مبنای آغاز سال در تقویم هجری شمسی روزی است که طول روز و شب با هم برابر می‌شود. این روز را اعتدال بهاری می‌نامند. هر سال دو بار طول روز و شب برابر می‌شود: یکی اول بهار و دیگری اول پاییز. مصریان، روز اول پاییز را آغاز سال شمسی در نظر گرفته بودند، ولی امروزه روز اعتدال بهاری ابتدای سال دانسته می‌شود.
به گزارش جام جم آنلاین، در بعضی دیگر از تقویم های شمسی مثل تقویم میلادی که در غرب رواج دارد، روز ابتدای سال منطبق بر روز اعتدال نیست، بلکه روز دیگری را که هیچ جنبه نجومی خاصی ندارد به عنوان ابتدای سال در نظر گرفته اند. طول سال در تقویم میلادی، مثل تقویم هجری شمسی، برابر با یک دور گردش زمین دور خورشید است، ولی مبنای آغاز هرسال به طور قراردادی یک روز در اوایل زمستان (21 دی) انتخاب شده، اما در تقویم هجری شمسی آغاز سال، نشان دهنده آغاز اعتدال بهار و زیبایی های بهار است.
تقویم هجری شمسی منطبق با نظم منظومهتقویم هجری شمسی تفاوت های دیگری نیز با تقویم میلادی دارد. در تقویم هجری شمسی هر کدام از ماه های سال دارای طول منظمی است، یعنی طول ماه های نیمه اول سال 31 روز و با هم برابر است و طول ماه های نیمه دوم سال نیز 30 روز و با هم برابر است؛ به استثنای ماه آخر که معمولا 29 روزه است. این موضوع نشان دهنده یک پدیده نجومی بسیار جالب است و آن این که زمین در چرخش خود به دور خورشید در نیمه اول سال با سرعت کمتری حرکت می کند، در نتیجه برای نیم دور چرخش به دور خورشید به 186 روز نیاز دارد، ولی نیم دور دوم خود را به دور خورشید در 179 روز طی می کند.
بنابراین تقویم هجری شمسی باعث می شود ما دقیقا حس کنیم خورشید در نیمه اول سال کندتر و در نیمه دوم سال تندتر می چرخد. این در حالی است که در تقویم میلادی طول ماه های سال از هیچ نظم بخصوصی پیروی نمی کند و نشان دهنده هیچ پدیده نجومی خاصی نیست.
منجمانی مثل خازنی و خیام که در ابداع تقویم هجری شمسی نقش داشتند، به مفهوم لحظه تحویل سال نیز بسیار توجه داشتند و سال های کبیسه را بر اساس زمان تحویل سال مشخص می کردند، نه بر اساس یک الگوریتم نادقیق، اما در تقویم میلادی لحظه تحویل سال همیشه در نیمه شب آخرین روز ماه دسامبر اتفاق می افتد و نشان دهنده هیچ اتفاق نجومی خاصی نیست در حالی که در تقویم هجری شمسی، لحظه تحویل سال لحظه ای را نشان می دهد که زمین از یک نقطه مشخص مسیر خود را به دور خورشید انجام داده و باز به آن نقطه بازگشته است، این نقطه مشخص از لحاظ نجومی جایی است که از دید زمین، خورشید در تقاطع دایره البروج و استوای آسمان دیده می شود، اما در تقویم میلادی نه تنها مبدأ حرکت زمین به دور خورشید کاملا قراردادی است و هیچ مبنای نجومی ندارد، بلکه اصلا مهم نیست در چه ساعتی از شبانه روز زمین به آن نقطه می رسد!
کافی است نگاهی به جذابیت های فرهنگی لحظه تحویل سال هجری شمسی در اوقات مختلف شبانه روز بیندازیم: یک سال، لحظه تحویل سال صبح است و سال دیگر، نیمه شب و سال بعد عصر که باعث می شود هر سال خاطره ای متفاوت از این لحظه در ذهن ما نقش ببندد و هیچ گاه آن روز و آن لحظه را فراموش نکنیم.
میراث گرانبهامتاسفانه بسیاری از کشورهای اسلامی امروزه از تقویم میلادی استفاده می کنند که نه با فرهنگ پیش از اسلام آنها هماهنگی دارد، نه با فرهنگ اسلامی آنها. در دوران قاجار و اوایل پهلوی هنوز تقویم هجری شمسی در ایران رسمیت تام نیافته بود و از تقویم برجی یا قمری استفاده می شد. مرحوم تقی زاده، از شخصیت های علمی و فرهنگی دوران پهلوی، این مسأله را پیش بینی کرده بود و می گفت اگر تقویم هجری شمسی را به شیوه امروزی به کار نبریم، تقویم هجری قمری - که در آن زمان هنوز در بعضی پیمان نامه های رسمی به کار می رفت - کنار گذاشته خواهد شد و تقویم میلادی جای آن را خواهد گرفت؛ دقیقا همان اتفاقی که امروزه در بسیاری از کشورهای اسلامی شاهد آن هستیم. وی توانست با نفوذی که داشت، پیشنهاد تقویم هجری شمسی را در مجلس به تصویب برساند و نگذارد این میراث گرانبها از دست برود.
