چه بر سر برنامه اتمی لیبی رخ داد و مدل لیبی چیست؟

معمر قذافی در طول دهه 1980 از طریق بازار سیاه از جمله مهندس هسته‌ای سوئیسی فردریش تینر، برای شروع توسعه سلاح‌های هسته‌ای استفاده کرده بود. در ژوئیه 1995 آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش داد که لیبی یک تصمیم استراتژیک برای تقویت مجدد فعالیت های هسته ای خود، از جمله غنی سازی اورانیوم سانتریفیوژ گازی گرفته که می‌تواند اورانیوم را برای استفاده در راکتورهای هسته‌ای و همچنین برای مواد شکافت پذیر در سلاح های هسته‌ای غنی کند. توجیه قذافی برای دستیابی به سلاح هسته ای نگرانی او در مورد توانایی هسته ای اسرائیل بود و علناً تمایل خود را برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ابراز کرد. عبدالقدیر خان که پاکستانی‌ها او را با عنوان پدر دانش هسته‌ای معرفی می‌کنند، در انتقال تکنولوژی و سانتریفیوژ به لیبی موثر بود. این برنامه اتمی لیبی را تحت فشار تحریم‌های سنگین آمریکا قرار داد. قذافی در سال 1999 در گفتگوهای مخفیانه با دولت بیل کلینتون، پیشنهاد داد که سلاح‌های کشتار جمعی خود (WMDs) را کنار بگذارد و تأسیسات خود را برای بازرسی باز کند. پس از حمله آمریکا به افغانستان, قذافی به طور فزاینده‌ای به دنبال عادی سازی روابط با ایالات متحده بود و در ابتدا بر رفع تحریم های ایالات متحده بر لیبی تمرکز داشت. رویدادی که در نهایت باعث شد قذافی از سلاح‌های کشتار جمعی و برنامه تسلیحات هسته‌ای خود دست بکشد، پیامی بود که در سال 2001 از رئیس‌جمهور آمریکا جرج دبلیو بوش به قذافی گفت: «یا خود شما سلاح‌های کشتار جمعی‌تان را کنار می‌گذارید، یا ایالات متحده شخصاً آن‌ها را نابود خواهد کرد و همه چیز را بدون هیچ‌گونه مذاکره‌ای از بین خواهد برد.» مقامات لیبی شروع به ملاقات مخفیانه با مقامات انگلیسی، روسیه و ایالات متحده کردند تا رسما این برنامه را از بین ببرند. در مارس 2003، چند روز قبل از حمله به عراق، فرستادگان شخصی قذافی با جورج دبلیو بوش، ولادیمیر پوتین و تونی بلر در مورد تمایل لیبی برای برچیدن برنامه هسته‌ای خود تماس گرفتند. متعاقباً، به دستور قذافی، مقامات لیبیایی اسناد و جزئیات بیشتر در مورد فعالیت‌های شیمیایی، بیولوژیکی، هسته‌ای و موشک‌های بالستیک لیبی را در اختیار دیپلمات‌های انگلیسی، روسی و آمریکایی قرار دادند. در 19 دسامبر 2003، قذافی یک اعلامیه غافلگیرکننده از قصد خود برای برچیدن برنامه‌های کشتار جمعی در لیبی اعلام کرد. از مقامات وزارت امور خارجه لیبی نقل شده است که لیبی قطعات هسته ای را از دلالان مختلف بازار سیاه خریداری کرده و طرح‌های مختلف سانتریفیوژها را در اختیار مقامات آمریکایی قرار داده و نام تامین کنندگان خود را اعلام کرده است. لیبی به مقامات روسیه، ایالات متحده و بریتانیا اجازه داد تا از 10 سایت مخفی قبلی و ده‌ها آزمایشگاه و کارخانه نظامی لیبی بازدید کنند تا شواهدی مبنی بر فعالیت‌های مرتبط با چرخه سوخت هسته‌ای و برنامه‌های شیمیایی و موشکی جستجو کنند. در 22 ژانویه 2004، هواپیماهای ترابری نظامی ایالات متحده آمریکا حدود 55000 پوند (25000 کیلوگرم) اسناد و تجهیزات مربوط به برنامه‌های موشکی هسته‌ای و بالستیک لیبی را به آزمایشگاه ملی اوک ریج (ORNL) در تنسی حمل کردند. در مارس 2004، بیش از 1000 قطعه سانتریفیوژ و موشک اضافی از لیبی خارج شد. تضعیف بازدارندگی موشکی و هسته‌ای لیبی باعث شد، پس از شورش در این کشور در سال 2011 با مداخله ناتو حکومت قذافی سقوط کرد و لیبی به کشوری چند پاره میان گروه‌های نظامی وابسته به چند کشور خارجی تبدیل شود و جنگ داخلی طولانی درگیرد. جزئیات را در تابناک می‌بینید و می‌شنوید.