تذکّراتی دربارۀ ماه مبارک رمضان

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم، بسم الله الرحمن الرحیم
 
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ؛ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُكَ وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُكَ‏ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُكَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْكَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْكَ»؛[1]

ماه مبارک رمضان، ماه نزول و صعود است!

پیش از آنكه وارد بحث شوم این مطلب را عرض می‏‌كنم كه به تعبیر اهل معرفت، ماه مبارك رمضان، ماه سلوك الی ‏الله‌تعالی است، دار ضیافت الله است. تعبیرات گوناگونی در این باب وجود دارد. ماه مبارك رمضان، ماه فرود و نزول و ماه صعود است. نزول و فرود، یعنی كلام الهی از مصدر وحی نازل می‏شود و از ناحیه ربّ به سوی عبد فرود می‌‏آید، خداوند با بندگانش سخن می‌‏گوید. لذا قرآن، در لیله قدر كه ماه مبارك رمضان است بر قلب مقدّس پیغمبراكرم نازل شد. لذا ماه نزول كلام الهی به سوی بندگانش است. از آن طرف ماه صعود هم است، یعنی ماهی است كه ربّ به عبدش اجازه داده است كه بدون حجاب با او سخن بگوید و آنچه مورد نظرش است در تمام امور دنیوی و اخروی، با خدا و ربّش در میان بگذارد.

ماه‌‏های دیگر هم همین‏ طور است، امّا خصوصیّت این ماه این است كه در این ماه بررسی كردن دعاها عند الرّب هیچ توقّفی ندارد و تسریع در اجابت صورت می‌گیرد. من در گذشته این بحث را گفته‌‏ام و نمی‏‌خواهم وارد این بحث بشوم. لذا اهل معرفت، از قرآن به قرآن نازل تعبیر می‏‌كنند و از دعا به قرآن صاعد تعبیر می‏‌کنند و می‏‌گویند: دعا هم قرآن است؛ امّا قرآن صاعد است. قرآن کریم از ناحیه ربّ نزول پیدا می‌‏كند و دعا از ناحیه عبد به سوی مولایش صعود پیدا می‌‏كند. پس این ماه، ماه راز و نیاز است؛ ماه گسستن از سوی ربّ است و پیوستن به ربّ است؛ اصلاً ما هر تعبیری نسبت به ماه مبارك رمضان كنیم باز هم نارسا خواهد بود.

ثواب قرائت هرآیه از قران در ماه مبارک

لذا اگر شما به روایاتی كه در ماه مبارك رمضان وارد شده مراجعه كنید، می‏‌بینید که به دو چیز زیاد سفارش شده است؛ یك، قرائت قرآن كه در روایت دارد، از نظر اجر هر آیه‏‌اش با یك ختم قرآن در ماه‌‏های دیگر معادل است؛ یعنی اگر یك آیه در ماه ‏مبارك رمضان بخواند، اجر و ثوابش با یك ختم قرآن از اوّل تا آخر، در ماه‌های دیگر معادل است. این اختصاص به ماه مبارك رمضان دارد و ما روایات زیادی در این ‏باره داریم. من در گذشته‏ هم به این روایات اشاره كردم كه «لِكُلِّ شَیْ‏ءٍ رَبِیعٌ، وَ رَبِیعُ‏ الْقُرْآنِ‏ شَهْرُ رَمَضَان‏»؛[3] هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه مبارك رمضان است. لذا به آن خیلی سفارش شده است.

ماه رمضان، برجسته‌ترین ماه است!

در روایتی است از امام‏ صادق ـ صلوات‌‏الله‌‏علیه ـ وقتی ایشان ماه‌ها را تعریف می‏فرمایند: «فَغُرَّةُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ ذِكْرُهُ»؛ ماه رمضان، برجسته‏ترین شهر است. «وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ»؛ تا اینكه می‏فرمایند: «فَاسْتَقْبِلِ الشَّهْرَ بِالْقُرْآنِ»؛[4] با قرآن به استقبال این ماه بروید!

سفارش به دعا و استغفار در ماه مبارک

‌از طرف دیگر به دعا خیلی سفارش شده است که در این ماه زیاد دعا کنید. مثلاً راجع‏به قرآن صاعد در روایات داریم که علی ـ علیه‏السّلام ـ می‏فرماید: «عَلَیْكُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِكَثْرَةِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ»؛[5] در ماه رمضان زیاد دعا و استغفار کنید. یا در آن خطبه‏‌ای كه پیغمبراكرم قبل از ماه مبارك رمضان خواندند، آمده که حضرت فرمودند: «دُعَاؤُكُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ»؛[6] همین تعبیری بود كه من الآن كردم، كه در ماه مبارك رمضان حجابی در كار نیست و تمام حجب برطرف می‏شود.

خدا در ماه مبارک رمضان هر گره کوری را باز می‌کند!

اینكه گفتم: بررسی دعاهای ما در این ماه، هیچ معطّلی ندارد، برای همین است؛ تسریع در اجابت هم بعد از آن مطرح است. اگر من این تعبیر را عرض كنم، تعبیر ساده و پایینی است ولی خوب است، عبد، هر گره كوری كه داشته باشد، در ماه مبارك رمضان با ربّ خود در میان بگذارد، آن را باز می‌كند.

ماه رمضان، ماهِ باز شدن درهای آسمان‌ها!

ما در روایات داریم كه شب اول ماه مبارك رمضان، درهای آسمان‌ها باز می‌‏شود و تا آخرین شب‏ ماه مبارك رمضان بسته نمی‌‏شود. ما در این زمینه روایات متعدّدی داریم. این اشاره به همین معناست که حجب برطرف می‌‏شود و كنار می‌‏رود. حالا ممكن است این تعبیر کوتاه باشد‌، ولی گویا این‏طور است که من نشسته‌‏ام و دارم با خدای خود حرف می‌‏زنم، او هم حاضر است و دارد به حرف‌‏های من گوش می‏‌کند. اگر من او را نمی‌‏بینم، او من را می‌‏بیند. اگر من حرف‌های او را نمی‌‏شنوم، او حرف‌های مرا می‌‏شنود. چه ‏بسا من نتوانم دردهای خودم را درست بگویم، ولی او بهتر از من بداند.

پس از ماه رمضان غفلت نكنید! از نظر عظمت این ماه آن‏قدر بالاست که همه اولیای خدا ـ صلوا‌ت‏‌الله‌‏علیهم‏‌ا‌جمعین ـ راجع ‏به آن سفارش كرده ‏اند.

سیر پُر خطر انسان

امّا بحث اصلی؛ من یك مقدّمه می‏‌گویم و بعد وارد بحثم می‌شوم. انسان، وقتی در این عالم می‌‏آید، باید مسیری را بپیماید و سیری كند تا از این عالم، بیرون رود و به عالم دیگر منتقل شود. این یك بُعد انسان است. انسان این طور است که اگر بخواهد بُعد معنوی و انسانی‌اش شكوفا شود، باید سیر كند، یك راهی است که باید آن را طی كند تا بعد معنوی‏اش شکوفا شود.

امّا مشكل از كجاست که او موفّق به چنین سیری نمی‏‌شود؟ مشكل اینجاست كه این راه پر از پرتگاه است و انسان هر قدمی كه برمی‌‏دارد، باید مراقب باشد که واژگون نشود. سراسر این راه، یعنی از آن زمانی كه من به قوّه تمییز و عقل می‌‏رسم، تا زمانی كه از این دنیا چشم می‏‌بندم، باید در این راه حركت كنم، راه پر از خطر و همه‌‏اش پرتگاه است.

بهترین پناهگاه خداست!

حالا عقل چه اقتضا می‏‌كند؟ عقل می‌‏گوید: كسی كه قدم در راهی گذاشته كه پر از پرتگاه است، پناهگاه می‌‏خواهد كه هر وقت احتمال داشت که بلغزد و واژگون شود، بتواند به آن پناهگاه تكیه كند، آن را بگیرد و خود را نجات دهد. چاره‌‏ای جز این نیست.

در بین پناهگاه‏‌ها، پناهگاه‏‌های مادّی هیچ بُردی ندارد. یعنی پول، نمی‏تواند تو را نجات دهد؛ ریاست، نمی‌‏تواند تو را از هلاکت رهایی بخشد. مسلّماً نجات و رهایی با پول و ریاست به ‏دست نمی‌‏آید. اگر بخواهی با پول و ریاست پیش بروی، اصلاً نمی‌‏گذارند که در این راه قدم برداری؛ همان‌جا جلویت را می‏‌گیرند! پس هیچ ابزار مادّی، نجات بخش انسان از این پرتگاه‌‏ها نیست. پس باید به ‏سراغ بُعد معنوی رفت.

ما فقط یك پناهگاه داریم كه تنها او ما را از خطرات ایمنی می‌‏بخشد و آن‏هم خداست. او هم نسبت به پرتگاه‌‏های معنوی و هم نسبت به پرتگاه‌‏های مادّی، پناه ما است. اینکه ما در زندگی دنیایی خودمان، این‌قدر حوادث مادّی به سراغمان می‏‌آید، و به چه ‏كنم چه ‏كنم‌ می‌‏افتیم و راه به جایی نمی‌‏بریم، تنها راه نجاتمان خداست؛ نه پول مشكل‌‏گشای من است و نه ریاست.

حتّی در بُعد مادّی هم همین‌طور است که این ابزار کارآمد نیستند و مشکلی را برطرف نمی‏‌کنند. یك پناهگاه هست و آن پناهگاه هم در این جمله خلاصه شده است؛ «لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِالله»! هیچ پناهگاه و نیرویی نیست، مگر از ناحیه او! هیچ موجودی، نجات‌بخش من و تو نیست؛ چه در مشكلات مادّی و چه در مشكلات معنوی جز او. یگانه پناهگاه همه، خداست.

سلاح مؤمن دعاست

 شما نگاه كنید در بین رویاتی كه ما در باب دعا داریم، چه‌قدر سفارش شده است: «سِلاحُ المُؤمِن الدُعاء»؛[7] ابزار و وسیله‏ مؤمن، دعا است. « الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ»،[8] «الدُّعَاءُ مِفْتَاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْبَاحُ الظُّلْمَةِ»،[9] « وَ لَا یُهْلَكُ مَعَ الدُّعَاءِ أَحَدٌ»؛[10] علی ـ علیه‏السّلام ـ فرمود: «أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَا»؛[11] محبوب‏‌ترین کار نزد خدا دعا کردن است.
مثل اینكه اینجا كار تمام شد.

مقایسه ارزشی بین دعا و نماز

من در گذشته بحثی در باب مقایسه ارزشی بین دعا و نماز داشته‌‏ام که نمی‏‌خواهم آن را تكرار كنم. ما در عبادات بالاتر از نماز نداریم. شكّی در این نیست. در بین اعمال عبادی، بهتر از نماز نداریم. امّا وقتی که برخی افراد از امامان ما سؤال می‌‏كند که اگر من دعا كنم ثواب بیشتری دارد یا نماز مستحبّی بخوانم؟ حضرات می‏‌فرمایند: برو دعا كن! حالا یك روایت بخوانم که قبلاً هم، آن را خوانده‌‏ام: «رُوِیَ أَنَّ رَسوُلَ‏الله ـ صَلی‌‏الله‏‌عَلَیهِ‌‌‏وَ‏آله‌‏وَ سَلَّم ـ : الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ»؛[12] هر عبادتی انجام بدهیم، نوعی دعاست؛ حتّی نماز هم از اوّل تا آخر، دعا و سخن گفتن با ربّ است. حتّی سوره‌‏های انتخاب شده در نماز نیز غالباً دعا است. در سوره حمد می‌گوییم: «اِهدِنَاالصِّراطَ المُستَقیم»؛ آیا این دعا نیست؟! صلوات‏‌هایی كه می‏‌فرستیم، استغفارهایی که می‏‌کنیم، همه‌اش دعاست.

درخواست جلب منفعت و دفع ضرر

بحث دعا این است كه انسان از مطلق گرفتاری‌هایش، به خدا پناه می‌‏برد. چه گرفتاری‌های مادّی و و چه گرفتاری‌‏های معنوی؛ هر چه می‌‏خواهد باشد. من در اینجا یك تقسیم‏‌بندی می‌‏كنم كه ‏وارد بحث شوم؛ دعا، نسبت به معارف‌مان هم درخواست منفعت از خداست و هم درخواست دفع و رفع ضرر از او است. ما از این درخواست به جلب منفعت و رفع ضرر تعبیر می‌کنند. حالا منفعت یا ضرر، معنوی باشد یا مادّی، فرقی نمی‌‏كند. دعاهای ما بر محور این دو چیز است. ما از خدا درخواست كنیم منفعت به سوی ما جلب شود و ضرر از ما دفع شود، همین.

تقاضای دفع منفعت، لعن است

حال در اینجا قضیه را عكس كنیم؛ اگر ما از خدا دفع منفعت را بخواهم؛ یعنی بخواهیم که منفعت به ما نرسد، یا جلب ضرر را بخواهیم که او به ما ضرر بزند، آیا این هم دعا است؟! بله؛ این دو تا هم دعا و درخواست است. دعا یعنی «درخواست از خدا» که این دو تا هم دعاست.[13] اسم اوّلی لعن است. دفع منفعت، لعن است. «اَللّهُمَّ العَن فُلان»؛ یعنی خدایا این را از رحمت خود دور كن. یعنی رحمتت را به او نرسان، به این دفع منفعت می‏گویند.[14]

تقاضای جلب ضرر، نفرین است

دوّمی: تقاضای ضرر است، این لعن نیست؛ این عبارت از نفرین است. این خودش یك بحثی است. من حالا نمی‌خواهم وارد این جهت از بحث شوم. چون بحث من اساساً یك چیز دیگری است. راجع به انبیاء و اولیاست كه ما آیات زیادی در قرآن داریم، نسبت به معجزات انبیاء و اولیا، كه در آنجاها ما می‏‌بینیم این مسائل مطرح است كه من انشاءالله این را بعد می‏‌خواهم بحث كنم.

پناهگاه اصلی، خدا و اولیای خداست

و امّا اینكه عرض كردم دنیا پر از پرتگاه است و انسان محتاج به پناهگاه است. در این مسیر پر از پرتگاه، در اینجا پناهگاه اصلی خداست «لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلّا بِاللهِ العَلیِّ العَظیم»؛ امّا «اِلّا بِاللهِ»؛ در آن دارد. ما می‌بینیم پناهگاه اوست. امّا پناهگاه‌هایی هم خدا به ما معرفی كرده كه در ربط با خدا هستند‌ و آنها هم دستگیری می‌كنند. و آن اولیاء خاصّ خدا هستند. اینها هم پناهگاه ما هستند.

حضرت زهرا ـ سلام‌الله‌علیها ـ پناه معصومین!

امّا باذن الله، مثل معصومین ـ صلوا‌ت‌‏الله‌‏علیهم‌‏اجمعین ـ كه در بین آنها، من معمولاً شب اوّل به سراغ آن پناهگاهی می‌‏روم كه خود معصومین هم پناه به او می‌‏بردند. این خیلی مهم است. خود معصومین یعنی أئمّه به او در مشكلاتشان پناه می‌‏بردند. او زهرا ـ سلام‌‏الله‌‏علیها ـ است كه در روایتی راجع به امام‌ باقر ـ صلوات‌‏الله‏‌علیه ـ نقل شده است که وقتی مشكلی برای حضرت پیش می‌‏آمد ایشان بلند می‏‌گفتند: «یا فاطِمَه!». این پناه بردن است.

ذكر مصیبت

خیلی ملتمس دعا هستم! بیایید شب اوّل از زهرا ـ سلام‌الله‏ علیها ـ آنچه‌ در عرض یک ماه می‏خواهیم همین امشب از او بگیریم. یا زهرا ما كم صبریم. ما صبرش را نداریم. امشب یك نظری به ما بفرما.

ابن ‏عباس نقل می‌‏كند، می‏‌گوید: هنگام وفات پیغمبر اكرم دیدم پیغمبر اكرم، های ‌های گریه می‌‏كند، اشك به صورتش جاری است و از محاسنش سرازیر شده. پرسیدیم: یا رسول‏الله سبب گریه‏‌ شما چیست؟ فرمود: گریه می‏كنم برای فرزندانم و آنچه ‌این امّت بعد از من به آنها روا می‌‏دارند. بعد حضرت، انگشت مباركش را به سوی دخترش اشاره كرد و فرمود: «كَأنّی بِفاطِمَه»؛ گویا دخترم فاطمه را دارم می‏‌بینم كه به او ظلم و ستم شده، او دارد منِ پدر را صدا می‌‏زند و احدی از این امّت او را اعانت نمی‌كند!

كجا بود كه زهرا صدایش بلند شد: «یا اَبَتاه»؛ آیا بین در و دیوار بود؟ یا زمانی بود كه نوشته‏اند: « وَ رَكَلَ الْبَابَ بِرِجْلِهِ»؛ زمانی بود كه در‌ نیم‌ ‏سوخته را با لگد زدند و در‌ روی زهرا افتاد. خودش می‏‌گوید: شعله‏‌ آتش زبانه می‌‏کشید؛ «فَرَدَّهُ عَلَیَّ وَ أَنَا حَامِلٌ»؛[15] من آن موقع باردار بودم.