وقتی «معاذ الخطیب» نقشه‌های ترکیه را بر هم می‌زند

رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر و احمد داوداوغلو، وزیر خارجه ترکیه، مدت‌هاست که موضوع کنار رفتن بشار اسد از قدرت را به مسأله‌ای حیثیتی برای خود تبدیل کرده‌اند. با این حال، به نظر می‌رسد موضع‌گیری‌های اخیر رئیس ائتلاف مخالفین سوریه و حمایت وی از گفت‌و‌گو با اسد، ترکیه را در موقعیتی دشوار قرار داده است.

به گزارش «تابناک»، تاکنون گذر زمان ثابت کرده؛ نه تنها پیش‌بینی دولتمردان آنکارا درباره سقوط فوری اسد درست نبوده، بلکه روند اوضاع عملاً به سوی دیگری پیش رفته است. این تغییر روند از هنگامی آشکار شد که «معاذ الخطیب»، رئیس ائتلاف مخالفین سوری اعلام کرد، تحت شرایط مشخصی حاضر به مذاکره با دولت اسد است.

سایت تحلیلی «المانیتور» ضمن اشاره به این موضوع می‌نویسد: این دقیقاً بر خلاف خط سیاستی است که آنکارا از زمان آغاز ناآرامی‌ها در سوریه دنبال کرده و بر پایه آن، هر گونه مذاکره با اسد یا اعضای دولت وی از سوی ترکیه رد شده است. در حقیقت، ادعای اردوغان و داوداوغلو این بوده که بشار اسد یک دیکتاتور است و نمی‌توان با وی وارد مذاکره شد.

المانیتور اشاره می‌کند، همین چند وقت پیش بود که اردوغان در کنار خطیب از اسد خواست از قدرت کنار برود. وی گفت: «بیش از صد کشور، رهبری این برادر (خطیب) و تیم او را پذیرفته‌اند. معنای این امر چیست؟ معنایش این است که اسد! ما تو را به رسمیت نمی‌شناسیم. پس کنار برو!». اردوغان همچنین پیش‌بینی کرد که پیروزی مخالفان نزدیک است.

با این حال، تحولات میدانی نشان داد که نه تنها پیروزی نزدیک نیست، بلکه حتی در صورت کنار رفتن اسد خونریزی‌ها پایان نخواهد یافت، زیرا درگیری‌های فرقه‌ای به وجود آمده در این مدت، همچنان به قوت خود باقی خواهد بود.

بنا بر این گزارش، این وضعیت، انجام مذاکره میان مخالفین و دولت را اجتناب‌ناپذیر ساخت و نشان داد، در صورتی که قرار باشد، خشونت‌ها در اسرع وقت متوقف شده و فضایی مناسب برای یک سوریه باثبات فراهم شود، دو طرف باید وارد گفت‌و‌گو با یکدیگر شوند.

بر این اساس، هفته گذشته، خطیب ضمن تصدیق به وجود آمدن بن بست سیاسی در سوریه، اعلام کرد که آماده مذاکره با حکومت است؛ البته در صورتی که ۱۶۰ هزار زندانی سیاسی آزاد شده و گذرنامه سوری‌های خارج از کشور نیز تمدید شود.

وی گفت: «مردم ما دارند می‌میرند و ما اجازه ادامه این روند را نخواهیم داد». خطیب سپس خطاب به اسد گفت: «ما می‌توانیم در راستای منافع مردم، به یکدیگر کمک کنیم». او همچنین اعلام کرد، آماده مذاکره با «فاروق الشرع»، معاون رئیس جمهور سوریه است.

البته داوداوغلو نیز پیش از این، از الشرع به عنوان فردی میانه‌رو که می‌توان در فرایند گذار سیاسی در سوریه روی وی حساب کرد، نام برده بود؛ اما جدای از این موضوع، حمایت احتمالی ترکیه از مذاکرات مخالفین و الشرع، با رویکرد این کشور درباره ضرورت کنار رفتن اسد متناقض است.

واقعه دیگری که احتمالاً موجبات ناخرسندی ترکیه را فراهم کرده، حمایت واشنگتن از اظهارات خطیب است. «ویکتوریا نولند»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این باره گفت: «اگر دولت سوریه علاقه‌ای به صلح دارد، باید اکنون با ائتلاف مخالفین به گفت‌و‌گو بنشیند. ما قویاً از فراخوان خطیب برای مذاکره استقبال می‌کنیم».

نولند همچنین تأکید کرد: کسانی که در هر یک از دو طرف مرتکب جرم و جنایت شده‌اند، باید نسبت به آن پاسخگو باشند. به این ترتیب، وی تأیید کرد که مخالفین نیز مرتکب جنایت شده‌اند؛ رویکردی که با دیدگاه ترکیه در تعارض است.

از سوی دیگر، اردوغان همچنان به انتقاد از رویکرد غرب نسبت به سوریه ادامه داده و به ویژه با مقایسه سوریه با مالی، از آنچه رویکرد دوگانه غرب می‌خواند شکایت کرده است. اما اردوغان این حقیقت را نادیده می‌گیرد که بحران سوریه، یک موضوع صرفاً اخلاقی نیست، بلکه با توجه به حمایت قدرت‌های بزرگ از طرفین درگیری، به موضوعی مربوط به سیاست قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.

این بدان معناست که هر گونه مداخله نظامی از سوی گروهی از کشور‌ها بدون تأیید سازمان ملل، اثرات آن باعث بی‌ثباتی در خاورمیانه خواهد شد، زیرا گروه دیگری از کشور‌ها از طرف مقابل حمایت خواهد کردند و همین امر به بی‌ثباتی بیشتر اوضاع دامن خواهد زد.

افزون بر این موارد، حمله هوایی اخیر رژیم اسرائیل به سوریه، داوداوغلو را میان دو هدف متضاد گرفتار کرده است: اسد در یک طرف و رژیم اسرائیل در سوی دیگر. سرانجام و پس از سه روز سکوت در پی این حمله، داوداوغلو اسد را به سبب این حمله مورد انتقاد قرار داد.

اما خشم آنکارا هنگامی بیشتر شد که خطیب در حاشیه کنفرانس امنیتی مونیخ، با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه و علی اکبر صالحی، وزیر خارجه ایران وارد گفت‌و‌گو شد و هر دوی آن‌ها نیز از اسد خواستند با مخالفین وارد مذاکره شود.

در جریان همین دیدار‌ها بود که لاوروف اظهار داشت: «اصرار کسانی که می‌گویند اولویت شماره یک، کنار زدن اسد است، بزرگترین و تنها دلیل ادامه تراژدی در سوریه است». به هر حال، این حقیقت که قدرت‌های بزرگ در حال رقابت در سوریه هستند، امری است که ترکیه نمی‌تواند در آن تغییری پدید آورد.

به هر حال، این موضوعات، اردوغان و داوداوغلو را با مسأله‌ای جدی روبه‌رو کرده است: آیا اولویت ترکیه متوقف کردن خونریزی‌ها در سوریه است و یا کنار زدن اسد؟ اگر هدف کنار زدن اسد باشد، با توجه به ادامه کشته شدن مردم، به سختی از لحاظ اخلاقی توجیه شدنی است!