت، اما برخی از منابع ترکیه گمانه‌زنی‌هایی در این مورد مطرح کرده‌اند که شامل خروج نظامیان ترکیه از خاک سوریه و ورود ارتش سوریه برای مبارزه با گروه‌های مسلح کرد خواهد بود. روزنامه آیدین لیک ترکیه به نقل از منابع موثق مدعی شد که پیش‌نویس توافق در این باره به دو طرف ارائه شده است و براساس آن ترکیه این اقدامات را انجام خواهد داد:
۱-فعالیت‌های مخالفان در خاک سوریه را که این کشور را هدف قرار می‌دهد ممنوع خواهد کرد.
۲-افراد تندرو به مقامات سوریه تحویل داده خواهند شد.
۳-قبل از عقب‌نشینی نهایی ترکیه از خاک سوریه مناطق ادلب و شمال حلب به دولت سوریه تحویل داده می‌شود.
۴-گذرگاه‌های مرزی در مرزهای سوریه و ترکیه که در حال حاضر مخالفان سوری کنترل آن را در دست دارند به دولت دمشق تحویل داده خواهد شد و همچنین درخواستی برای یک قانون اساسی یا نظام سیاسی جدید در سوریه داده نخواهد شد.
۵-فشارهایی بر آمریکا برای خارج کردن سربازان خود از خاک سوریه انجام خواهد شد و برای تحقق این هدف کمک‌هایی به طرف سوری ارائه خواهد شد.
۶-ترکیه از ارتش سوریه برای کنترل کامل بر مناطق شمال و شرق فرات حمایت خواهد کرد.
شروطی که سوریه آن را اجرا خواهد کرد شامل موارد زیر است:
۱- موافقت سوریه در مرحله نخست با بازگشت بین یک تا ۲ میلیون آواره سوری در ترکیه به کشور خود.
۲- تضمین عدم پیگرد قضایی افرادی که به کشور خود باز می‌گردند.
۳- تضمین الحاق مخالفان میانه‌رو به دولت سوریه.
۴- از بین بردن حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) و ممانعت از هرگونه حملات این سازمان علیه ترکیه از خاک سوریه و در صورتی که این مسئله کافی نباشد ارتش ترکیه حق پیگرد این افراد مسلح را تا عمق ۳۰ کیلومتری خاک سوریه خواهد داشت.
براساس گزارش روزنامه مذکور در صورت موافقت با این پیش‌نویس دو طرف نشستی را برگزار کرده و در یک دیدار رسمی توافق امنیتی را امضا می‌کنند و در آن زمان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه با بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه دیدار خواهد کرد.
ابراز تمایل اردوغان با بشار اسد در حالی است که ترکیه همچنین مناطقی را در شمال سوریه و در مرز با ترکیه تحت کنترل خود دارد. آنکارا به بهانه مقابله با عناصر گروه مسلح موسوم به کارگران کردستان ترکیه (پ. ک. ک) که در فهرست تروریستی کشورهای ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارد، تمامیت ارضی عراق و سوریه را نقض می‌کند.
این در حالی است که دولت سوریه حضور نیروهای ترکیه در خاک خود را اشغالگری دانسته و خواهان خروج آنها شده است. دولت سوریه همچنین اعلام کرده است که دولت ترکیه از عناصر تروریستی در شمال سوریه حمایت و پشتیبانی می کند. مقامات سوری بارها گفته اند که خروج نیروهای ترکیه از شمال سوریه و پایان دادن به حمایت از تروریسم، مقدمه‌ای برای روند عادی سازی روابط با آنکارا است.
با وجود این اردوغان در تلاش است تا با حمایت ایران و روسیه روابط با سوریه را عادی کند. به نظر می رسد او به دنبال این است تا در ازای بازگشت مهاجران سوری در قبال کمک به اعمال حاکمیت دولت مستقر سوریه در مرزهای شمال‌شرقی و احتمالاً صلح معارضان با دولت و سرمایه‌گذاری ترکیه برای بازسازی اقتصادی سوریه پس از جنگ، معامله ای را بشار اسد انجام دهد.
با وجود این ایران نیز از این روند حمایت می کند هر چند معتقد این این فرایند پیچیده است. «علی اصغر خاجی» دستیار ارشد وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران خرداد ماه سال گذشته گفته بود که ایران، روسیه، سوریه و ترکیه به کار بر روی نقشه راهی برای عادی سازی روابط بین دمشق و آنکارا ادامه خواهند داد.
او همچنین تاکید کرده بود عادی سازی روابط دو کشور فرآیند ساده ای نیست و همزمان دارای ابعاد متعددی است.
آنکارا می داند دست یابی به چنین اهدافی بدون کمک و حمایت ایران و روسیه میسر نیست. البته روسیه که با تحریم همه‌جانبه غرب پس از جنگ اوکراین روبه‌روست، ترکیه را به‌عنوان مفری برای دور زدن تحریم‌ها می‌بیند و احتمالاً با دریافت امتیازاتی در این مصالحه پادرمیانی خواهد داشت.
ترکیه از برقراری رابطه با سوریه چه امتیازی نصیبش می شود؟
بازگشت میلیونها نفر به سوریه و سبک شدن بار تر کیه بعلاوه از بین بردن استقلال کردها 