حکایت خاطره انگیز نصب نخستین مجسمه فردوسي + سند تاریخی

بازخوانی اسناد تاریخی در بسیاری از مواقع، خود بهترین و گویاترین روش برای ترسیم تاریخ، البته بدون دخل و تصرف در آن است.

به گزارش «تابناک»، موضوع چگونگی نصب مجسمه شاعر نامی ایران زمین، ابوالقاسم فردوسی، یکی از اسناد جالب توجه و نافرهنگی است که نشان از عمق احترام ایرانیان به مشاهیر مرز و بوم خود دارد. برای توضیح بهتر و بدون دخل تصرف این موضوع در ادامه عین سند یاد شده منتشر می شود.
 
عنوان سند: مكاتباتي درباره مجسمه فردوسي و محل نصب آن در ميدان فردوسي

شرح سند: نامه از سوي رستم گيو، رئيس انجمن زرتشتيان تهران و نماينده زرتشتيان، خطاب به نخست وزير [احمد قوام] نگاشته و در آن اشاره شده كه مجسمه‌اي از حكيم فردوسي از جنس برنز و با وزن تقريبي دو تن و نيم در بمبئي هند ساخته شده و آماده حمل به ايران است. وي در اين نامه، خواهان یاری براي ورود مجسمه و نصب آن در محلي مناسب شده است.

در حواشي نامه، دستورهایی در اين باره ديده مي‌شود. در نامه دوم كه در تاريخ 15 دي خطاب به نخست وزير نگاشته شده، شهرداري تهران، نتايج مطالعه خود براي نصب مجسمه را اعلام و با الصاق نقشه‌اي از ميدان فردوسي، تقاطع خيابان‌هاي فردوسي و شاهرضا را محلي مناسب براي اين كار معرفي و پيشنهاد كرده است.





تاريخچه نصب نخستين مجسمه فردوسي، شاعر حماسه سراي ايراني به زماني بازمي‌گردد كه در جشن هزارمين سال ولادت وي در ايران، سه نفر از پارسيان هندوستان به نام آقايان دستور نوشيروان خانصاب، رئيس پارسيان دكن٬ جمشيد جي اون‌ والا و بهرام گورا نكلساريا و نيز عده‌اي ديگر از پارسيان به رياست آقاي پشوتن بي ماركا تصميم گرفتند كه براي تجليل از مقام اين شاعر ايراني، آثاري بسازند. يكي از اقدامات آنها، ساخت برج ساعت در يزد توسط پشوتن بي ماركا و اقدام ديگر آنها، ساخت نخستين مجسمه فردوسي به منظور نصب در ميداني در تهران بود.

در سال 1305 ش. در مسافرت آقاي پشوتن ماركار و همراهان به ايران، ارباب كيخسرو شاهرخ با مشورت انجمن آثار ملي ايران استدعاي پارسيان هندوستان را درباره ساخت مجسمه‌اي از فردوسي به آگاهی اولياي امر رسانيد و موضوع پذیرفته شد. آنگاه مجسمه فردوسي مطابق نمونه كه مورد پسند و تصويب قرار گرفته بود٬ توسط مجسمه ساز معروف هندي آقاي راس بهادرماترا به وزن دو تن و نيم و با ارتفاع دو متر در سال 1319 به پايان رسيد، ولي به علت مشكلات موجود، بر اثر بروز جنگ جهاني و صادر نشدن پروانه تا آخر سال 1323 اهداي آن به تأخير افتاد.

با ارایه نقشه ترسيمي آقاي يكاجي تارپوروالا، معاون ايران ليك كه مورد موافقت انجمن شهر و شهرداري تهران و آقاي آندره گدار، مدير كل باستان شناسي واقع شده بود، ساخت پايه مجسمه آغاز گشت.

و به این ترتیب، در دهم بهمن 1322، نخستين كلنك بناي پايه مجسمه زده شد. در سال 1323 هنگام مسافرت هيأت اعزامي فرهنگي ايران به هندوستان، آقاي علي اصغر حكمت در هنگام ورود به بمبئي، مجسمه را بازديد کرد و سرانجام با کمک انجمن روابط فرهنگي ايران و هند و كوشش‌هاي كلنل كسترل، مجسمه از بمبئي به تهران حمل و بنا به دستور دولت از پرداخت گمرك و ماليات راه نيز معاف شد و شهرداري تهران، يكي از ميادين شهر را براي نصب آن تعيين كرد؛ در روز دهم بهمن ماه 1323 مجسمه نصب شد.

گفتنی است، هم اکنون اين مجسمه در محوطه جلوي دانشكده ادبيات دانشگاه تهران است و مجسمه اي كه هم اكنون در ميدان فردوسي قرار دارد، سومين مجسمه نصب شده در اين ميدان و اثر زنده ياد ابوالحسن صديقي است.